[6 Şubat depremlerinin yıldönümü] Sağ çıkan bir insan nasıl yok edilir?

Haber: Jiyan ERKILIÇ

*

Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 depremlerinden etkilenen 11 ilde depremzedeler hala birçok sorunla mücadele ediyor. Barınma, sağlık ve gıdaya erişim gibi sorunlar bir yıl geçmesine rağmen halen çözülemedi. Ancak depremzedelerin bir kısmının daha yakıcı ve öncelikli sorunu, depremin ardından bir daha ulaşamadıkları yakınlarının akıbetini öğrenmek.

Depremlerin ardından kimi enkaz altında kalan yakınlarına ulaşamadı, kimi de enkazlardan çıkarılan ve ambulansa bindirilen yakınlarını bir daha bulamadı.  Depremden etkilenen kentlerdeki hastaneler kullanılamaz hale geldiğinden yaralı depremzedeler komşu illere sevk edilmişti. Bu durum kayıpların artmasını ve bulunmasını zorlaştırdı. Aileler yakınlarını aylarca hastaneler, mezarlıklar ve çeşitli ilgili kurumlarda aradı ancak bir sonuç alamadı. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı ise hiç kayıp çocuk olmadığını bildirdi. Bazı aileler kayıplarını aramaktan vaz geçerken bu kişilerin resmi olarak “ölü” ilan edilmesine ise bir gün kaldı.

Hatay‘da Rönesans Rezidans’ta aralarında çocukların da olduğu 52 kişi, İlke Sitesi‘nde yine aralarında çocukların da olduğu 28 kişinin kayıp olduğu biliniyor. Maraş’ta ise son olarak 16 Ocak’ta Cumhuriyet Başsavcısı Ramazan Murat Tiryaki “Kimliği tespit edilemeyen 70 kişi, cesedi aranan 35 vatandaşımız var. Bu sayı toplamda 116 kişi” dedi.

Yeşil Gazete’ye yaşadıkları süreci anlatan kayıp yakınları ,yetkililerin birbirini tutmayan açıklamalarına  tepkili. Buket Sitesi’nde kayıp 17 kişinin hiç hesaba katılmadığını söylüyorlar. Kayıplarını vazgeçen aileler de var.

‘Kayıp yakınları eksilmeden artmaya devam ediyor’

Kayıplarını aramak için bir araya gelen depremzedelerin kurduğu Deprem Mağdurları ve Kayıplarıyla Dayanışma Derneği (DEMAK-DER) kurucu Başkanı Selahattin Kaban, sadece taraflarına ulaşılan 38’i çocuk olmak üzere 145 kayıp yakınının olduğunu aktardı. Kaban, Hatay’da kayıp kişi sayısının 30’u çocuk 122, Kahramanmaraş’ta 5’i çocuk 18, Adıyaman’da 2’si çocuk 3, Malatya’da 1 ve Antep’te de 1 çocuk olduğunu söyledi.

Aralarında 3 aylık bebeğin de 74 yaşında yaşlı vatandaşın da olduğunu belirten Kaban şöyle konuştu:

“Derneğimizi duyan kayıp yakınları aramıza katılıyor. Maalesef aramıza katılan kayıp yakınları eksilmeden artmaya devam ediyor. Biz Meclis‘e giderek deprem bölgesindeki milletvekillerine gerekli bilgi ve verileri verdik. Mecliste vekillerin verdiği önergeler de reddedildi. Biz kayıp yakınları olarak sadece kayıplarımızın bulunmasını istiyoruz eğer yaşıyorsa bulunup bizlere teslim edilmesini istiyoruz. Vefat eden veya molozlar içinde kalan yakınlarımızın da mezarlarının olmasını istiyoruz.

Duyumlarımıza göre yanlış gömülen cenazeler var. Depremin ilk zamanlarında insanlar teşhis edilmeden çıkan bedenleri ‘Benim cenazem’ diyerek köylerine defnetti. Bir başka duyumumuz ise bazı kayıpların hastanelerde,  yaşlı bakım veya sevgi evlerinde bulunduğudur. Hala DNA eşleşmesi yapılmamış, yapılması bekleyen mezarlar var.”

