By 
Yazan: Annie Sneed
Yeşil Gazete için çeviren: Eren Yılmaz
*
Yeni bir çalışma, nispeten küçük ölçekli iklim değişikliklerinin bile volkanik aktiviteyi etkilediğini gösteriyor.
Bali’de yaşayan on binlerce insan, Agung Dağı’nın magması yükselip kül püskürtürken evlerini terk etmek zorunda kaldı. Balililerin çoğu, dağı kutsal kabul ettiği için ara sıra meydana gelen bu patlamalarını ahlaki uyarılar olarak kabul ederken, yerbilimciler bu faaliyetleri Dünya’nın hareketlerinin rutin bir parçası olarak görüyor. Ancak bilim insanları, bu patlamaların sıklığını etkileyen bir başka gücün de iklim değişikliği olduğunu tespit etmiş durumda. Yakın zamanda yürütülen bir çalışma, nispeten küçük boyuttaki iklim değişikliklerinin bile önemli bir etkiye sahip olabileceğini gösteriyor. Bu tespitler doğruysa, bugün yaşanan küresel ısınma gelecekte daha sık ve daha büyük volkanik patlamaların görülmesi anlamına gelebilir.
Oluşumundan bu yana Dünya, buzul çağı gibi birçok büyük ölçekli iklim değişikliği dönemlerinden geçti. Bilim insanları, buzullar eridikçe volkanik patlamaların da artma eğiliminde olduğuna dikkat çekiyor. Geology dergisinde yakın zamanda yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar, sayıları hızla artan bu farklılıkların herhangi bir etkisi olup olmadığını anlamak için buzullardaki daha küçük ölçekli değişiklikleri inceledi.
Bunun için özellikle yaklaşık 5.500-4.500 yıl önce İzlanda’da meydana gelen patlamaları inceleme alanı olarak seçildi. Bu dönemde Dünya’nın iklimi soğumuş ve buzullar genişlemiş, ancak tam anlamıyla bir buzul çağı gerçekleşmemişti. İlgili makalenin yazarı Graeme Swindles, araştırmacıların volkanik aktivite için bir zaman çizelgesini yeniden oluşturmak adına İzlanda’daki patlama kayıtlarını ve aynı zamanda bu patlamalar sırasında Avrupa‘ya yayılarak turba bataklıkları ve göllerde mikroskobik katmanlara yerleşmiş kül miktarı kayıtlarını da incelediklerini belirtiyor. Swindles ve meslektaşları, çalışma sonunda bu katmanları belirli İzlanda volkanları ile eşleştirip ardından patlamalardaki artış ve azalışların da ayrıntılı bir zaman çizelgesini geliştirmiş oldu.
Bilim insanları volkanik kayıtları buzul örtüsüyle karşılaştırdıklarında, iklim soğuyup buz tabakaları genişledikçe patlamaların sayısının ciddi ölçüde azaldığını tespit etti. Leeds Üniversitesi’nde Dünya sistem dinamiği doçenti olarak görev yapan Swindles, “Avrupa’da volkanik kül görmediğimiz ve İzlanda’da çok az gördüğümüz Holosen döneminin ortasındaki kayıtlarda büyük bir değişiklik var” diyor: “Bu durum, İzlanda’daki buzul ilerlemesini destekleyen soğuk iklim koşullarının olduğu bir zamana denk geliyor gibi görünüyor.” Swindles ayrıca ekibinin buzulların ilerleyip volkanik aktivitenin azaldığı zamanlar arasında yaklaşık 600 yıllık bir gecikme gözlemlediğini de ekliyor. Bunu da “buz kütlelerinin genişlemesinin uzun zaman almasına” bağlıyor.
