By 
Türkiye’de her gün artan çevre yıkımı bu sefer de Doğu Anadolu’da en çok kuş türünün görüldüğü alan olan Aras Nehri Yukarı Çıyrıklı Kuş Cenneti’ni hedef aldı.
Aras Nehri, Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Tekman Yaylası’nın bütün sularını toplayan ırmak, Sakaltutan Dağları’nın doğusundaki havza içerisinde kuzeydoğu yönünde akarak Türkiye dışında Ermenistan, Azerbaycan ve İran’dan da geçer. Bu nehri diğerlerinden ayıran en büyük değerlerden biri, sulak alanlarında tespit edilen en az 240 kuş türü ile çok önemli bir canlı çeşitliliğine ev sahipliği yapmasıdır. Türkiye kuş türlerinin %51’i olan 240 kuş türü, son 7 yılda KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi tarafından yapılan bilimsel kuş halkalama çalışmaları esnasında Tuzluca Yukarı Çıyrıklı köyü ve çevresindeki Aras kıyılarında tespit edildi. Bu türler arasında olan şikra atmacası (Accipiter badius), Türkiye’nin kuş envanteri için yeni bir tür olarak Türkiye kuş türü sayısını 469’a çıkardı.
Iğdır ili sınırları içinde yer alan Aras vadisi, Önemli Doğa Alanı olmanın yanında dünyanın en önemli kuş yollarından biri olan Afrika-Avrasya kuş göc rotasi üzerinde yer almakta. Her ilkbahar ve sonbaharda yüzbinlerce ötücü ve yırtıcı kuş Aras vadisi boyunca göç ederek ilkbaharda üreme bölgeleri olan kuzey ülkelerine, her sonbaharda ise kışlama bölgeleri olan Afrika ülkelerine göç ediyor. Bu göç esnasında onbinlercesi bu vadide konaklıyor, besleniyor ve yollarına devam ediyor.
2006 senesinde Aras vadisindeki Tuzluca ilçesi Yukarı Çıyrıklı köyünde kurulmuş olan Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi, KuzeyDoğa Derneği tarafından yapılan bilimsel çalışmaların merkezlerinden biridir. Bu halkalama çalışmalarında ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, çalışılan alanın kuş göç yolu üzerinde olduğu kanıtlanmış, 3 kıtada halkalanan kuşlar burada tekrar yakalanmış ve Aras Nehri Yukarı Çıyrıklı Kuş Cenneti’nin kuşların konaklayarak beslendikleri en önemli bölgelerden biri olduğu saptanmıştı.
Dünya çapındaki uluslararası öneminden dolayı, bu bölgenin kesin koruma altına alınması ve ekolojik ve ornitolojik araştırma çalışmalarının bu bölgede devam etmesi çok önemli olarak nitelendiriliyor.
Sadece 7 yılda Aras Nehri Yukarı Çıyrıklı Kuş Cenneti’nde tespit edilen 240 kuş türü, Türkiye kuş türlerinin yarısından fazladır ve 74 yıldır araştırılan Manyas Kuş Cenneti’nde tespit edilen 255 kuş türüyle neredeyse aynı. 200 kat daha büyük olan Van Gölü’nde bile 212 kuş türü tespit edilmişken, Doğu Anadolu’nun en zengin sulak alanlarından olan Aras Nehri Yukarı Çıyrıklı Kuş Cenneti yıllardır teknik olarak ‘’ Sulak Alan Kategorisi’’ kategorisine dahi alınmadı.
Şimdi ise Tuzluca Barajı’nın suları altında kalarak yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Aras Nehri’nden regülatörle su alarak ve Iğdır’da pilot projesi başarılı olan damlama sulama yapılarak sulama barajına alternatifler sağlanabileceği bildiriliyor ve barajın yapılması halinde yüzlerce kuş türü ve binlerce diğer canlı yaşam alanlarınının yitireceği bildiriliyor.
Nehrin üzerindeki en önemli bilimsel çalışma istasyonu olan Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi’nde 2006 yılından beri ‘’Kuş Halkalama’’ çalışmaları yapılıyor. Kuş halkalama kuşların uzman kişiler tarafından özel tekniklerle yakalanarak tanımlanması, gerekli ölçümlerinin yapılması ve bacaklarına üzerlerinde numara ve adres yazılı halkaların takılarak tekrar doğaya salınmasını kapsayan bilimsel çalışmalar.Kuş halkalama çalışmaları sayesinde, özellikle göçmen kuşların göç yolları ile ilgili her türlü bilgi anlaşılarak kuşların dünyadaki hangi alanları kullandıkları tespit ediliyor.
