By 
Cenevre’de İran’ın uranyum zenginleştirme nükleer programı üzerine görüşmelerin üçüncü raundu ve beşinci gününde anlaşmaya varıldı.
İran Dışişleri Bakanı Zarif Fransa Dışişleri Bakanı Fabius'a BM Cenevre Ofisinde yapılan seramoni sonrası sarılıyor.
2006’da İran’ın nükleer programı hakkında diplomatik ilişkileri yürütmek için bir araya gelmiş P5+1 (Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi üyeleri: ABD, İngiltere, Rusya, Çin, Fransa ve Almanya) ile İran arasında Cenevre’de süregelen görüşmelerde İran nükleer programının şartlı kabul edilmesiyle anlaşmaya varıldı.
Anlaşma çerçevesinde İran önümüzdeki altı ay içerisinde:
– %5’in üzerinde Uranyum zenginleştirmesini durduracak,
– %20 zenginleştirilmiş uranyum stokunu “sıfırlayacak”,
– Az-zenginleştirilmiş uranyum stokunu artırmayacak,
– Daha fazla santrifüj yüklemeyerek zenginleştirme kapasitesini donduracak,
– Arak’daki fabrikasında ağır-su reaktörünü hizmete sokmayacak veya harcanan yakıttan plütonyum üretebilecek tekrar işleme fabrikası kurmayacak,
– Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nu ani ve izinsiz nükleer denetimleri yapabilecek.
Bu ne demek?
Uranyum zenginleştirme oranını %5’te tutacak
Silah olarak kullanılabilecek maddelerin %90’dan fazla zenginleştirilmiş olması gerekir. Zenginleştirme seviyelerini %5’te tutmak Iran’ın enerji üreten reaktörü için yeterli yakıtı sağlayacak. Bir yanda İran zenginleştirme programına devam edebilecek bir yanda zenginleştirme %5 gibi silah yapmak için gerekli zenginleştirme seviyesinin çok altında bir eşikte tutularak kontrol sağlanacak
İran’ın %20 zenginleştirilmiş uranyum stokunu nötrlemek
%20 zenginleştirilmiş uranyum birkaç adımda nükleer silaha haline çevrilebilir. Bu stoku ortadan kaldırarak İran’ın hızlıca nükleer silah üretebilmesi yönündeki Batı endişelerini hafifletecek. İran bu stokunu reaktör-hazır yakıta çevirerek de eritebilir veya zenginleştirmeyi %5’e de indirerek hafifletebilir. Görüşmelerin üzerinde en çok durulan maddesi bu olmuştu. Stoku ülke dışına çıkarma taleplerine İranlı liderler karşı çıkmışlardı.
Yeni santrifüj yok
Bu maddeyle İran’ın zenginleştirme kapasitesi altı aylığına dondurulacak; ancak Iran’ın iki ana zenginleştirme tesisi operasyonuna deva edecek.
Arak reaktöründeki çalışmayı durdurmak
Arak’ta planlanan reaktör bir “ağır su” fabrikası, yani suyun moleküler bir değişkenini soğutucu olarak kullanan ve zenginleştirilmemiş uranyumla çalışan bir fabrika. Bu fabrika yan ürün olarak da yüksek dereceli plütonyum üretiyor. Bu plütonyumun tekrar işlenerek silah üretiminde kullanılma potansiyeli var.
Birleşmiş Milletler’in endişelerini ortadan kaldırmaya güvence vermek
Bu madde ile BM’nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu ile Iran arasındaki bir çıkmaza da dokunuyor. Tahran yakınlarındaki Parchin askeri üssünde patlayıcı testleri yapıldığından şüphelenen BM yetkilileri bu madde ile denetimlerini Parchin’i de kapsayacak şekilde genişletebilecekler.
Amerika ve İran: “Bu daha ilk adım”
Voice of America’nın haberine göre Obama Beyaz Saray’a yaptığı konuşmada bu anlaşmanın daha ilk adım olduğunu ama bu anlaşma ile İran’ın zenginleştirme programına azımsanmayacak limitler getirdiklerini ve bomba yapmaya giden en olası yollarını kestiklerini söyledi.
İran’da ise Cenevre’den dönen delegasyon kahramanlar gibi karşılandı. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Javad Zarif bunun daha ilk adım olduğunu, bu anlaşmayla İran’ın hakkı olan zenginleştirme programına devam edebileceğini söyledi.
İsrail: “Tarihi hata”
İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu anlaşmanın tarihi bir anlaşma değil tarihi bir hata olduğunu söyledi. İsrail’in bu anlaşmayla bağlanmadığını söyleyen Netanyahu, İran’ın İsrail’i yok etmeye kararlı olduğunu ve İsrail’in de herhangi bir tehdit karşısında kendisini korumaya her hakkı olduğunu belirtti.
Beyaz Saray’da yapılan açıklamaya göre Obama telefonla Netanyahu’yu arayarak ABD ve İsrail’in daha kapsamlı bir çözüm müzakere edebilmek için istişarelere hemen başlanması gerektiğini söyledi.
Bundan sonra ne olabilir?
– En iyi ihtimalle geçici anlaşma tutar ve yakın zamanda bir nihai anlaşmaya varılarak İran nükleer program krizi defteri kapatılır.
– En kötü ihtimalle geçici anlaşma Washington ve Tahran’da muhalif tepkiler alır, görüşmeler yeniden krize girer.
– En olası ihtimalle farklı tepkilere karşı geçici anlaşma tutulur, ama daha kapsamlı nihai anlaşma için görüşmelerde anlaşmazlıklar olur, süreç sekteye uğrar, nihai anlaşma için hedeflenen süreler aşılır. Bir anlaşmaya varmak için tekrar tekrar zayıf başkanlarca politik yatırımlar yapılır ve uzayan süreç Suriye krizi gibi farklı ülkelerde çıkan gelişmeler yüzünden sürüncemede kalır
(Yeşil Gazete)
Comments