Yerel seçimler yaklaşırken, aday spekülasyonları bu denli yoğunken farkındaysanız ne yerel sorunları konuşan var ne de yönetim problemini.

Son iki yıldır yeni anayasa konuşuyoruz. Ülkenin en yakıcı sorunu Kürt meselesi ve Kürt meselesinin en önemli boyutlarından birisi de yönetim boyutu. Ülkenin siyaset yapma zihniyetini etkileme potansiyeli en yüksek unsur olan Gezi yaşanalı daha üç ay olmuş. Ki Gezi’yi tetikleyen çekirdek sorun bu ülkenin merkeziyetçi yönetim sistemi.

Hal böyleyken ne yerellik ne de yönetim sistemi gündemde yok. Çünkü çok meşgulüz, siyaset ve medya da çok meşgul. Olimpiyatlara ev sahibi olmak ya da olmamak meselesini bile kutuplaşmanın zemini yapmakla meşgulüz örneğin.

Önce verili duruma dair bazı sayıları hatırlayalım: Önümüzdeki seçimlerde seçmenlerin yüzde 76’sı 29 Büyükşehir sınırları içinde ve tümü Büyükşehir Belediye Başkanı ve meclisi için oy kullanacak.

Ülkenin yetişkin nüfusunun yüzde 52’si 11 metropolün bütünleşik alanı içinde yaşıyor. Yüzde 21 nüfus köylerde, yüzde 27 nüfus da kentlerde yaşıyor.

Bu iki sayı şunu söylüyor: Seçmenlerin genel seçim tercihleriyle yerel seçim tercihleri arasında olduğu varsayılan farklılaşma oranı giderek düşüyor. Çünkü yerel seçim oyundaki farklılaşma iki gerekçeden doğuyor.

Birincisi seçmen “selam mesafesi” için oy verirken partisi kadar adaya dair nitelikler, tanış olmak, hemşeri olmak gibi unsurlar öne çıkıyor. İkincisi yerel seçimde seçmen partiye değil hizmete bakıyor.

Metropollerde, büyükşehirlerde gündelik hayatın ritmindeki ve ürettiği zihniyet dünyasındaki, gündelik hayat pratiklerindeki değişimler sonucu eski bildik ilişkiler çalışmıyor. Dolayısıyla tanış olmak, hemşeri olmak gibi tanımlar gündelik hayatımızdan çıkıyor, aidiyetler değişiyor, çeşitleniyor.

Yine metropollerdeki nüfus yığılmasından, gündelik hayatın karmaşıklığından dolayı yerel hizmetler ile genel hizmetler ayrıştırılamıyor, hepsi birden kamudan ve seçilmiş otoritelerden beklentiye dönüşüyor.

Dolayısıyla metropollerde seçime göre oy farklılaşması açıklaması eski gücünde değil. Geride daha çok yerel seçim ile genel seçim tercihlerindeki farklılaşmayı yaratan en önemli unsur olarak “oy verilecek partinin temsilinin” değil “başkanlığı kazanma olasılığı” değerlendirmesi kalıyor. Bu dürtüyle oy veren seçmen oranları da sanıldığı denli yüksek değil. Bu oran kabaca yüzde 10 mertebesinde.

Yalnızca yüzde 27 oranındaki kentlerdeki seçmenlerde geleneksel davranış kodları, tanış olmak, hemşeri olmak gibi dürtüler geçerli.

Yani şunu söyleyebiliriz seçmenin yüzde en az 75-80’i yerellik üzerinden değil genel siyasi tercihleri üzerinden oy verecek. Bu da var olan siyasi ve kültürel kutuplaşmaların zihni ve duygusal ambargoları çalışacak demek.

Seçmenin tercihlerini değiştirebilmesi için var olan siyasi bölünmelerin, kutuplaşmaların ve davranış kodlarının dışına çıkılması lazım.

Bu ise ancak başka bir siyaset ve siyaset tarzı ile mümkün.

