Salda Gölü ile Mars’taki Jezero Krateri arasında nasıl bir benzerlik var?

Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi‘nin (NASA) uzay aracı Perseverance (Azim), yedi aylık yolculuğunun ardından Mars’a sıkıntısız bir iniş yaptı. Mars’ın kuzey yarımküresinde yer alan Jezero Krateri’ne gönderilen uzay aracının Kızıl Gezegen’de yaşam izleri araması planlanıyor.

NASA tarafından yapılan açıklamada “Bu kritere daha önce kimse ayak basmadı ancak Türkiye’deki Salda Gölü sağ olsun ne bekleyeceğimize dair düşüncelerimiz var” ifadeleri kullanılmıştı.

Peki Salda Gölü ile Jezero Kriteri arasında nasıl bir benzerlik var?

The #CountdownToMars is on! We can hardly believe that the @NASAPersevere rover is just ONE day from touching down in Jezero Crater. ?

No one has set foot in the crater, but we have some ideas of what to expect thanks to Lake Salda in #Turkey. ? https://t.co/x2MdicoEmX pic.twitter.com/2EpqAZctDn

— NASA Earth (@NASAEarth) February 17, 2021

Dünyada bilinen tek göl

NASA, “Türkiye’nin güneybatısındaki bir gölün, Mars’taki bir çarpma krateri ile çok fazla ortak yanı olduğunu düşünmeyebilirsiniz, ancak iki havza benzer mineraloji ve jeoloji içeriyor” ifadelerini kullanıyor.

Salda Gölü, bir zamanlar bir göl içerdiği düşünülen Jezero Krateri’nde bulunanlara benzer karbonat mineralleri ve biriktirme özellikleri (deltalar) içeren dünyadaki bilinen tek göl.

Salda Gölü’nde araştırma yapıldı

Purdue Üniversitesi‘nde gezegen bilimci ve Perseverance bilim ekibinin bir üyesi olan Briony Horgan ve İstanbul Teknik Üniversitesi’nden meslektaşları, kıyı şeritlerini ve çevresini incelemek için 2019 yazında Salda Gölü’ne gitti.

Bu çalışmada Jezero’daki yaşam arayışına rehberlik etmek için Salda Gölü’ndeki mikrobiyal ve jeolojik süreçleri daha iyi anlamak amaçlandı.

Kaya çeşitleri

Salda Gölü çevresindeki kıyı şeridi ve çevresindeki ana kaya, farklı kökenlerden çökeltiler içeriyor. Aşağıdaki fotoğraf, gölün kuzeydoğu kenarı boyunca sahil çökeltilerini gösteriyor.

Daha koyu tonlu tortular, çevredeki ana kayanın dik yüzeylerinden aşınmış. Açık tonlu tortular ise karbonat mineral hidromagnezitten oluşuyor. Okyanuslardaki resif veya mercan kayalıklarına benzeyen bu oluşumlara mikrobiyalit deniyor.

Fotoğraf: Bradley Garczynski

Mikrobiyolitler

Araştırmacılar, NASA’nın Mars Keşif Gezgini’nden alınan verileri kullanarak, bilim insanlarının eski bir gölün kıyı şeridi olduğuna inandıkları Jezero Krateri’nin batı kenarlarında bir su havzası mineralleri ve muhtemelen karbonat karışımı tespit ettiler.

Horgan ve meslektaşları, bu birikintilerin Salda Gölü’ndekilere benzer olup olmadığını öğrenmek istiyor. Bu yapıların kendileri, mikropların bir zamanlar aktif olduklarının iyi göstergeleri. Bu nedenle araştırmacılar, Mars kraterindeki kayalarda bunların işaretlerini arayacaklar.

Fotoğraf: Bradley Garczynski

Deltadaki kaya yatakları

Jezero Krateri yakınlarındaki delta, bir zamanlar burada bir göl olduğuna dair kanıt sunuyor. Benzer şekilde, Salda Gölü, çevredeki ana kayadan aşınmış ve yıkanmış kaya birikintileriyle dolu deltalar içeriyor.

Farklı katmanlar, farklı çökelme dönemlerini temsil ediyor çünkü burada farklı boyutlarda ve türde kaya birikintileri yer alıyor. Ekip, jeolojik geçmişi hakkında daha fazla bilgi edinmek için Jezero’da da benzer yatakları arayacak.

Fotoğraf: Bradley Garczynski

Yeraltı sızıntıları

Salda Gölü’ndeki yeraltı suyu kaynakları gölün kimyasını değiştirmede ve mikroplar için çevreyi etkilemede önemli bir rol oynamakta.  Aşağıdaki görüntü, Salda Gölü’nün kuzeydoğu kenarında çamur ağırlıklı bir kıyı şeridini gösteriyor.

Çamur muhtemelen yakındaki bir yeraltı suyu sızıntısından kaynaklanıyor. Jezero’da yeraltı suyunun nasıl bir rol oynadığı bilinmiyor. Salda Gölü gibi analog ortamların incelenmesi, araştırmacılara Jezero’daki geçmiş yeraltı sularının kanıtlarını ararken daha iyi bağlam sağlamaya ve potansiyel biyo-imzalar için araştırmayı daha da ilerletmeye yardımcı olacak.

Fotoğraf: Bradley Garczynski

Mars’ta cevaplanmayı bekleyen sorular

Salda Gölü’nde yapılan bu gözlemlerle Horgan ve meslektaşları, araştırma sorularını daha iyi odaklayabildiler. Araştırmacılar Mars’ta şu sorulara odaklanacak:

Antik Jezero gölünde mikroplar varsa, nerede yaşıyorlardı? Bu mikroplar nerede mikrobiyal yapılar inşa ediyorlardı? Bunların geçmiş kanıtlarını aramak için en iyi yerler nerede? Yeraltı su kaynaklarının yakınında mı yoksa deltaya yakın mı?