Azerbaycan‘da süren BM İklim Zirvesi (COP29), normal koşullarda yarın sona eriyor. Ancak COP başkanlığının yayımladığı nihai metin taslağına ilişkin artan itirazlar ve tartışmalar müzakerelerin uzayacağını gösteriyor.
COP29’un en önemli gündem maddesi gelişmekte olan ülkelerin ısrarlı bir şekilde talep ettiği; iklim kriziyle başa çıkmaları ve ekonomilerini karbondan arındırmalı için ihtiyaç duydukları “iklim finansmanı”na gelişmiş ülkelerin katkı yapmasıydı. Bu ülkeler 1.3 trilyon dolar talep ederken, zirve koridorlarında sık sık 1 trilyon dolar rakamı telaffuz ediliyordu.
Ancak bu sabah COP Başkanlığı’nın yayımladığı zirvenin temel anlaşmasını oluşturacak taslak metin şaşkınlık ve hayal kırıklığı yarattı. Azerbaycan, müzakerecilerin daraltabilecekleri bir aralık bile önermezken, taahhüt edilecek meblağ ile ilgili alanı X işareti ile doldurdu.
Taslak metinde şu ana kadar yer alanlar özetle şöyle:
- İklim finansmanı hedefleri için zengin ülkelerin taahhüt etmesi beklenen meblağlar ve veya toplam için aralıklar yok. Bunun yerine, bu rakamın olması gereken yerde bir ‘X’ yer alıyor.
- Gelişmekte olan ülkelerin bağışçı havuzuna katılmaları için seçenekler sunuluyor ancak ayrıntılar yok.
- Hibe yoluyla karşılanacak uyum ve kayıp ve hasar finansmanı taahhüdü var ancak bu da somut değil.
- Finansmanın küçük ada gelişmekte olan devletler gibi en savunmasız ülkelere odaklanması için bir seçenek sunuluyor
- Finansmanın kredi yerine hibe olarak verilmesine vurgu yapılıyor, ancak özel finansman hala bir seçenek olarak mevcut.
- Taslak metinde, bu yeni iklim finansmanı anlaşmasının gözden geçirilmesinin 2031’den önce gerçekleşebileceği yönünde öneriler bulunuyor.
Küresel Güney, sivil toplum ve aktivistlerden büyük tepki
Taslak metni “adeta boş bir kağıda” benzeten müzakereciler, iklim örgütleri ve aktivistlerin tepkisi ise büyük.
Sivil toplum örgütü Doğal Kaynakları Savunma Konseyi’nde uluslararası iklim finansmanının kıdemli savunucusu olan Joe Thwaites, “Metin, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ana hedefin ne olması gerektiği konusundaki pozisyonlarını karikatürize ediyor.” dedi.
Çevre adaleti grubu Power Shift Africa’nın yöneticisi Mohamed Adow da”Odadaki fil, metinde belirli sayıların bulunmamasıdır. Buraya paradan bahsetmek için geldik. Parayı sayılarla ölçersiniz, Bir çeke ihtiyacımız var ama şu anda sahip olduğumuz tek şey boş bir kağıt parçası” diye konuştu.
COP29’dan çıkacak anlaşmanın önümüzdeki yıllarda iklim finansmanı manzarasını belirleyeceğini kaydeden Dünya Yaban Hayatı Fonu’nda küresel iklim ve enerji başkan yardımcısı Stephen Cornelius ise iklim çözümleri için yeterli finansman olmadan, felaket niteliğindeki iklim etkilerinin önlenemeyeceğine dikkat çekti.
Asya Toplum Politika Enstitüsü‘ne bağlı Çin İklim Merkezi Direktörü Li Shuo ise şunları söyledi: “Bitiş çizgisinden çok uzağız. Yeni finans metni, aralarında pek bir şey olmadan koridorun iki uç noktasını sunuyor. En önemlisi, metin, iyi niyetli müzakereler için bir ön koşul olan gelecekteki iklim finansmanının ölçeğini tanımlayan bir sayıyı kaçırıyor. Bu metin, her iki tarafın da zemindeki duruşunu yakalamanın dışında pek bir şey yapmıyor.”