Enkazdan sağ kurtulan veya enkaz dışında kaldığı halde kayıp depremzedelere de değinen Kaban, “Ailelerin acıları var. Aradığımız bir eşya değil, can. Aileleri için eş, kardeş, evlat. Biz DEMAK-DER olarak yetkililerden kayıplarımızın bulunması için Araştırma komisyonu kurulmasını istiyoruz” dedi.

‘Sağ çıkan bir insan nasıl yok edilir?’

6 Şubat 2023’te meydana gelen depremde Hatay’daki evinin enkazından ailesi tarafından sağ çıkarılan Merve Ateş, yaklaşık bir yıldır aranan kayıplardan biri.

Merve’nin ablası İlknur Karaca, süreci şu ifadelerle aktarıyor:

“Merve’yi enkazdan bilinci açık şekilde kendi ellerimizle çıkardık. Merve’yi sağ olarak çıkardığımız yerden annem ve babamın cansız bedenini çıkardık. Deprem günü saat 9.30 sıralarında onu İskenderun Devlet Hastanesi’ne götürmüştük. Sadece sol bacağı yaralıydı. Deprem anını, annem ve babamın ne zaman öldüğünü, her şeyi anlatıyordu. Bu kızı bilinci açık şekilde hastane acilinde 6-7 saat boyunca tuttuk. İlk müdahalesini yapan doktorumuz Ergün Kaya, herhangi bir hayati riskinin olmadığını söyledi.

Merve saatlerce gözetim altında kaldı ve hayatı hiçbir şekilde risk altına girmedi. Doktorumuz sadece sol bacaktan yaralı olduğu için Mersin Yenişehir Hastanesi’ne sevk edileceğini söyledi. Ambulansa teslim ettik, ambulanstaki görevlilere birimizin refakatçi olarak gelmeyi istediğimizi söylediğimizde, bize ‘Bize güvenmiyor musunuz?’ dediler. Teslim ettikten sonra sevk edildiği hastanede hemşire olan akrabamızı aradık ve Merve’yi karşılamasını söyledik. Ve Merve’nin oraya gitmediğini öğrendik.

İlknur Karaca

Başka illere de yöneldik, hastane kapasiteleri dolmuştur diye. Merve Ateş’in Türkiye’nin 81 ilindeki özeller de dahil hiçbir hastaneye giriş kaydı yok. Biz bunu resmi şekilde adliyelere de başvurarak MOBESE kayıtlarını istedik. O gün çalışan hemşireler, ambulans şoförlerin, diğer personellerin ifadelerinin alınmasını istiyoruz. Bu talebimize herhangi bir dönüş olmadı. İstediğiz zaman istediği insanı hemen bulabilen bir devletimiz var. Sağ çıkan bir insan nasıl yok edilir? Elimle teslim ettiğim kardeşim yok. Neden arama komisyonu reddediliyor? Merve’nin yaşadığına eminim. Bu kız bize ulaşamadı ve bilincini yitirdiğini düşünüyorum ben.”

‘Kayıpları bulmak için engel olan ne var?’

Hatay’da yakınları tarafından aranan bir başka kayıp olan Melike Kılıç ise görgü tanıklarının ifadelerine göre enkazın kenarından çevredekiler tarafından kurtarılarak ambulansa teslim edildi.

Kayıp Melike Kılıç’ın ailesiyle bir fotoğrafı

Kılıç’ı arayan yakın arkadaşı Şule Bastık şunları anlatıyor:

“Melike enkazın en kenarında kaldı. Kadının biri Melike’nin sesini duyuyor ve enkazdan çıkarıyor. Çıkardıktan sonra ambulansa veriyor. Zaten o gün yaralılar, ölüler çok. Melike ise hafif yaralı, ambulansa veriyorlar. Daha sonra duyduğumuza göre Melike’yi iki kez ‘Oğlum öldü, kocam öldü’ diyerek intihara kalkışırken görenler olmuş ve çevredekiler engel olmuş. Enkaz başında ağladığını görenler de olmuş. Aklını yitirdiğini söyleyenler var. Ben burada sürekli Melike’yi arıyorum. Muhtarlıklar, Jandarmalar, sokak sokak dolaşıyorum. Ben de ailesi de bir izine rastlamak için elimizden geleni yapıyoruz. Reyhanlı, Kırıkhan, tüm ilçelere baktım, yok.”

