By 
Orta Amerika ülkesindeki ekonomik gelişme ve turizmdeki artış, birçok vahşi yaşam türünün yaşam alanlarını işgal eden bir inşaat dalgasına neden oldu. Doğal yaşam alanlarına uzanan genişlemeyi beslemek için kurulan elektrik hatlarında kullanılan çıplak alüminyum teller, Kosta Rika’da ağaçta yaşayan binlerce maymun, tembel hayvan ve keçeli sıçanlar da dahil olmak üzere çok sayıda hayvanın hayatını tehdit ediyor.
Konuyla ilgili veriler henüz düzensiz, ancak yakın tarihli bir hükümet raporu, son beş yılda, aralarında uluyan, sincap ve örümcek maymunlarının da olduğu en az 4.500 hayvanın elektrik çarpması yüzünden öldüğünü bildirdi.
Bu ürkütücü sorun sadece Kosta Rika ile sınırlı değil: Dünya çapında yüksek voltajlı elektrik hatları hassas habitatlara taşındığı için Hindistan‘daki fillerden Moğolistan‘daki şahinlere ve Myanmar’daki şebeklere kadar vahşi yaşamda elektrik çarpması raporları bulunuyor.
Altyapı danışmanlığı yapan EDM International‘da uzman olan Rick Harness, “Bu, küresel bir sorun. Gelişmekte olan ülkelerde elektrik hatları mümkün olduğunca ucuza inşa ediliyor ve vahşi yaşam için elektrik çarpması riski her zaman düşünülmüyor” diyor.
Kosta Rika’nın kıyı kasabası Nosara‘da çalışmalarını yürüten ve yaralı yaban hayatı için bir yardım kuruluşu olan Refuge for Wildlife da orada uluyan maymunların önde gelen katliam nedeninin elektrik çarpması olduğunu söylüyor. Refuge for Wildlife ile ortaklaşa çalışan International Animal Rescue proje yöneticisi Gavin Bruce, “Kırsal alanlarda hızlı kentsel genişleme oldu ve ağaçlar ‘temizlendi’, havai elektrik hatları ve transformatörler yalıtılmamış halde ve vahşi yaşam bunları ulaşım yolu olarak kullanıyor” diye konuşuyor.
Uluyan maymunlar, gırtlaktan gelen uluma benzeri sesleriyle tanınıyor. Bu ses o kadar yüksek ki üç mil öteden duyulabiliyor. Topluluklar halinde dolaşarak orman örtüsünü boydan boya kat eden bu hayvanlar, farkında olmadan içinden 34.000 volta kadar akım gönderen ‘canlı’ bir kabloya ya da toprağa dokunana kadar güç kablolarını kullanırken hiçbir tehlike hissetmiyor.
Elektrik çarpmasına maruz kalmış bir uluyan maymun, Refuge for Wildlife veterinerleri tarafından ameliyat ediliyor.
Bruce, “Maymunlar çoğu zaman korkunç yaralanmalara ve şiddetli ölümlere maruz kalıyor” diyor: “2017’de 100’den fazla elektrik çarpmış uluyan maymuna müdahale ettik ve bunların yarısından fazlası ya doğrudan öldü ya da yaralanmalarının ciddiyeti nedeniyle ötenazi yapılmak zorunda kalındı.”
Elektrik çarpmasının yaygın kurbanları arasında anne ve bebek uluyan maymunlar da bulunuyor: “Anne canlı kablolara dokunduğu için genellikle ölür, ancak bebek asılı olduğu ve kürkle korunduğu için ilk sarsıntıdan kurtulabilir” diyor Bruce: “Ancak, organ hasarı yaygındır ve aylar sonra ölebilirler. Bebek uluyan maymunlar, annelerini kaybetmenin travmasının ardından günlerce ağladığına tanık oluyoruz.”
Refuge for Wildlife, sorunla ilgili farkındalığı artırmayı amaçlayan ‘Şokları Durdur’ kampanyasını başlattı. Karayip Kıyısı‘ndaki Jaguar Kurtarma Merkezi de yıl başında ‘Şok Serbest Bölge’ kampanyasını başlattı ve ülke çapında birçok kişi kampanyaya katılıyor.