WWF Küresel İklim ve Enerji Başkan Yardımcısı Stephen Cornelius, zamanın daraldığı uyarısı yaptı:
“Metin daralıyor, ancak nihai bir anlaşmaya varma zamanı da daralıyor. Müzakerecilerin ve bakanların hızlarını artırmaları, diplomasilerini artırmaları ve iddialı bir iklim finansmanı anlaşması etrafında fikir birliğine varmaları gerekiyor. Bu taslakta bir finansman hedefi olmaması, en zorlu kararların son dakikaya bırakıldığının endişe verici bir işareti. Azaltılmış olmasına rağmen, NCQG’nin tasarımı için metinde iki çok farklı seçenek kalıyor ve bu da nihai sonucu belirsiz bırakıyor. Bu anlaşma önümüzdeki yıllarda iklim finansmanı manzarasını belirleyecek. Bunu yanlış yapma lüksümüz yok. İklim çözümleri için yeterli finansman olmadan, felaket niteliğindeki iklim etkilerini önleyemeyeceğiz. Burada, dünya çapında hızla ve ölçekte iklim eylemini serbest bırakabilecek bir sonuç elde etmemiz şart.”
E3G‘de yardımcı direktör ve Birleşik Krallık hükümetinde eski iklim finansmanı görevlisi olan Rob Moore’un değerlendirmesi de şöyle:
“Bu metin, gelişmiş ülkelerin görüşlerini ifade eden vizyonu ve gelişmekte olan ülkelerin ifade ettiği vizyonu özetleyen geniş bir seçeneği haritalandırıyor. Net bir köprü önerisinin ve herhangi bir sayının olmaması, müzakerecilere önümüzdeki bir veya iki gün içinde kat etmeleri gereken çok büyük bir ilerleme bırakıyor ve anlaşmaya giden yolda, masada sayılarla hızlı ve samimi bir katılım olması gerekecek. Bir inceleme mekanizmasının dahil edilmesi, ülkeler bu COP’ta gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayan bir hedef üzerinde anlaşamazlarsa bir köprü mekanizması sunabilir.”
Afrika İklim Hareketi’nden Ömer Elmawi, finansman olmadan iklim eylemi olmadığına vurgu yaptı:
“Bu, mükemmel bir doktora gitmek gibidir ve size sorunun ne olduğunu söylerler ancak onu tedavi edecek ilacı vermeyi reddederler – olan budur. Eğer bu dünyada gerçekten olmuyor olsaydı komik olurdu ama en çok etkilenen insanlar Küresel Güney‘deki insanlar ve onlar 6 milyardan fazla olan nüfusla dünyanın çoğunluğunu oluşturuyor.
Küresel kuzeyin, soruna önemli ölçüde katkıda bulunan insanların, son 10 gündür buraya gelip hiçbir şeye yol açmayacak tartışmalar yapması çok yanlış. Öfkeliyiz. Utanıyoruz ama umutsuz değiliz. Çok olduğumuzu ve onların az olduğunu biliyoruz.
Afrika’da, bir inek sürüsü yavaş olduğunda, onları yavaşlatanların öndekiler olduğunu, ancak öldürülenlerin arkadakiler olduğunu söyleyen bir sözümüz var. Küresel güney, [arkada] olan 130’dan fazla ülkeden oluşuyor.”
Climate Action Network International’dan Jacobo Ocharan da Küresel Kuzey’in trilyonlarca dolarlık gecikmiş [iklim] borcunu ödemeye başlaması gerektiğini kaydetti: Ancak umut ışığı, her şeyin hala açık olmasıdır. Metinde, bu krizden en çok etkilenen ülkelerin ve toplulukların ihtiyaçlarını karşılayacak ve Küresel Kuzey ile Küresel Güney arasındaki güveni yeniden tesis etmeye yardımcı olacak bir iklim finansmanı hedefine sahip olmak için yeterli müzakere unsurumuz var.”
AB’den Azerbaycan’a ‘liderliğini gösterme’ çağrısı
Bakü’de bu sabah düzenlediği basın toplantısında konuşan AB İklim Komiseri Wopke Hoekstra‘ya, yeni toplu niceliksel hedefte (NCQG) hedef için şu anda sadece “X” işareti bulunan iklim finansmanı konusunda net bir rakamın olmamasına ilişkin tepkisi soruldu.
“Şu haliyle açıkça kabul edilemez” diyen Hoekstra, hırs eksikliğinin “açıkça kabul edilemez” olduğunu belirterek, COP29 Başkanlığı’nı “liderliği artırmaya” çağırdı.