Buzullardaki değişim patlamaları tetikliyor
Dickinson College‘da jeoloji doçenti olarak görev yapan Ben Edwards, bu yeni çalışmanın “volkanik aktivite üzerinde etkisi olup olmadığını tespit etmek için belki de en küçük ölçekteki iklim değişikliklerine baktığına” dikkat çekiyor: “Bu değişimi buzullar arası bir dönemde görmek, iklim değişikliği ile volkanlar arasında daha önce düşünülenden çok daha belirgin bir ilişki olduğunun göstergesi.” Almanya’daki Heidelberg Üniversitesi‘nde görevli yanardağ bilimci Julie Schindlbeck ise çalışmanın “buz hacmindeki en küçük değişikliklerin bile volkanik faaliyetleri etkileyebileceğini” gösterdiğini ifade ediyor.
Bilim insanları buzulların volkanik patlamaların azalmasına nasıl sebep olduğunu tam olarak anlamasa da, buradaki ilişkini oldukça basit gerçekleşiyor olabileceğine inanıyorlar. Buzullar genişledikçe, tüm bu tabakalar Dünya yüzeyinde büyük bir baskı oluşturur. Swindles’a göre oluşan bu baskı, “Magma akışı ve yeryüzündeki magmanın yüzeye aktığı boşlukları ve ayrıca kabuğun gerçekte ne kadar magma tutabileceğini etkileyebilir.” Buzullar geri çekildiğinde, basınç azalarak volkanik aktivitelerde artış görülür. Swindles, Scientific American’a yazdığı bir e-postada, bu değişimden “buzullar çekildikten sonra yüzey basıncı düşer ve magmalar yüzeye daha kolay yayılır ve böylece püskürür” şeklinde bahsetmiştir.
Swindles ve ekibi, Dünya tekrar ısınıp buzullar erirken olan bitenlere baktıklarında tam olarak da bunu, yani daha fazla volkanik patlama gerçekleştiğini tespit etti. Yine bir zaman aralığı bulunduğu fark edilmiş, ancak bu sefer gecikmenin buzulların erimesi ve patlamaların artışı arasında olduğu tespit edilmişti. Ancak bu kez gecikme daha kısaydı. Swindles, sıcaklığın düşmesiyle artan buzullara kıyasla “sıcaklık yükseldiğinde buzu eritmek nispeten daha az zaman aldığına dikkat çekiyor. “Bir başka deyişle; bir [ısınma ve ardından gelen] volkanik patlama dönemine baktığımızda gecikme çok daha kısa olabilir.” Ayrıca, volkanik patlamaların daha soğuk ve buzulların fazla olduğu dönemlerde meydana geldiğinde büyüklüklerinin azaldığını da ekliyor: “Görünen o ki dünya ısındıkça, patlamalar da aynı oranda büyüyor.
Isınma arttıkça patlamalar da çoğalacak
Edwards, İzlanda’nın eşsiz jeolojisinin diğer kara parçalarıyla karşılaştırıldığında bölgenin volkanik olarak çok aktif ve belki de yine diğer bölgelere kıyasla buzlanmaya karşı daha savunmasız olduğunu belirtiyor: “Muhtemelen [büyüyüp tekrar eriyen buzullara] karşı oldukça hassas bir bölge.”
Bu türden bir doğa olayının günümüzdeki iklim değişikliğinin etkisiyle gerçekleşip gerçekleşmeyeceği henüz bilinmiyor. Ancak Swindles, ekibinin incelediği buzul tabakalarındaki değişikliklerinin, insan kaynaklı ısınma nedeniyle Dünya’nın muhtemelen yaşayacağı duruma benzer büyüklükte olduğuna dikkat çekiyor. ABD, Pasifik Kuzeybatısı, Güney Amerika’nın güneyi ve hatta Antarktika‘yı içine alan bir bölgeyi kastederek “Sanırım buzullar ile volkanların etkileşime girdiği coğrafyalarda çok daha fazla volkanik aktivite görüleceğini tahmin edebiliriz” diye konuşuyor. Bu durumun, havayolları ve işletmeler için olduğu kadar insan ve çevre sağlığı için de ciddi endişe kaynağı olduğunu ekliyor. “Volkanik kül ve emisyonlar, ağır hasara ve ölümcül sonuçlara sebep olabilir.”
Makalenin İngilizce orijinali
Comments