Şule Bastık

Bastık, yetkililere de şöyle sesleniyor:

“Hadi o gün 11 ilde yıkım var dediniz. Ölüler var, ortalık karışık, hangi bir yere koşacağımızı bilmiyoruz dediniz. Şu an ne var? Kayıpları bulmak için engel olan ne var? Melike sağ, nerede bilmiyorum ama kesinlikle sağ çıkarıldı sadece önem verilmedi. Ben arkadaşımı istiyorum.”

Kayıp polis memurunun abisi: Allah kimseyi Türkiye’de doğurtmasın

Kahramanmaraş’ta depremin simgesi olan Ebrar Sitesi en çok can kaybının olduğu yapı.

Ebrar Sitesi Z Blok 4. Kat sakini olan polis memuru Mustafa İlhan da hala aranan kayıplardan biri. Eşi ve iki çocuğunun cesedine ulaşılan İlhan’a dair ise herhangi bir iz yok.

Mustafa İlhan

Kardeşini bulmak için bir yıldır çalmadığı kapının kalmadığını söyleyen Uğur İlhan, “Depremin ilk günlerinde kim kimin cenazesini götürdü belli değildi. Tüm cenazelerden DNA örneği alınmadan defin olmamalıydı. Kardeşimi bulmak için Türkiye’de ne kadar yetkili kişi, yer varsa gittim. Herhangi bir dönüş alamadım. Bizi kimse dikkate almıyor” diyor.

İlhan başta dönemin İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, valiler, bakanlar, milletvekilleri olmak üzere herkese başvurmuş ama sesini duyan olmamış:

“Allah kimseyi Türkiye’de doğurtmasın. Coğrafya kadermiş gerçekten. Bunlar (yetkilileri kast ederek) depremin merkez üssü Kahramanmaraş’a bir kepçe götüremediler. Ben Adıyaman’dan kepçemi yüklettim ve 15 akrabamla enkaz başına gittik. 14 gün boyunca Maraş’ta Ebrar Sitesi’ndeki cenazeleri devlet çıkarmadı, biz çıkarttık.

Depremin yedinci günü Ebrar sitesinin enkazında Japonya’dan gelen arama-kurtarma ekibi vardı sadece. Türkiye’den herhangi bir ekip yoktu. Depremin 13. günü bizim kepçe operatörümüz enkazdan sesler duyduğunu söyleyince AFAD ekibi fare olduğunu söyledi. AFAD görevlisinin fare dediği Neslihan Kılıç canlı olarak çıktı. O kadar cenazeye, yaralıya şahitlik etmekten kafayı yedim. Hala ilaçlarla dayanabiliyorum şahit olduklarıma. Biz kayıplarımızı istiyoruz. Yetkililerden kısa zamanda harekete geçmelerini istiyoruz.”

‘Enkazda yangın çıktı itfaiye iki gün sonra geldi’

“Asrın felaketi” diye nitelendirilen depremin en ağır bilançosunu taşıyan Hatay’da ise bu yıkımın simgesi Rönesans Rezidans.

Suna Öztürk de Rönesans Rezidans sakinlerinden kayıp kızı Tuba Koşar ve iki torununun bulunması için mücadele edenlerden. Öztürk, yaşadığı süreci şu ifadelerle aktarıyor:

“15 gün oyunca enkazın başından ayrılmadık. O binadan 53 kişi çıkmadı. Bunlardan biri de zihinsel engelliler öğretmeni olan kızım Tuba Koşar (36) ile torunlarım Mustafa Kemal (3) ve Mehmet Akif Koşar (1). Binada yangın çıktı. Bir gün boyunca enkaz yandı. Bir günden sonra bir itfaiye geldi ama içinde su yoktu. İkinci günün sonunda bir başka itfaiye geldi ama artık söndürecek bir şey kalmamıştı. Daha sonra damadımla DNA’mızı verdik fakat herhangi bir eşleşme olmadı. Polise, CİMER’e kayıp başvurusunda bulundum. Valiliğe yazı yazdım, molozların tekrar taranması için. Tırnaklarının ucu dahi olsa istediğimi söyledim. Başvurduğumuz hiçbir yerden de dönüş alamadık.”

‘Nasıl olur da kayıp çocuk yok diyor?’