The text currently on the table at @COP29_AZ is clearly unacceptable as it lacks the ambition we need. pic.twitter.com/ZA0dFD7tTN
— Wopke Hoekstra (@WBHoekstra) November 21, 2024
Almanya İklim elçisi Jennifer Morgan, taslağa ilişkin sert bir değerlendirme yaptı: “Azaltma konusundaki metinden derin bir hayal kırıklığına uğradık. Hiçbir ilerleme” sunmuyor Bu, dünyadaki milyonlarca insanın çektiği acılara cevabımız olamaz. Dünyanın, GST’nin hafifletilmesine ilişkin sonuçlarını uygulamak için bireysel ve toplu olarak nerede durduğumuzu ve ne yaptığımızı bilmesi gerekiyor.”
İspanya’nın baş müzakerecisi Valvanera Ulargui de metnin dengeli olmadığına; uyum, cinsiyet ve adil geçiş gibi kendileri için çok çok önemli olan ve takılıp kalınan unsurlarda bazı ilerlemeler kaydedilmesine rağmen 1.5C hedefini ulaşılabilir kılmanın temel direkleri; yani emisyon azaltımı ve iklim finansmanına ilişkin muğlak maddelerin kabul edilebilir olmadığına” vurgu yaptı.
“Finans konusunda, metni bir uzlaşma girişimi olarak görmüyoruz. Gelişmekte olan ülkeler için hayati önem taşıyan nitel unsurlar üzerine inşa edebiliriz. Ancak başkanlığın, müzakere için gerçekten bir temel teşkil eden yapı ve nicelik konusunda yeni bir metni – hızla – sunması gerekiyor,” dedi.
“Umbrella” grubu adına konuşan Avustralya, Yeni Zelanda, Çin ve küçük ada devletleri de kayıp ve hasarın giderilmesi ve Paris Anlaşması hedeflerine vurgu yaptı.
Guterres’den çağrı: Bu, sıfır toplamlı bir oyun değil, büyük resme odaklanın
Brezilya’daki G20 Zirvesi’ne katılmak için Bakü’den ayrılan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de tekrar COP29’a döndü. Guterres, müzakerelere çok ihtiyaç duyulan ivmeyi kazandırmak üzere yayımladığı mesajda özetle şu çağrıyı yaptı:
“Doğrudan bakanlara ve müzakerecilere sesleniyorum: Sert çizgileri yumuşatın. Farklılıklarınız arasında bir yol izleyin. Ve gözlerinizi daha büyük resme odaklayın.
Tehlikede olanı asla unutmayın. Bu, iklim felaketi karşısında adaleti sağlamak, tüm insanlık için iyi bir dünya güvencesine daha da yaklaşmamıza yardımcı olmak için yapılan bir zirve. Görüşmeler, sıfır toplamlı bir oyun değil, iklim finansı da bir yardım değil, kontrolsüz iklim kaosunun hepimize vereceği yıkıma karşı bir yatırımdır . Dünyadaki her ulus için daha güvenli, daha müreffeh bir gelecek için bir ön ödemedir.”
COP29 Başkanlığı’ndan savunma: Nihai metin değil
COP29 Başkanlığı ise yeni iklim finansmanı hedefi de dahil olmak üzere bu ilk “esas itibarıyla basitleştirilmiş” metin setinin “finansın merkezde olduğu bir paket olarak geldiğini, ancak nihai metin olmadığını duyurdu:
“COP29 Başkanlığı’nın kapısı her zaman açıktır ve Tarafların sunmak istediği herhangi bir köprü önerisini memnuniyetle karşılıyoruz. Günümüzü herkesle etkileşim halinde geçiriyoruz.”
NCQG’de, bu metinde finansal hedef için geniş bir sayı aralığı sunmanın yararlı olacağına inanmadıklarını belirten başkanlık; “Bu gece yayınlanacak olan bir sonraki yineleme daha kısa olacak ve fikir birliği için olası iniş bölgelerine ilişkin görüşümüze dayalı sayılar içerecek” diye ekledi.
Önümüzdeki günlerde müzakerecilerin önünde çok iş olacak. Kâr amacı gütmeyen çevre grubu World Resources Institute‘un direktörü David Waskow, önümüzdeki günlerde bir anlaşmaya varılabileceğini söyledi:
“Eğer taraflar önümüzdeki 48 ila 72 saat içinde gerçekten çok çalışırlarsa, burada bir sonuç görmemizin kesinlikle mümkün olduğunu düşünüyorum ve taraflar bunu başarmaları gerektiğini biliyorlar.”
