EkonomiManşet

İngiltere tek kullanımlık kahve bardaklarının geri dönüşümü için “latte vergisi” çıkarıyor

0

Quartz‘da Eshe Nelson imzası ile yayınlanan haberi Yeşil Gazete ekibinden Pelin Atakan‘ın çevirisi ile paylaşıyoruz.

***

2000’lerin başından beri İngiltere’de kahve servisi yapan mekânların sayısı 4’e katlandı. Türkiye’de genellikle “karton bardakta lütfen” diyerek istediğimiz*, al-götür kahvelerse gittikçe daha popüler hale geliyor. Süpermarketler ve benzin istasyonları bile al-götür kahve servisi yapıyorlar. Al-götür kahveler için kullanılan tek kullanımlık kahve bardaklarının sayısı yıllık 2,5 milyarı buluyor artık. Bu bardaklar teknik olarak geri dönüşüme uygun olsa da yalnızca yüzde 0,25’i geri dönüşüme yollanıyor.

Bu sayının bu kadar küçük olmasının en önemli sebeplerinden biri İngilizlerin çevreyi umursamayan kötü kalpli kirleticiler olmaları değil, geri dönüşüm hakkındaki kafa karışıklığı. Bu tek kullanımlık bardakların iç kısımları sıvıyı tutmaya yarayan plastikle kaplı. Yani, plastik ve kâğıdın ayrıştırılabileceği özel merkezlere gönderilmeleri gerekiyor. İngiltere’de bu özel merkezlerden yalnızca 3 tane var. Maalesef, tek kullanımlık kahve bardakları kendilerini diğer geri dönüşüm kutularında buluyorlar.

İngiltere’deki bazı kafeler müşterilerine 0,25 pound indirimle tekrar kullanılabilen kahve bardakları sunuyor (Hatta geçen hafta Pret a Manger isimli kafe bu indirimi iki katına çıkardı.). Ne var ki, yakın zamanda hükümet tarafından yayınlanan bir rapora göre bu indirimli kahveler satılan tüm kahvelerin yüzde 1 ila yüzde 2’sini oluşturuyor. Haliyle kafeler bu teşviğinin etkisi çok az, genele bakınca. Şimdi havucu ortadan kaldırmanın ve sopayı tekrar çıkarmanın zamanı.

Gündemde tamamen yasaklamak da var

Bir grup politikacı, atıkları ve kirliliği azaltmak, Birleşmiş Milletlerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak isteğiyle bir çağrı yapıyorlar: “Latte vergisi”, yani tek kullanımlık kahve bardaklarına 0,25 pound ile 0,34 pound arasında bir vergi koymak! Çevre Denetleme Komitesi’nden vekiller de İngiltere’nin tek kullanımlık kahve bardaklarının tamamının geri dönüştürülmesini 2023 hedefi olarak belirlemesi gerektiğini, hedefe ulaşamama durumda ise bu bardakların tamamen yasaklanması gerektiğini önerdi.

Davranışsal ekonomist Richard Thaler,  geçen yıl, insanların neden her zaman kendi çıkarlarını en yüksek düzeye çıkaracak mantıklı seçimler yapmadıklarını açıklayan çalışmasıyla Nobel ödülünü kazanmıştı. Hukukçu akademisyen Cass Sunstein ile birlikte yazdığı “Dürtme: Sağlık, Refah ve Mutlulukla İlgili Kararları Uygulamak” isimli kitabı, birçok hükümeti vatandaşların karar alma hakkına zarar vermeden, onları daha iyi kararlar alabilmeleri “dürten”, bir taraftan da kötü kararları almanın daha güçleştiren politikalar geliştirmeleri yolunda ışık oldu. Bu fikrin peşine düşen İngiltere, daha fazla insanı emeklilikleri için yatırım yapmaya ve vergilerini zamanında ödemeye başarılı bir şekilde ikna eden hükümetin bünyesinde bir “dürtme” grubu (Behavioural Insights Team) kurdu.

Neden “latte vergisi”nin mevcut indirim uygulamasından daha etkili olacağını açıklayan 2 davranışsal ekonomi ve psikoloji teorisi var: Riskten kaçınma ve demirleme.

Riskten kaçınma teorisi şunu söylüyor: İnsanlar, kaybetmenin getireceği olumsuz duyguları kazanmanın getireceği pozitif duygulardan neredeyse iki katı daha güçlü hissediyorlar, kayıp ve kazanç aynı değerde bile olsa.

Başka bir ifadeyle birçok insan tek kullanımlık bardaklara konan 0,25 poundluk vergiyi tekrar kullanılabilen bardağı getirmeleri karşılığında alacakları 0,25 poundluk indirimden daha güçlü hisseder. Bu fikre ek olarak “demirleme” teorisinin açıkladığı üzere vergi, kaybı daha da güçlü hissetmemize sebep olabiliyor. Çünkü normalde bir kahve için ödediğimiz fiyata aslında “demirleniriz” ve demirlendiğimiz yerden ayrılmak dengemizi bozar, kaybetme hissinden kaçınmak için göstereceğimiz çaba kazanma hissi için göstereceğimiz çabadan daha çoktur (Bazı durumlarda bu iki teori tamamen ayrı çalışsa da iş kahveye gelince, iki teori birbirine uyumludur.)

Tüm söz ettiklerimizi toparlarsak, teoride, müşteriler ek bir ücreti ödememek için zahmete girmeye indirim için girecekleri zahmetten daha istekli olacaklardır. Yukarda bahsettiğimiz raporda Eunomia Araştırma ve Danışmanlık’tan alınan verilere göre bu ek ücretin tek kullanımlık kahve bardaklarının kullanımı yüzde 30 azaltacak.

“Latte vergisi” fikrinin esin kaynağı, 2015 yılında plastik torbalara konulan 0,05 poundluk ücret. Plastik torbalara konan bu ekstra ücret, uygulamanın ilk yılında plastik torba kullanımını yüzde 80’den fazla düşürmüştü.

“Dürtme”nin de dediği gibi “insanlar sersem, pasif karar alıcı olmaya meyillidirler.” Eğer durumu doğru şekillendirip insanın en derin içgüdülerinden biri olan “riskten kaçınma”ya dokunabilirseniz, büyük değişiklikler yaratabilirsiniz.

 

Haberin İngilizce Orjinali

Haber: Eshe Nelson

Çeviri : Pelin Atakan

 

(Yeşil Gazete, Quartz)

More in Ekonomi

You may also like

Comments

Comments are closed.