Bugünün kentlerinin ve hatta ülkenin temel sorunu yönetim meselesi. İnsanların kendi oturdukların yerin sorunlarına ve çözüm süreçlerine, kendi ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda katılabilmelerinin yolunun açılması gerekiyor.

Bu ise bugün yaygın olan “yerel yönetimlerin güçlendirilmesinde” söyleminden daha ötede, farklı bir şey. Merkeziyetçilik, askeri ve idari vesayet ancak yönetim sistemi ters yüz edilerek kırılabilir.

Hiçbir parti ve aday henüz ülkenin bu meselesine dair bir şeyler söylemiyor. Üzerinde çalışanı da yok medyada tartışanı da.

O zaman da seçmenin önüne konulacak olan, en azından şimdiye kadar ki deneyimlerimiz üzerinden tahmin edebileceğimiz şey, birkaç günde, bir ofiste, iki-üç kişinin yazdığı uçuk vaat ve projeler olacak. Bir de elbette sihirli adaylar ve sihirli sloganlar bulunacak.

Seçmenin de bunlara inanacağı, var olan siyasi dengeleri değiştirecek oy tercihlerinde bulunacağı sanılıyor.

Bekir Ağırdır – www.t24.com.tr

Todays Zaman gazetesinde 10 Eylül tarihinde yayınlanan Joost Lagendijk‘in köşe yazısını Yeşil Gazete ekibinden Gizem Hasırcıoğlu‘nun çevirisi ile sunuyoruz

* * *

Dürüst olmam gerekirse, Olimpiyatlara götürdükleri teklifle ile ilgili derin şüphelerime rağmen, geçtiğimiz cumartesi İstanbul’un kazanmasını istedim. Bir kere finale kaldığınızda sağlıklı rekabet duygusuna sahip herkes ödülü almak ister. Ne yazık ki, bu gerçekleşmedi ve 2020 Olimpiyatları Tokyo’ya verildi.

Tabii ki kader oylamasından sonra inkâr oyunları da başladı. Hükümet çevreleri şaşırtıcı olmayan bir biçimde Gezi Parkı eylemcilerini ve gösterileri alevlendirdiklerini söyledikleri medyayı suçladı. AKP muhalifleri aynı eylemleri bastırmak için kullanılan şiddetin Türkiye’nin dışardaki imajına olumsuz etkisini vurguladı. Birçok eleştirmen Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın bir sonraki seçimlerde bir İstanbul zaferi alamayacağını düşündüğü için mutluydu.

Müsaadenizle İstanbul’un neden Tokyo karşısında kaybettiğinin çok fazla iç meselelere odaklanıp Türkiye’ye başka konularda da kaybettirecek önemli bir noktayı kaçıracağına dikkat çekmek istiyorum.

Gizli oylamayı analiz etmek her zaman zordur ama uluslararası medyaya bakacak olursak, oylamadan önce ve sonra, 2020 kararı yüzde 75’i İstanbul ve Türkiye’nin etkisinin olamayacağı geniş kapsamlı faktörler üzerine verildi. The New York Times’ında açıkça belirttiği gibi “Tokyo’yu seçmek politik ve ekonomik belirsizlikler altında hayati bir seçimden daha güvenli idi.” Japonlar kendilerinin güvenilir olduklarını başarılı bir şekilde ifade ettiler ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi üyelerinin çoğu bu argümana ikna olup tercihlerini gelenek ve istikrardan yana kullandılar. Bunun yanısıra Türkiye’nin komşularındaki karışıklık, Olimpiyatlar için Asya’da yeni yatırımcılar bulma avantajı ve Rio de Jenaoryo’nun hazır olması ile ilgili artan endişeler, İstanbul’un riskli bir tercih gibi algılanmasına sebep oldu ve Türkiye’nin bu yargıları değiştirme şansının düşük olduğu aşikârdı.

