By 
Yazan: Lottie Limb
Yeşil Gazete için çeviren – Hatice Pehlevan
*
Son zamanlarda “Cehennem kapıları” manşetleriyle yayınlanan Sibirya’daki mağara gibi devasa toprak alanlarının fotoğraflarını görmüşsünüzdür.
Yakutistan, Rusya’daki Batagaika krateri genişlemesi konusunda önemli bir gelişme olmamasına rağmen, yeniden haberlere düştü.
Yukarıdan, bir vatozun kayaya benzeyen, iri hatlarına benzeyen bu devasa delik, ilk olarak 1960’larda, civardaki orman kesimlerinin yeraltı don tabakasının erimesine ve çökmesine yol açtığı zaman meydana geldi.
Bölgede yaşayan yerli Yakut halkı, donmuş duvar parçaları (permafrost) daha çok çöktüğü için, yıllardır tuhaf, gürültülü patlama sesleri duyduklarını belirtti.
Bununla birlikte 2019’da 42.000 yıldır soyu tükenmiş olan yavru atların ortaya çıkması – kanları, bedenlerinde sıvı halde korunmuş olarak – farklı dünyalar çarpışmak üzereyken, bölgeye gizemli bir hava ve bilimsel olasılıklar kattı.
Sibirya, Batagay yakınlarında eriyen toprakların kaydığı sıra dışı alanı gösteren bir uydu görüntüsü. -Google
Kulağa geldiği kadar korkutucu; hatta bundan daha korkutucu gerçek, “en büyük ani erimelerin” boyutlarıyla ilgili değil, çünkü onları zaten biliyoruz. Daha ziyade, endişe verici olan, Kuzey Kutup Bölgesi’nde oluşan diğer donmuş tabakaların tetiklediği kraterlerin oranı ve saldıkları devasa sera gazları.
Permafrost , bütün bir yıl boyunca (ya da daha doğrusu iki yıl arka arkaya) donmuş kalan bir kara parçasıdır. Kuzeydeki permafrost bölgeleri 15 milyon kilometre kareyi kapsar – kabaca Avrupa Birliği artı Birleşik Krallık‘ın bütün alanının üç katını.
Buradaki sıkışmış toprak, daha fazla karbon içerir, çünkü Kuzey Kutup Bölgesi’nde (Arktik) yaz süresince büyüyen bitkiler, ayrışmadan önce buz tabakası içinde donar. Bu, bölgenin donmuş zemininin tahmini 1,500 milyar ton karbon içerdiği anlamına gelir.
Stockholm Üniversitesi’nde permafrost uzmanı Gustaf Hugelius, Dünya üzerinde yaşayan bütün bitki kütlesinin üç katına denk gelen bu miktarın şaşırtıcı olduğunu söylüyor.
Tabiat ısındıkça, mikroplar, CO2 ve metan yan ürünü çıkararak bitki kalıntılarıyla beslenmeye başlar.
Hugelius bu ani, sert çözülmelerin IPCC tarafından kullanılanlar dâhil, iklim modellerinde hesaba katılan permafrost çözülmelerinin etkisini ikiye katlayabileceğini ortaya koyan, 2020 yılındaki bir rapora ortak yazarlık yaptı.
Bu ilginç ve endişe verici olguyu daha iyi anlamak için Permafrost Karbon Ağı’nın (Permafrost Carbon Network) bir üyesi olan, fiziki coğrafya profesörüyle konuştuk.
Kutupaltı ormanının altındaki Batagaika kraterinin buzul ovadan 50 metre yükselen uçurumu. Fotoğraf: Julian Murton
İklim değişikliğinden dolayı daha fazla krater mi açılıyor?
Permafrost, eşit dağılımlı bir tabaka değildir. Sibirya’nın bazı kısımlarının yüzde 70 kadarını oluşturan saf buzla birlikte çeşitli miktarlarda birikmiş tortu içerir. Sıcaklık zeminin içine işlemeye başlayınca buz, toprak yığınlarının çökmesine yol açarak erir ve akar.
Hugelius, “İklim biliminde bunu, pozitif bir geri besleme mekanizması olarak adlandırıyoruz” diyor ve ekliyor: “Çöküş bir kez başlayınca, permafrost tabakasının içine her zamankinden daha fazla sıcaklık ve su girebilir ve kendiliğinden hızlanan, gittikçe hızı artan bir sürece girersiniz.”
Toprak veya ana kayalardan oluşan permafrost, sıvı olarak erimez fakat dondurulmuş bir tavuğun buzlarının çözülmesiyle aynı şekilde çözünür.