‘Yeşil itibar’ sarsılıyor
Kosta Rika, çevresel iyi uygulamaları nedeniyle sıklıkla övülen bir ülke. Küçük Orta Amerika ülkesi, 2017’de 300 gün gibi rekor bir süre boyunca neredeyse tamamen yenilenebilir kaynaklardan enerjisini sağladı ve 500.000’den fazla türe ev sahipliği yaptığı için biyolojik zenginliğiyle de ünlü. Ülkede eko-turizm önemli bir gelir kaynağı ve vahşi yaşamını korumak için yasaları var.
Ancak kampanyacılar bu yasaların uygulanmadığını söylüyor. Bruce şunları anlatıyor: “Bu yasalarla ve sahada olup bitenlerle bir kopukluk var gibi görünüyor. Ülkenin çok ‘yeşil’ bir imajı var ve dünyanın her yerinden turistler muhteşem vahşi yaşamı görmek için ziyaret ediyor. Ancak tatildeyseniz ve pencerenizin dışında elektrik çarpmış bir maymunun sesiyle uyanırsanız, bu son derece üzücüdür ve insanlar ‘Kosta Rika’da bunun olmasına nasıl izin verirler?’ diye sorarlar. Cevap vermek zor.”
Mayıs ayında Çevre Bakanlığı vahşi yaşamda elektrik çarpması sorununu ele alan ilk kılavuzunu yayınladı. 61 sayfalık yönerge, ülkenin sekiz elektrik şirketinden beşinin vahşi yaşamın neden olduğu elektrik hizmetlerinde meydana gelen elektrik kesintilerine ilişkin rakamları içeriyor. Yönergede yer alan bilgilere göre, devlet sağlayıcısı Kosta Rika Elektrik Enstitüsü (ICE) tek bir yılda 1.200 ölüm bildirdi, son beş yılda ise 4.060’tan fazla hayvan çarpılarak öldü. Ek olarak, ülkenin hidroelektrik enerjisinin %70’inden fazlasının üretildiği Tempisque Koruma Alanı‘nda beş yıl boyunca 789 maymuna elektriğe kapıldı. Raporda, birçok ölümün de bildirilmediği belirtiliyor.
Yönerge, elektrik sağlayıcılarını yalıtımlı kablolar kullanmaya, önleyici tedbirler almaya ve hayvanları öldüren elektrik çarpmaları hakkında veri sağlamaya teşvik ediyor.
Ancak eski ICE çevre mühendisi Rafael Quesada, şirketlerin maliyetler nedeniyle rehberliği takip etme olasılığının düşük olduğunu söylüyor.
2001 yılında, Quesada ve biyolog olan Edgar Arauz Ábrego, ICE’nin o zamanki elektrik şebekesi üzerinde iki yıllık bir çalışma yürüttü. Abrego, hayvanları etkileyen elektrik çarpmasının tam noktalarını ve çevresel koşulları analiz ettiklerini, ICE’nin de bazı önleyici adımlar attığını, ancak yalıtımlı hatların çıplak hatlardan çok daha pahalıya mal olduğu için 40.000 km’lik bir şebekenin yalnızca yüzde 1’inde yalıtım kullanıldığını anlatıyor: ” Son 20 yılda, ICE’nin ağında en az 24.000 hayvanın elektrik çarpmasına maruz kalması muhtemel.”
ICE direktörü Luis Pacheco ise Unearthed’e şirketin yalıtım kurulumu için öncelikli alanları belirlemek üzere yetkililerle birlikte çalıştığını ve elektrik hatlarını güvenli hale getirmek için kireçlenme önleyici cihazlar kurmak ve ağaçları budamak gibi ek adımlar attığını söyledi.
Annesini elektrik çarpmasından kaybeden bir bebek uluyan maymun tedaviden sonra sonra iyileşiyor. Fotoğraf: Refuge for Wildlife.