Japonya’nın aksine Türkiye henüz zengin ve istikrarlı bir ülke değil. Her türlü riskle karşılaşabilecek gelişmekte olan bir ekonomiye ve çatışma ve tansiyonu yüksek bir toplumsal dönüşüme sahip. Unutulmamalı ki, Uluslararası Olimpiyat Komitesi sadece spor ve kardeşliği teşvik eden bir organizasyon değil doğası gereği risklerden kaçınan bir ticari işletme. Bu şartlar altında Tokyo reddedilmesi imkânsız bir teklif sunmuş oldu.

Geri kalan yüzde 25’lik açıklama ise, İstanbul’un teklifi ile ilgili. Açık ki hükümetin son olaylara karşı sert tutumu ve doping skandalları da duruma yardımcı olmadı fakat bunlar belirleyici olmadı.

Buenos Aires’te gördüklerimiz AKP hükümetinin Batı’ya karşı kullandığı sert söylemlere karşı gösterilen tepkilerin ilki olabilir. Aylardır Erdoğan ve bazı bakanları Avrupa ve Amerika’yı, Mısır meselesinde ikiyüzlü, Suriye meselesinde korkak ve daimi İslamofobik olmakla itham ediyorlar. Marc Pierini, Avrupa Birliği eski elçisi ve Carnegie Uluslararası Destek Vakfı misafir öğretim üyesi, geçtiğimiz hafta Türkiye’nin dünyanın geri kalanı ile olan ilişkilerinde iktidar partisinin kutuplaştırıcı söylemlerinin riskinin altını çizdi: “Hükümetin benimsemiş olduğu söylem taktik siyaseti açısından bakıldığında dış hedefleriyle uyumlu değil. İki karşıt mantık iş başında. AKP’li politikacılar bunu Brüksel, Berlin, Washington ve diğer bölgelerdeki muhataplarına açıklamakta zor zamanlar yaşayacak.”

Düşünün ki Uluslararası Olimpiyat Komitesi üyesi 38 Avrupalıdan birisiniz ve iki tekliften birini seçeceksiniz. Tekliflerin biri her zamanki gibi dingin Japon başbakanı tarafından sunulurken diğeri daha geçtiğimiz hafta geldiğiniz kıtaya yine sert bir çıkış yapıyordu. Dürüst olun, içinizden geçen ne olurdu?

Türk hükümetinin benimsemiş olduğu zehirli dilin bombaları muhtemelen sadece Olimpiyat seçimlerini etkilemeyecek. Türkiye’nin 2015-2016 dönemi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde sandalye kazanma şansını da vuracaktır.

Bu içerde başarılı fakat yurtdışında Türkiye’nin güvenilirliğini ve uluslararası başarı şanslarını ciddi şekilde azaltan bir politikanın ağır bedelidir.

Bu yazı ilk olarak todayszaman.com/ da yayınlanmıştır.

Yeşil Gazete için çeviren: Gizem Hasırcıoğlu

Joost Lagendijk

Gezi Direnişi’nden sonra seçimlerde ne olacak? Neler olabilir? Genel hatlarıyla bir kestirimde bulunabilmek için, seçmen ve oy verme davranışıyla ilgili çeşitli konulara girmek gerekiyor: Oy vermeyle ilgili olarak, temelde, üç tür açıklama var:

Ekonomik açıklamalar

Birincisi, ekonomik açıklamalar. Bu açıklamalar, insanların partilere/adaylara, çıkar ilişkisi üzerinden oy verdiğini ileri sürüyor. Akıllı mantıklı bir homo economicus’u temel alan bu modele göre, insanların seçimleri bireysel bir kar-zarar tartımına dayanıyor; “hangi parti/aday bana en çok yararı sağlar?” sorusu üstünden gidiyor.