Son günlerde Epstein Davasının gündeme gelmesiyle “kayıp depremzede çocuklar”  sosyal medyada konuşulan konular arasında birinci sırada yer almıştı.  Kayıp çocuklarla ilgili Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, kayıp çocukların olduğu iddiasını iddiasına karşı çıkarak, “Bir çocuğumuzun bile kayıp olması durumunun söz konusu olmadığını tekrar ilan ediyorum” demişti. Depremde enkaz altında kalan ve bulunamayan cenazeler için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) komisyon kurulmasını isteyen Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi’nin (HEDEP) önergesi 26 Ekim 2023’te AKP ve MHP oylarıyla reddedilmişti.

Yakınlarının cansız bedenine ulaşamayan depremzedelerin çabaları sürerken bu gibi vakalar için resmi prosedürlerde Türk Medeni Kanunu’nun 32. Maddesi’ne göre cesedine ulaşılamayan kişi ölüm karinesinden faydalanılması için gaip sayılıyor. Konuya ilişkin Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Öğretim Üyesi Elif Aydın Özdemir, “Enkaz altında kaldığı bilinen ve cesedine ulaşılamayan kişiler için, depremin üzerinden 1 yıl sonra yeni en erken 6 Şubat 2024’te gaiplik istemiyle mahkemeye başvurulabilir ve mahkeme kararıyla gaip sayılır ve ölmüş gibi kabul edilir” açıklaması yapmıştı.

Öztürk, Meclise de gittiklerini ve kayıpların aranması için bir komisyon kurulmak üzere önerge vermelerini istediklerini anlatıyor: “ Hatay Milletvekili Nermin Yıldırım Kara önergeyi verdi ama AKP-MHP önergeyi reddetti. Tüm bunların üstüne Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş Hanım kalkıp diyor ki ‘kayıp çocuğumuz yok’. Sadece bizim bildiğimiz 38 çocuk kayıp. Bu çocuklar nerede? Çoğu hastanelerde kayboldu. Hastaneye sağlıklı gidip kaybolan çocuklar da var. Ne mezarlıklarda olan ne de enkazdan çıkmayan çocuklar var. Nasıl olur da kayıp çocuk yok diyor? Duyduğumuza göre de sevgi evlerinde depremzede çocukların olduğunu söylüyorlar. Aileler gidiyor sevgi evlerine ama çocukları ailelere göstertmiyorlar. Böyle bir karmaşık dönencenin içinde dolanıyoruz.”

‘Gaiplik kararı bizi endişelendiriyor’

6 Şubat’tan sonra deprem bölgesinde kayıp olanların nüfustan düşürülme endişesini taşıyan anne Öztürk, “Kızım ve torunlarım gibi diğer deprem kayıplarını ‘öldü’ sayarlarsa artık umutlarımızı elimizden almış olacaklar. Çünkü bu arama taleplerimizi tamamen boşa çıkaracaklar. Deprem bölgesi için bu gaiplik kararının iptal edilmesini veya ertelenmesini talep ediyoruz. Artık ne yapacağımızı bilemez olduk. Yüzlerce insana mezar olan Rönesans Rezidans’ın önünde kefen giyeceğim ki belki o zaman dikkatlerini çekeriz. Artık sesimizi meydanlardan, fırsat bulduğumuz her yerden ve her şekilde duyurmaya çalışıyoruz. Cumhurbaşkanının iki dudağı arasından çıkacak lafı beklemekteyiz” diye konuşuyor.

Depremde enkazdan çıkarılamayan veya kurtulan kayıpların verisine ilişkin herhangi net bir veri yok. Ancak DEMAK-Der’in açıkladığı kayıp sayısının dışında başka açıklamalarda bulunan Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM) Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu görüştükleri kayıp yakınlarının ifadelerine göre binlerce depremzedeye ulaşılamadığını aktardı.

Gergerlioğlu, kayıp yakınlarının bu arama mücadelesi ve ısrarına destek olmak için parti olarak kurulmasını istedikleri komisyonun AKP-MHP ittifakının oyları reddedildiğini hatırlatarak, gerekli ne varsa yapılması için ısrarcı olacaklarının altını çizdi.

