İklim değişikliği: Türkiye’de kelebek türleri değişiyor

Erciyes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Evrim Karaçetin, iklim değişikliğiyle birlikte Türkiye’de göç eden ya da nesli tükenme tehlikesi altında kelebek türlerine ek bir de Türkiye’ye güney iklimlerden bazı türlerin geldiğini söyledi.

AA’dan Biriz Özbakır‘ın aktardığına göre; Doğa Koruma Merkezi tarafından yayımlanan “Türkiye’nin Kelebekleri Arazi Rehberi” adlı çalışmada yer alan bilgilere göre Avrupa’da 500’e yakın, Kanada ve Amerika’nın tamamında yaklaşık 700 kelebek türü bulunurken Türkiye’de 45’i endemik, yaklaşık 380 tür bulunuyor.

‘Yeni türlerin coğrafyamıza eklendiğini düşünerek seviniyoruz belki ama bu geçici bir süreç’

Birçok hayvan türünün göç alışkanlıklarını değiştiren iklim değişikliğinin kelebek türleri üzerindeki etkisini vurgulayan Dr. Öğretim Üyesi Evrim Karaçetin, her canlının iklimle bir ilişkisi olduğunu belirterek “İklimde karşılaşılan bir değişiklik sonucunda kelebekler farklı bir iklime gidebilir, o iklime uyum sağlayabilir ya da uyum sağlayamayıp, başka bir yere de gidemeyip yok olabilir” dedi ve ekledi:

“Şu an için iklim değişikliğinin kelebek türleri üzerindeki etkisi Türkiye açısından olumlu çünkü daha soğuk olan yerler daha sıcak olmaya başladı ve dolayısıyla Türkiye’ye Afrika’dan gelen türlerde artış kaydediliyor. Yeni kelebeklerimizin coğrafyamıza eklendiğini düşünerek seviniyoruz belki ama bu geçici bir süreç. Yani iklim değişiminin asıl etkileri yaşanmaya başladığı andan itibaren buna uyum sağlayamayan canlılar da artacak ancak hangi canlı nasıl etkilenir, maalesef bilemiyoruz.”

Kara buzulları neden önemli? Cilo’nun kalbi eriyor

Dünyada sadece Mergan buzulunda bulunan buz rengi ve mavili, endemik Cilo Buzul Kelebeği. Fotoğraf: Hacı Tansu.

‘Bazı türlerin nesillerinin tükenmesi kaçınılmaz’

Yaşam süreleri çok kısa olduğu için kelebeklerin bulundukları ortama çok hızlı adapte olabildiklerini ancak iklim değişikliğinin bu hızla devam etmesi durumunda bazı türlerin nesillerinin tükenmesi gibi sonuçların kaçınılmaz olduğunu işaret eden Karaçetin, şunları söyledi:

“Şu an için gördüğümüz etkiler daha çok dağlarda, buzul kuşağa çok yakın yaşayan türler üzerinde. Buzulların erimesi ve oradaki habitatların değişmesi sonucu o bölgede yaşayan kelebeklerin, en çok etkilenecek türler olduğu öngörülüyor.”

Bitkiler ve kelebekler arasında senkronizasyon bozukluğu

İklim değişikliğinin bitkilerle kelebekler arasındaki senkronizasyonun bozulmasına neden olduğunu vurgulayan Karaçetin, bitkinin üstüne yumurta koyabilmeleri ve tırtılların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için kelebeklerin bitkilerle aynı zamanda ortaya çıkmasının önem taşıdığını aktardı.

Karaçetin, “Kelebek bitki yokken ortaya çıkabiliyor çünkü mevsimlerde hafif hafif kaymalar yaşamaya başladık. Böyle bir durumda da kelebekler ve bitkiler arasındaki bu eşleşme ortadan kalkacağı için kelebek popülasyonlarında düşüşler yaşanabiliyor” değerlendirmesinde bulundu.

Kelebeklerin Antarktika dışında dünyanın her yerinde var olduğunu, Türkiye’nin ise her bölgesinde farklı kelebek türlerine ev sahipliği yaptığını anlatan Karaçetin, şunları söyledi:

“Doğu Anadolu oldukça zengin bir kelebek yapısına sahip. Bunun en önemli sebebi geniş büyük bozkırının ve dağlık alanların, çayırlıkların olması. Aynı zamanda İç Anadolu ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir çıkış noktamız var. Hatay’dan Artvin’e doğru bir çizgi çekerseniz bu ‘Anadolu çaprazı’ dediğimiz bir yer. Burası üç farklı iklim zonunun birleştiği bir bölge. Bu yüzden bitkilerin de kelebeklerin de en fazla endemik türünün bulunduğu yer. Yani ülkemize has kelebeklerin bulunduğu, biyolojik çeşitliliğin de çok yüksek olduğu bir yer ama böyle yüzlerce kelebeği bir arada görmek istiyorum derseniz Artvin Yusufeli bölgesi en doğru yerlerden biri.”

Doğanın yok oluşu nedeniyle her 10 kelebek türünden birinin nesli tehlikede

Karaçetin iklim değişikliği dışında doğal alanların kaybedilmesi, tarım alanlarının oluşturulması ve zirai ilaç kullanımı gibi nedenlerle Türkiye’de her 10 kelebek türünden birinin neslinin tehlike altında olduğu uyarısında bulunuyor:

“Bunlar içerisinde yüksek öncelikli, çok dar yayılışı olan türlerimiz var. Sadece bir bölgede bulunuyor ve başka bir yerde bulunmuyor. Bunlardan biri olan ‘Çokgözlü Hatay Mavisi’, Hatay ve Osmaniye’de bulunuyor ve şu anda koruma projesi yaptığımız türlerimizden. Onun dışında ‘Merhaba Çokgözlüsü‘ var. Sadece Çoruh Vadisi üzerinde bulunuyor. Küçük mavi bir kelebek.”

Vatandaş bilimi: Gözlemlerden edinilen bilgileri aktarmak çok önemli

Öğrencilik döneminden beri kelebek gözlemi yaptığını ve kelebeklerin korunabilmesi için gözlemcilikle elde edilen bilgilerin yol gösterici olduğunu ifade eden Karaçetin, sözlerini şöyle tamamladı:

“Kelebeklerin korunabilmesi için vatandaş bilimi dediğimiz gözlemcilik ve gözlemcilikle elde edilen bilgilerin paylaşılması önem taşıyor çünkü Türkiye çok büyük. Gözlemciler kendi yaşadıkları bölgelerdeki türleri paylaştıkları anda inanılmaz bir bilgi akımı ve bu bilgi akımıyla beraber de tabii ki veri paylaşımı ve koruma çalışmaları ortaya çıkıyor.”