Ekonomik modelle, seçmenin tüketiciye benzetilmesi eleştiriliyor; çünkü tüketicinin aldığı karar kendini bağlarken, seçmenin aldığı karar tüm ülkeye etki ediyor. Ayrıca, tüketici, aldığı üründen hoşnut değilse bir daha almaz; ama seçmenin bunun için yıllarca beklemesi gerekiyor. Kaldı ki, bir çoğumuz, ekonomik çıkar dışındaki nedenlerle oy veren çok sayıda seçmen biliyoruzdur.

Buna bir eleştiri daha ekleyelim: Bireyler, ekonomik çıkarlarına göre oy verselerdi; çoğunluk olan emekçiler, iktidara emekçilerin partilerini/adaylarını taşıyacaktı.

Burada ekonomik modelin dikkate almadığı nokta, yanlış bilinç: Ezilenler, ezenlerin çıkarına olan politikaların kendi çıkarlarına olduğuna inandırılıyor. Ekonomik modelin daha incelmiş bir sürümü ise, çıkar kavramına manevi çıkarları da katıyor (Cennet’e gitmek, kendini/vicdanını rahatlatmak vb.). Bu daha geniş anlamda faydacı yaklaşımın yine de açıklayamadığı seçmen kesimleri var.

Toplumsal normlar

İkinci tür açıklamalar, sosyolojiye dayanıyor. Sosyolojik modele göre, bir kere, insanlar, oyları bireysel olarak vermiyorlar; toplumsal aidiyetleri üzerinden veriyorlar. Bölgelere göre, aşiretler, cemaatler, aileler, arkadaş çevreleri vb., bireysel karar üstünde çok daha etkili oluyor. Bunun yanına, psikolojiye kaymayı da göze alarak, çocukluk, aile yaşantısı, toplumsallaşma ve ergenlik gibi olguları katanlar da var. Siyasal tercihler, genellikle, çocuklukta ve ergenlikte biçimleniyor. Seçmenin bireyleşmesinin gerekli olan ama yeterli olmayan bir koşulu ise, kime/hangi partiye oy verdiğini gizleyebilmesi… Ancak, bu, çeşitli bölgelerde, toplumsal normlar nedeniyle olanaklı olamıyor.

Psikolojik modeller

Üçüncü tür açıklamalar, ekonomik açıklamalardaki akıl-mantık varsayımını eleştirerek, duyguların rolüne dikkat çeken psikolojik modeller. Bu tür modeller, duygular yanında, tutumlar, taraftarlığa benzer biçimde kişiyle ya da partiyle özdeşleşme, kimliklenme vb. gibi kavramlardan yararlanıyorlar.

Bu modellerin kimileri, bireyi temel alırken (örneğin tutum araştırmaları); diğerleri, gruba dayanıyor (özdeşleşme, kimliklenme vb.). Psikolojik açıklamalara toplumsal bellek çalışmaları da eklemlenebilir. Kısa erimli-uzun erimli bellek ayrımı, seçimlerden hemen önce gerçekleşen olayların sonuçlara etki etmesi dolayısıyla, geçerli. Bu açıdan, öncelik (primacy) ve sonralık (recency) etkilerinden söz edilebilir. Anıların sırası, onların anımsanmasında etkili. Aynı biçimde, oyların, geriye dönük olarak (iktidardaki partinin icraatlarının değerlendirilmesi) ve ileriye dönük olarak verilmesi gibi, iki seçenek var. Gelecekteki icraatlar tahmin edilemediğinden, genellikle, değerlendirme, geçmişe dönük oluyor.

Bunun sakıncaları var. Bir diğer psikolojik açıklama, ‘bilişsel cimrilik’ olarak adlandırılabilir. Buna göre, insan zihni kısıtlı olduğu için, seçmenler, şematik düşünme eğilimindeler. Seçim sürecindeki bilgi bombardımanındaki karmaşıklıkla, basitleştirerek başa çıkıyoruz (örneğin, “şu, falancı”; “bu, filancı” gibi.) Bu da, doğru bilgiyi doğru seçmene ulaştırma sorununa işaret ediyor.