Hugelius, kraterlerin iklim değişikliğinin bir sonucu olarak giderek daha hızlı bir şekilde oluştuğunu onaylıyor. Kraterler ayrıca küresel ısınmanın bir sonucu olarak artan yangınlarla da tetiklenebiliyor.
“Eğer doğal olarak meydana gelen yangın varsa, bu yangın kraterin oluşmasına neden olabilir. Ancak zamanla krater sağlamlaşacak ve donmuş tabaka yeniden büyüyecektir” diyen Hugelius, “Bu, binlerce yıldır oluyor – tabiatın bu değişim döngüsü- ama biz küresel ısınmayla hızlandırıyoruz” bilgisini veriyor.
Hugelius, son birkaç yılda, daha sıcak geçen yazları takiben ani çözülme oluşumunda on kat artışı izlediği Kanada seyahatlerinde benzer termokarst (tiyal üstü karst şekilleri) yer şekilleri tespit etti.
Arktik Kanada’da çözülen kıyı permafrostu. Fotoğraf: Gustaf Hugelius
Daha etkili iklim politikalarıyla bu kraterlerin oluşumunu durdurabilir miyiz?
“Permafrost tabası uyuyan bir devdir,” diyor Hugelius: ” Çok büyük ve karbonla dolu olmasının yanında çevredeki değişikliklere çok yavaş tepki verir. Dolayısıyla bu güne kadar yaptığımız uyarıları karşılayan permafrost uyanışını aslında henüz görmedik.”
Teorik olarak, küresel ısınmanın bugünkü hızını durdursak bile –sanayi öncesi düzeylerin 1.2 C üzerinde – permafrost tabakası 200 yıldan daha fazla süre çözünmeye ve uzun bir süre sera gazı yaymaya yine de devam edecek.
Buna rağmen etkili bir iklim eylemiyle 1.5C ısınma derecesini aşma arasında dünya kadar fark var. Şu anda oraya doğru gitmekte olduğumuz küresel bir 3C ortalama, aslında Kuzey Kutup Bölgesi’nde 7C sıcaklık anlamına geliyor.
Kritik önemdeki bu donmuş toprağın çoğu, yükselen emisyonların sonuçlarını 10 insan nesline yükleyerek, kaybetmeye mahkum bir girdapta sıkışıp kalacak.
View this post on Instagram
Hugelius bu tür katı senaryolarla çalışmaya alışkın ama bilimsel bilgisi düşük olan politikacılarla iklim toplantılarında – veya Kuzey Kutup Bölgesi yerel halkının da bulunduğu yerlerde – mesajını özellikle çarpıcı buluyor.
Bu hem yerlilerin sorunu – çünkü evlerin ve yolların temelleri sarsılıyor ve çözünen donmuş tabakadan aniden çıkan cıvayla akarsular zehirleniyor – hem de küresel ölçekte bir sorun.
Permafrost bölgelerinin dramatik bozulmasına daha acil iklim eylemini talep ederek, en yüksek politika düzeylerinde ele alınması gerektiğini söylüyor Hugelius:
“Ayrıca ‘permafrost ülkesini de düşünmek zorundasınız – o, kendi ülkesi gibi harekete geçecek ve salım yapacak. Bu nedenle bu durumu bütçeye dâhil etmek zorundayız ve henüz bu gerçekten yapılmadı.”
Araştırmacılar Batagaika tepesi boyunca bir ip üzerinde aşağı iniyor. Fotoğraf: Alexander Kizyakov
Batagaika krateri büyümeyi ne zaman durduracak?
Almanya’daki AWI’nin Permafrost Tabaka Araştırma İstasyonu’nda (AWI’s Permafrost Research Station) bir doktora öğrencisi olan Loeka Jongejans, 2019’da uluslararası bir araştırmacı grubuyla Batagay’daki çözünen alanı ziyaret etti.
Araştırmacılar çözülmenin çok hızlı gerçekleştiğini gördü. Jongejans, Euronews Green’e, her yaz çok büyük miktarda çökelti, su ve organik maddenin, belki de dünyadaki bu en büyük çözünen toprak çöküşünde harekete geçtiğini belirtti.
Jongejans, permafrost karbonunun miktarını ve kırılganlığını daha iyi anlamak amacıyla laboratuvar analizleri için, 55 m yükseklikteki buzul duvarından ve çökme zeminindeki bloklardan numuneler topladı.
Hugelius ise kraterin, önemli ölçüde daha az buz tortullu kayalara ya da ana kayaya çarpana kadar ileri geri genişlemeye – tepecikleri yemeye – devam etmesinin büyük bir ihtimal olduğunu ekledi.
Makalenin İngilizce orijinali
Comments