By 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminin ardından, 21 Temmuz 2016’da ilan edilen ve 3 ay aralıklarla 7 kez uzatılan Olağanüstü Hal, gece saat 01.00 itibariyle sona erdi.
21 Temmuz 2016’da Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen ve Resmi Gazete’de yayımlanan olağanüstü hal kararıyla ilgili Başbakanlık tezkeresi, TBMM Başkanlığına sunulmuş, görüşmelerin ardından, Anayasa’nın 120. maddesi ile Olağanüstü Hal Kanunu’nun 3. maddesinin (b) bendi kapsamında, ülke genelinde 21 Temmuz 2016 Perşembe günü saat 01.00’den itibaren 90 gün süreyle olağanüstü hal ilan edilmişti.
OHAL boyunca yapılan düzenlemeler
OHAL boyunca, iki yılda toplam 36 KHK yayınlandı. Bu KHK’ların bazılarında on binlerce kişi işten çıkarılırken bazılarında ise evlilik programları yasaklandı, kış lastiğine dair düzenlemeler yapıldı.
OHAL kapsamında çıkarılan 36 Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 134 bin 144 kişi ihraç edildi, en az 228 bin 137 kişi tutuklandı.
İnsan Hakları Ortak Platformu’nun (İHOP) 21 Temmuz 2016-20 Mart 2018 tarihlerini kapsayan ve 17 Nisan 2018’de güncellenen raporuna göre, 16 Temmuz 2016 tarihinden 20 Mart 2018 tarihine kadar en az 228 bin 137 kişi tutuklandı.
“Terör örgütü propagandası yapmak, bu örgütleri övmek, terör örgütleri ile iltisaklı olduğunu alenen beyan etmek, halkı kin, nefret ve düşmanlığa sevk etmek, devlet büyüklerine hakaretlerde bulunmak, devletin bölünmez bütünlüğüne ve toplumun can güvenliğine kast etmek, nefret söylemleri içeren paylaşımlarda bulunmak” iddiasıyla toplam 45 bin 415 sosyal medya hesabı incelemeye alındı ve tespit edilen 17 bin 89 kişi hakkında işlem uygulandı.
16 Nisan 2017’deki Anayasa değişikliği referandumunun ardından bunlara parlamenter sistemi düzenleyen yasaları cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine uygun hale getirmek için çıkarılan uyum düzenlemeleri de eklendi.
23 Temmuz 2016’da çıkarılan bir KHK ile gözaltı süresi 30 gün olarak belirlendi.
Ocak 2017’de ise 7+7 güne indirildi. Savcılara gözaltındaki kişilerin avukatlarıyla beş gün boyunca görüşmesini engelleme imkanı veren düzenlemede aynı tarihte kaldırıldı.
Temmuz 2016 sonrasında, darbe girişimiyle bağlantılı davalar nedeniyle on binlerce kişi tutuklandı, daha fazlası da gözaltına alındı. CHP, darbe girişiminin birinci yıldönümünde yayınladığı raporda 169 bin 13 kişi hakkında adli işlem yapıldığını açıkladı.
Raporda “Yürütülen soruşturmalar kapsamında hakkında işlem yapılan kişiler ya da yakınlarından en az 25 kişi canına kıydı. 4 kişi de intihar girişiminde bulundu. Bu olayların 8’i cezaevlerinde, gözaltında ya da gözaltına alınırken gerçekleşti” ifadeleri yer aldı.
Tutuklanan milletvekilleri, belediyelere kayyım
Bu süreçte aralarında gazeteciler, akademisyenler ve siyasetçiler gibi toplumun farklı kesimlerinden isimler tutuklandı.
Milletvekili dokunulmazlıklarının kaldırılmasının ardından 4 Kasım 2016’da düzenlenen operasyonla HDP Eşbaşkanları da dahil olmak üzere 12 milletvekili gözaltına alındı, sonrasında 9’u tutuklandı. İlerleyen aylarda tutuklanan HDP’li milletvekili sayısı 15’e yükseldi.
HDP’nin ondan fazla milletvekili çeşitli dönemlerde tutuklanırken, çok sayıda belediye başkanı da demir parmaklıklar ardına gönderildi. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) seçimden iki gün önce yayınladığı rapora göre 28 Nisan – 21 Haziran arasında 361 HDP’li gözaltına alındı.
CHP’den ise milletvekili Enis Berberoğlu tutuklandı.
Ocak 2018’deki İçişleri Bakanlığı verilerine göre HDP’li 102 belediyeden 94’üne kayyım atandı.
Güvenlik taraması
Kamuda işe girmeden önce güvenlik taramasından geçme zorunluluğu getirilmesi, tıp mezunlarının bir kısmının yurtdışına gitme kararı almasına yol açtı.
Tıp mezunları devlette zorunlu hizmetlerini tamamlamadan özel sektörde de doktorluk yapamıyorlar. Bu kişilerden bazıları güvenlik soruşturmasından geçemedikleri için devletteki zorunlu hizmetlerini tamamlayamamaları nedeniyle mesleklerini diğer ülkelerde icra etmeyi tercih etti, bazıları da başka mesleklere yöneldi.
Özel sektörde de işlerini kaybeden çok sayıda kişi oldu. Ancak bununla ilgili kesin sayılara ulaşmak oldukça zor.
İhraçlara karşı OHAL Komisyonu’na 108 bin 905 başvuru yapıldı.
Kapatılan kurumlar
Basın yayın alanında “terör örgütleriyle ilişkileri olduğu” iddiasıyla çok sayıda gazete, TV, ajans ve radyo kapatıldı.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin açıklamasına göre OHAL kapsamında işsiz kalan gazeteci sayısı 10 bini aştı.
Eğitim alanında özel okulların yanı sıra aralarında İstanbul Fatih Üniversitesi, İzmir Üniversitesi ve Bursa Orhangazi Üniversitesi’nin de bulunduğu çok sayıda üniversite KHK’larla kapatıldı.
Kapatılan kurumlar arasında sayıca en fazlası ise dernek ve vakıflardı. 1.748 vakıf ve dernek KHK’larla kapatıldı.
Yurt dışına çıkış yasakları ve pasaport tehditleri
OHAL ilanıyla birlikte kamu görevlileri için yurt dışına çıkarken çalıştıkları kurumdan belge alma şartı getirildi.
Bu şart Kasım 2017’de kaldırıldı.
OHAL döneminde çok sayıda pasaporta da tahdit koyuldu.
Referandum ve seçimler
OHAL döneminde bir referandum bir de cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinin bir arada yapıldığı genel seçim düzenlendi.
İki sandığın da OHAL altında kurulması çeşitli ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından eleştirildi.
CHP Milletvekili Zeynep Altıok Akatlı’nın 16 Nisan 2017’deki referandumdan bir ay önce yayınladığı rapora göre “Hayır” kampanyası yürüten 115 kişi gözaltına alındı. Sendikacı, siyasetçi, sivil vatandaşların çeşitli sınırlamalar ve engellemeler ile karşılaştığı 107 vaka yaşandı.
Anadolu Ajansı’nın haberine göre darbe girişimiyle ilgili 283 dava açıldı, 23 Mart 2018 itibarıyla 106 dava sonuçlandırıldı. 592’si ömür boyu olmak üzere 805 sanık hapis cezasına mahkum edildi.
(T24, Bianet)
Comments