Ve ideoloji

Bu üçleme dışında, daha az kabul gören görüşlerden biri, ideoloji. Bu görüş, seçmenlerin oylarını ideolojilerine göre verdiğini ileri sürüyor. Buna göre, her bir bireyin bir ideolojisi var ve partiler, bunları yansıttığı ölçüde, oy alıyor. Bu görüş, doğru olmakla birlikte, açıklayıcı olmaktan uzak; çünkü “partilere, ideolojilerine göre oy atıyorlar” düşüncesi, ideolojinin geniş (bilinçli ve bilinçsiz dünya görüşü) ve dar tanımlarıyla (bilinçli dünya görüşü) hesaplaşmayı gerektiriyor. Buradan, yol, yukarıdaki ekonomik model eleştirisine çıkıyor. Diğer bir görüş ise, seçmenlerin seçimlerden önceki gündemden etkilenip ona göre oy verdikleri. Bu da, bir ölçüde doğru.

Peki bunca model içinden hangisi doğru ya da en doğru? Aslında, böyle (en) doğru bir model yok. Hepsi, doğru; çünkü bu, kişiden kişiye değişiyor. Bu, ‘hepsi’ şıkkı, seçmen tipolojileri çıkartmakla aşılıyor. Sözgelimi, psikolojik tip, ekonomik tip, sosyolojik tip vb. Partiye yakınlık gösterenlerle adaya yakınlık gösterenler de bu bağlamda ayrılabilir (Örneğin, kişi nedeniyle bir CHP’liye oy verebilecek bir AKP’li.) Partiye oy verenler, parti liderine oy verenler, adaya oy verenler, ideolojiye oy verenler, çıkarına oy verenler, ait olduğu grup ne derse ona oy verenler gibi ayrımlar da olanaklı.

Parti, aday ve seçmen özelliklerinin incelenmesi gerekiyor. Parti ve adayda propaganda (halkla ilişkiler) başarısı; seçmende değer, tutum ve sosyal grup gibi değişkenler öne çıkıyor. Her bir tipolojide, bu değişkenlerin etkisi, farklı ağırlıkta. Adayların hem ‘içeri’yi (parti içi/bizimkiler) hem de ‘dışarı’yı (parti dışı/diğerleri/kararsızlar) ikna etmesi gerekiyor. İçeri de dışarı da nadiren parti programına bakıyor.

Peki nasıl bir seçim kampanyası yürütülmeli?

Çapulculara önerilenlerden biri, yüzyüze oy toplama (canvassing) yöntemi idi; ancak, bu konuda ilerleme katedildiğini söylemek güç.

Gezi direnişçilerinin talihsizliği, gündemci yaklaşımlara göre, belki de, direnişin seçimlerin hemen öncesinde olmamasıydı. Öte yandan, direnişin bitmediği düşünülürse, hemen öncesinde yeni bir kalkışma olması, bir olasılık olarak karşımızda duruyor.

AKP’nin halkla ilişkiler ekibi, duygulara hitap eden propagandaya ağırlık veriyor. Başbakanla belediye başkanını canlı yayında ağlatıyorlar; mağduriyet edebiyatı (“türbanlı bacıma saldırdılar”; “camide içki içtiler”; “polis öldürdüler” gibi yalanlar); korkuları uyandırma (“falanca seçilirse, ülke kötüye gider/mahvolur”); çocuklara gönderme (Suriye örneği) ve geleneksel Türk-İslam propagandası (“Vatan, millet, Sakarya”, “din, elden gidiyor”, “ecdadımız” vb.) gırla gidiyor. Birçokları, Erdoğan’ın konuşmalarını danışmanlarının yazdığını unutuyor. Karizması, danışmanlarına çok bağlı.

Peki CHP’nin ya da çapulcuların böyle ‘karizma yaratacak’ halkla ilişkiler ekibi var mı?

İşte seçimlerle ilgili kilit soru, bu.

Ulaş Başar Gezgin – www.bianet.org