Öte yandan depremin üzerinden bir yıl geçmesine rağmen bölgede hala iş makineleri enkaz yığınlarını kaldırmak için durmadan çalışıyor. Şehirler hala toz, iş makinelerinin sesi ve enkazların hakimiyetindeyken depremzedelerin barınma, gıda ve sağlık gibi sorunları çözülmüş değil. Enkaz kaldırma çalışmalarına bir yanda da yeniden inşa edilen toplu konut bina inşaatları eşlik ediyor.

Depremden etkilenen kentlerin başında gelen Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Gaziantep geliyor.

Depremden etkilenen kentlerin bilançosu ise resmi verilere göre şu şekilde:

HATAY:

24 bin 147 kişi hayatını kaybetti. 80 bin 323 bina yıkıldı ve ağır hasar aldı. Bunlarla ilgili enkaz kaldırma çalışmalarının yüzde 97 buçuğunu tamamlandı. 32 bin 314 kalıcı konutun inşaatı devam ediyor. 5 bin 582 adet kalıcı konutun köy konutunun ihalesi yapıldı, inşaatları devam ediyor. 71 binden fazla konteynerde 214 binden fazla depremzede yaşıyor.

KAHRAMANMARAŞ:

Geçen yıl Şubat ayındaki yıkıcı depremin merkez üssü olarak bilinen ve 12 bin 713 kişinin yaşamını yitirdiği Kahramanmaraş’ta, depremin birinci yılına yaklaşırken 132 bin kişi konteynerlerde yaşam sürüyor. İl genelinde depremde yıkılan bina sayısı 7 bin 491 iken acil yıkılması gereken binası ayısı 4 bin 434, ağır hasarlı bina sayısı 35 bin 714, orta hasarlı bina sayısı 5.987 ve az hasarlı bina sayısı ise 79 bin 027. Ağır hasarlı binalarda yıkım ise yüzde 90’a ulaşmış durumda.

GAZİANTEP:

Gaziantep genelinde yıkıma neden olan depremden en çok etkilenen ise İslahiye ve Nurdağı ilçeleriydi. Tüm ülkeyi yasa boğan depremle birlikte Gaziantep’te 3 bin 945 kişi yaşamını yitirirken, on binlerce vatandaş ise yaralı kurtuldu. Depremin vurduğu kentte 25 bin bina kullanılamaz hale gelirken, 56 bin kişi ise önce çadırlarda daha sonra ise konteynerlerde yaşamaya başladı. 1 adet sinagog, 1 adet kütüphane, 2 kastel, 2 bedesten, 36 adet cami olmak üzere toplamda 40 tarihi eser, kalemiz de dahil olmak üzere 41 eser depremden hasar aldı. İnşasında sona gelinen ilk 10 bin kalıcı konutun 1 ay içinde depremzedelere teslim edilmesi planlanıyor. Ağır hasarlı binaların yıkımının yaklaşık yüzde 80’i gerçekleşti. Nurdağı ve İslahiye’de toplam 180 civarında işyeri depremden etkilenen esnafa teslim edildi. 90 adet iş yeri ise zarar gören diğer esnaflara teslim edilecek.

ADIYAMAN:

6 Şubat 2023 depremlerinden en çok etkilenen kentlerden Adıyaman’da 30 binden fazla bina yıkıldı. Resmi rakamlara göre 8 bin 387 kişi hayatını kaybetti. Yıkılan ya da ağır hasar alan evlerde yaşayan 118 bin depremzede, kentin farklı noktalarına kurulan konteyner kentlerde yaşamaya başladı. Yapılan resmi açıklamalara göre depremin neden olduğu enkazın yüzde 95’i temizlenirken, evlerini kaybeden vatandaşlar için 50 bin konut inşa ediliyor.

MALATYA:

Depremlerden etkilenen Malatya’da ise 1246 kişi hayatını kaybetti. 5 bin bina yıkılırken 36 bin bina ağır hasar raporu aldı. Mehmet Özhaseki 103 bin 19 konutun yapılacağını açıkladı. Ancak 14 bin konutun temeli atıldı. 6 Şubat öncesi 5 bin çok katlı binanın, 2 bin kırsal köy evinin kura çekilerek dağıtılması planlanıyor. Malatya’da kurulan 74 konteyner kentte 117 bin 500 kişi yaşamını sürdürüyor.