By 
İranlı yetkililer, kadınları kamusal alanlarda başörtüsü takmaya zorlamaya yönelik birçok girişimin sonuçsuz kalmasının ardından tartışmalı bir başörtüsü yasasını geçirme sürecini zorluyor.
Mahsa Jina Amini‘nin 2022’de gözaltında öldürülmesiyle alevlenen ve haftalarca süren protestolar, güvenlik güçleri tarafından şiddet kullanılarak baskılandı.
Bundan aylar sonra, İranlı kadınların zorunlu kıyafet kurallarını giderek daha fazla ihlal etmesi, yetkililerin durumu kontrol altına almak için giderek daha fazla inceleme yapmasına, gözdağı vermesine ve ciddi girişimlerde bulunmasına yol açtı.
Middle East Eye’ın aktardığına göre, İran Polis Kuvvetleri Komutanı Ahmad Reza Radan Mart 2023’te, başörtüsüne uymayan kadınları tespit etmek ve onları yasal sonuçlara karşı uyarmak için akıllı araçlar ve kameralar kurulduğunu duyurdu.
Daha sonrasında polis, “ulusal iffet ve başörtüsü planı” uygulaması kapsamında yasalara uymayan kadınları tespit etmek için trafik kayıtlarını izlemeye başladı. İlk kez yakalananlara eylemlerinin sonuçlarına ilişkin bir uyarı mesajı gönderileceği, ikinci suçta ise araçlarına el konulacağı ve haklarında dava açılacağı bildirildi.
‣ Mahsa Amini’nin arkasından bir ülke sokakta: Protestolarda beş kişi öldü
Fotoğraf: Azad Lashkari / Reuters
‘Alışılmadık kıyafetler takip altında’
Eski İletişim Bakanı Mahmud Cevad Azari Jahormi, gözetim planının etkinliği konusunda şüphelerini dile getirdi ve böyle bir sistemdeki zayıflıkların eninde sonunda ortaya çıkmaya başlayacağını ifade etti. Ayrıca sistemin zaman içinde daha az etkili hale gelebileceği konusunda da uyarıda bulundu.
Yapay zeka teknolojisi konusunda uzman bir kişi isminin açıklanmaması kaydıyla şunları söyledi:
“Şu anda Çin, yüz tanıma kameraları alanında lider ülke olarak kabul ediliyor. Çin’de, gelişmiş ülkelerin aksine, gizlilik yasaları daha zayıf ve hükümetin bu teknolojiyi büyük ölçekte uygulamasına izin verildi. Ancak altyapı açısından bu tür teknolojileri uygulayabilmek için Çin’den çok uzaktayız. Dolayısıyla İran İslam Cumhuriyeti‘nin sahip olduğu şey sınırlı bir kabiliyet ve gördüğünüz gibi başarısız oldu, başarılı olsalardı ahlak polisini sokaklara geri getirmezlerdi.”
Amini’nin ölümünün ardından ahlak polisi mercek altına alındı ve İran sokak devriyelerini askıya aldı. Ancak Temmuz 2023’te, ülke genelinde “alışılmadık kıyafetler” giyen kişileri hedef alan araçlı ve yaya devriyeler yeniden faaliyete başlayarak pek çok İranlıyı dehşete düşürdü.
‣ İran’da feshedildiği söylenen ahlak polisi yeniden sokaklarda
Fotoğraf: AFP
‘Erkeklerin yalnızca pantolonları suç kapsamında’
Yasa tasarısı, tanımladığı çeşitli ihlaller için bir dizi derecelendirilmiş cezai önlem getiriyor. Sokakta “uygunsuz kıyafet” giydiği tespit edilen hem erkek hem de kadınların, ilk ihlaller için “altıncı derece”, sonraki ihlaller için ise “beşinci derece” olarak sınıflandırılan para cezalarıyla karşı karşıya kalacağı ifade ediliyor.
Yasağı çiğneyenlere 4 milyon tümen (2,700 TL) ile 100 milyon tümen (54 bin TL) arası para cezası verilmesi öngörülüyor.
Mevzuatta kadınlar için bahsedilen “uygunsuz kıyafetlerin” kısa kollu giysiler, yuvarlak yakalı tişörtler, kapri pantolonlar ve yırtık pantolonları içerdiği belirtiliyor. Erkeklerin ise sadece düşük bel pantolon giymesi yasaklanıyor.