Bu bilgiler bu alanların korunmasında öncelikli olarak kullanılmakta. Aras bilimsel istasyonunda 2006 yılından 2012 yılı sonuna kadar 164 türden yaklaşık 40,000 kuş halkalandı. Türkiye’nin 469 kuş türünün %51’i bu çok önemli sulak alanında kaydedildi. İstasyonda halkalanan ve gözlenen 240 kuş türü ise, Türkiye kuş türlerinin yaklaşık yarısını ve Iğdır ilindeki 303 kuş türünün %79’unu oluşturuyor. Sadece 2012 senesinde halkalanan türlerle alanda 7 yeni tür tespit edilmiş ve bu türlerden biri olan Şikra atmacası Türkiye kuş envanterine yeni bir tür olarak eklendi.
Bu da Aras nehri vadisi sulak alanının Türkiye’de kuşlar açısından ne kadar zengin ve Serhat şehrimiz Iğdır’ın kuş çeşitliliği açısından en önemli illerimizden biri olduğunu gösteriyor. Doğu Anadolu platosundan daha alçak ve daha ılıman olan Aras vadisi sadece göç mevsiminde değil, kış aylarında da Doğu Anadolu platosundaki kuşlar için doğal bir sığınaktır ve Aras Vadisi’ni Türkiye’nin ekolojik mirasının çok önemli bir parçası yapmaktadır.
Barajın kapakları Ortadoğu’da sadece 1000 çift kalan ve dünyada nesli tehlike altında olan küçük akbabaların yaşamlarını sürdürdüğü, beslendikleri ve üredikleri yere yani Aras ve Arpaçay nehirlerinin birleşim noktasına yapılacak. Oysa ki daha 3 ay önce KuzeyDoğa Derneği dünya çapında nesli tehlike altında olan 3 küçük akbabaya Tuzluca’da uydu vericisi takarak Orman ve Su İşleri Bakanlığı desteği ile izleme altına aldı. Akbabalar şu an Afrika kıtasına olan göçlerini tamamladı ama tekrar Tuzluca’ya döndüklerinde belki de üreme alanları sular altında kalmış olacak.
2006 yılından bu yana Aras İstasyonu’nda halkalanan kuşlar, şimdiye kadar Güney Kıbrıs, Macaristan’a, Ukrayna ve Zambiya’da başka kuş araştırmacıları tarafından yakalandı. Aynı şekilde, İsrail, Rusya ve Güney Afrika’da halkalanan kuşlar ise Aras Kuş Araştırma ve Halkalama İstasyonu’nda yeniden yakalandı. Merkezde halkalanan kuşların 3 kıtadaki ülkelerden geri bildiriminin gelmiş olması, 6 yıldır çalıştığımız bölge olan Aras vadisinin hem kuşlar hem de uluslararası göç yolları konusunda ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.
Bu büyük önemine, kuş türü zenginliğine ve KuzeyDoğa Derneği’nin hazırladığı rapor ve başvurulara rağmen, Aras istasyonun yer aldığı 20 kilometrekarelik Aras Nehri sulak alanının herhangi bir koruma statüsü bulunmuyor ve hatta resmi olarak sulak alan olarak bile kabul edilmiyor. Öte yandan Aras nehri üzerine kurulan barajlar, nehir yatağından alınan kum ve çakıllarla vadinin ekosistemi her geçen gün daha da bozuluyor. Şimdi de tüm bu alan Tuzluca Barajı’nın suları altında yok olmak üzere ve bu baraj, göç eden kuşların çok önemli bir vahasını yok edecek.
Kuzey Doğa Derneği şu adre ste “Geç olmadan, canlılarıyla yok olmadan Bakan Eroğlu’na ”Aras Nehri Kuş Cenneti’ni kurtarın. ” adlı bir mesajın gönderileceği kampanya başlattı.
5 Haziran Dünya Çevre Günü’nde Iğdır Milletvekili Sinan Oğan, TBMM’de söz alarak Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’ndan Aras Vadisi Yukarı Çıyrıklı Kuş Cenneti’nin korunmasını istedi. Bakan Eroğlu’nun cevabı “Bu alanı korumak boynumuzun borcudur” oldu. Fakat 1 yıldır atılan bir adım olmadı.
Doğu Anadolu’nun en zengin sulak alanlarından olan Aras Nehri Kuş Cenneti’nin büyük önemine, kuş zenginliğine ve KuzeyDoğa Derneği’nin hazırladığı rapor ve başvurulara rağmen yıllardır teknik olarak “Sulak Alan” kategorisine dahi alınmamasının nedenini kimse bilmiyor. Bu cennet ve köyleri Tuzluca Barajı’nın suları altında kalarak yok olma tehlikesi ile yüz üzeri bırakıldı.
Haber: Serhat Ertuğrul
Fotoğraflar: Çağan Şekercioğlu
(Yeşil Gazete)
Comments