Buna rağmen arazi sahipleri ağaç ve elektrik hattı arasında bir bariyer sağlamak için ağaçlarını her zaman budamıyor. Ek olarak, ülkede on yıllarca süren ormansızlaşmanın ardından, hayvanların yollara ve dolayısıyla elektrik hatlarına yaklaşmasıyla sonuçlanan bir ağaçlandırma kampanyası yapıldı ve bu nedenle elektrik çarpması riski taşıyan alanlarda artışa neden oldu.
Yeni yönerge kampanyacılar tarafından memnuniyetle karşılanmış durumda. Gavin Bruce, “Bunların finanse edilip edilmediğini ve zorunlu olup olmadığını göreceğiz” diyor. Şu anda, Refuge for Wildlife çevresindeki yeni hatların çoğu hala yalıtım olmadan inşa ediliyor ve kurtarma merkezlerine önemli maliyetler düşüyor. Refuge for Wildlife, 2018’de yalnızca yalıtım için 14.000 $ (10.600 £) harcadı ve Jaguar Kurtarma Merkezi 20 yerel direği yalıtmak için para topluyor.
Çevre Bakanlığı’nın biyoçeşitlilik yönetim ofisinden Shirley Ramirez, hükümetin sorunu çözmeye kararlı olduğunu söylüyor: “Kosta Rika, Latin Amerika’da hayvanlarda elektrik çarpmasını azaltmak için zorunlu bir kılavuza sahip ilk ülke” dedi. “Şirketlerin buna uyacağını umuyorum, ancak aksi takdirde direktifi uygulamak için yasalarımız var.”
Bakanlık, milli park pilot programları için de fon arıyor ve gelecek yıl uluslararası bir konferansa ev sahipliği yapacak, ancak Ramirez ilerlemenin yavaş olduğunu ve uygulamalar için bir zaman çizelgesi olmadığını belirtiyor.
Küresel bir sorun
Uluslararası Primatoloji Dergisi‘nde MSC öğrencisi Lydia Katsis tarafından yayınlanan yakın tarihli bir araştırma, elektrik çarpmasının dünya çapında 28 primat türü için bir sorun olduğunu kaydetti, ancak bunun popülasyonları nasıl etkilediğini analiz eden az sayıda çalışma var.
Fotoğraf: Refuge for Wildlife.
Katsis, Kenya, Diani‘de, Bristol Üniversitesi ve Colobus Conservation ile birlikte primatların elektrik çarpması noktalarının haritasını çıkardı ve bu verileri Kenya Power nezdinde lobi yapmak için kullandı. Kamu hizmeti şirketi, 115.000 $ (87.400 £) maliyetle 12 km kabloyu yalıtmayı kabul etti.
Brezilya‘da da Porto Alegre‘deki çevreciler, elektrik çarpmasını çevre suçu olarak göstererek devlet elektrik şirketine karşı yasal işlem başlattı. Davayı kazandıkları için şirkete yalıtım yapılma zorunluluğu getirildi.
Yaban hayatı elektrik çarpması uzmanı Rick Harness, Kosta Rika’daki vahşi yaşam için yeni direktifin ileriye doğru atılmış bir adım olduğunu söylüyor: “Gördüğümüz kadarıyla bu sorun ulusal düzeyde yankı buldu ve neyse ki çözümler var. Hükümet, vahşi yaşam uzmanlarını görevlendirmeli, kritik habitat haritaları oluşturmalı ve bunların güvenli olduğundan emin olmalıdır. İyi reaktif programlar oluşturabilirler, böylece hayvanlar yaşamını yitirdiğinde sorun olan direk hemen düzeltilir. Kamu hizmetleri, riski en baştan en aza indirmek için direk tasarımlarını da değiştirebilir.”
Rafael Quesada ise iyimser değil: “Kılavuz yalnızca çevresel eylemler önerir, ancak hiçbir şirketi bunları uygulamaya mecbur etmez.” Bu Ekim ayında Puerto Viejo yakınlarındaki ICE elektrik hatlarının altında bulunan ölü bir tembel hayvanın ve iki ölü uluyan maymunun topraklanmamış fotoğraflarını gösteren Quesada, “Kısa vadede elektrik çarpmalarında önemli bir azalma olmayacak” diyor.
Comments