‣ Mahsa Jina Amini ölümünün yıldönümünde İstanbul’da anıldı: Özgürlük mücadelemiz devam edecek
Fotoğraf: Reuters
‘Vatandaşlara “suçlular”ı yakalama yetkisi veriliyor’
Parlamento Adalet Komisyonu, uygunsuz kıyafet giymenin tekrarlanması halinde 280 milyon tümene (162 bin TL) ulaşabilecek ciddi para cezalarına, potansiyel tutuklama ve 5 ile 10 yıl arasında değişen hapis cezası ile cezalandırılmasını öngörüyor. Tasarının vatandaşlara kolluk kuvvetlerinin yokluğunda suçluları yakalama ve yasalara uymayan kişileri ihbar etme yetkisi verdiği de belirtiliyor.
Ayrıca, öğretmenler de dahil olmak üzere, işyerinde başörtüsü takmayan kamu çalışanları, 6 aydan 2 yıla kadar hükümetten ve kamu hizmetlerinden potansiyel olarak çıkarılmanın yanı sıra, kamu uyumsuzluğu için uygulanan cezalara benzer cezalarla karşı karşıya kalıyor. Mevzuat, turistik yerlerde başörtüsü takmayan veya kıyafet kurallarına uymayan kişilere hizmet verilmesinin iş akdinin feshine yol açmasını içeriyor. Cezalandırılan kişinin 2 yıla kadar çalışmaktan men edilme tehlikesi de söz konusu.
Üniversite kampüslerinde ise “uygunsuz kıyafet” ilk olarak üniversitenin kendi disiplin yönetmeliği çerçevesinde ele alınacak. Ancak, daha sonraki ihlaller, kamu ahlaksızlığı ile tutarlı yaptırımlar için polise sevk edilecek. Sosyal medyada başı açık kadınların yer aldığı görüntülerin yayımlanması da 6 ila 24 milyon tümen (2,700-13,500 türk lirası) arasında değişen para cezalarıyla karşılanacak.
‣ İran’da ‘Mahsa Amini’ protestocularına ilk idam cezası infaz edildi
Fotoğraf: Reuters
Başörtüsü takmayan turistler sınır dışı edilecek
Bazı cezalar ise doğrudan işletmeleri hedef alıyor. “Uygunsuz” kıyafetler giyen kadınlara hizmet verdiği tespit edilen işletmelerin kapatılma ve diğer ciddi yaptırımlarla karşılaşacağı ifade ediliyor.
Çalışanlar arasında başörtüsünün gönüllü uygulanmasına izin verilmesi de işletmeler ve personel için parasal ve sosyal dışlanma sonuçları doğuruyor. Yasadışı kıyafetleri teşvik eden bir işletmeden internet üzerinden mal veya hizmet satın alan kişiler, satın aldıkları ürünün üç ile dört katı tutarında para cezası ödeme riskiyle karşı karşıya kalıyor.
Benzer şekilde, sosyal medyada “ahlaksızlığı” teşvik eden veya “ahlaksız” kıyafetlerin organize üretimi, dağıtımı veya ithalatına katılan ünlülerin, tipik olarak bu tür faaliyetlerden elde edilen gelire dayalı mali cezalara maruz kalmasını öngörüyor.
Yasa ayrıca başörtüsü takmayan yabancı ülke vatandaşlarının da ülkeden sınır dışı edilmesine yol açabilecek cezaları beraberinde getiriyor.
‣ İran’da başörtüsü zorunluğu sertleştiriliyor: 15 yıla kadar hapis cezası geliyor
‘Çocuklar bile cezalardan muaf değil‘
Tasarının bir diğer tartışmalı yönü de 18 yaşından küçüklere yönelik cezalar içermesi.
Gholamreza Nouri Qazalcheh geçen ay yapılan bir parlamento oturumunda öğrencilerin bile gözaltına alınma riski altında olduğuna dair endişelerini dile getirdi. Qazalcheh, “10 yaşındaki bir öğrenci bu yasaya aykırı davrandığında, çocuklarını sabah okula gönderen ebeveynler onu gece karakoldan almak zorunda kalabilir” dedi.
Parlamento’nun Kültür Komisyonu üyesi Hüseyin Celali ise 18 yaşından küçüklerin eğitim, istihdam ve bankacılık hizmetlerine erişim dahil olmak üzere çeşitli ayrıcalık ve sorumluluklara sahip olduğunu vurguladı ve reşit olmayanlara yönelik para cezalarını destekledi. Celali, başörtüsü yasasını ihlal etmenin bu ayrıcalıkların askıya alınması ve mali cezalarla sonuçlanacağını doğruladı.
İsmini vermek istemeyen bir gazeteci şunları söyledi:
Tehlikeli seviyelere yaklaşıyoruz. Ülkeyi yöneten sertlik yanlılarından gerçekten korkuyorum. Sanki Taliban ülkeyi yönetiyor. Hiçbir fark yok. Başörtüsü yasasının ayrıntılarına bakın. Bu ülkede çocukların bile acımasız ve merhametsiz yasalardan muaf olmadığını görmek şok edici.”
Comments