Birleşmiş Milletler (BM) Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (IAEA) Ukrayna‘da Rusya‘nın işgali altındaki Zaporijya Nükleer Santrali‘ne yaptığı teftiş ziyareti sonrası ayrıntılı bir rapor sunuldu.
Avrupa’nın en büyük nükleer santralinin etrafındaki çatışmaların derhal durdurulması gerektiğini söyleyen raporda, “Bunun için, santral çevresinde bir nükleer güvenlik ve güvenli koruma bölgesinin kurulması için ilgili tüm tarafların anlaşması gerekiyor” denildi.
Aylarca süren müzakerelerin ardından, nükleer gözlemcilerden oluşan 14 kişilik bir ekip tesise geçen hafta girebilmişti. Ukrayna’yı işgalinin ilk haftalarından beri Rus kontrolü altında olan tesiste BM görevlisi iki kişi kalacak.
Ateşle oynuyoruz
2 Eylül’de denetleme ekibinin Viyana‘ya döner dönmez havaalanında düzenlediği toplantıda gözlemler sunuldu. Raporda ‘nükleer güvenliğin yedi başlığını’ ele almak için somut öneriler getirildi.
İlk başlık, nükleer tesislerin fiziksel bütünlüğünün ihlal edilmemesi olsa da Grossi, “Bu oldu ve olmaya devam ediyor” dedi:
“Bu tesisin aldığı ve uzmanlarım ile birlikte bizzat görebildiğim ve değerlendirebildiğim darbeler, kesinlikle kabul edilemez. Ateşle oynuyoruz ve çok, çok feci bir şey olabilir.”
Kırmızı alarm
Grossi, tesisteki tehlike derecesinin, “büyük kırmızı kod” olduğunu söyledi.
Rapor, çevre ve tesisin kendisiyle sınırlı olacak bir nükleer güvenlik ve güvenlik koruma bölgesi kurulmasını öneriyor. Diğer tavsiyeler ise bölgedeki nükleer binalardan tüm askeri araç ve teçhizatın kaldırılması, “uygun” bir çalışma ortamının yeniden kurulması ve buna ek oalrak personelin açık ve rutin sorumluluklarına geri dönmesini sağlamayı kapsıyor.
I am finishing my first visit to #Ukraine’s #Zaporizhzhya Nuclear Power Plant.@IAEAorg is here to stay and will maintain a continued presence at #ZNPP. pic.twitter.com/k4zO3IMe2I
— Rafael MarianoGrossi (@rafaelmgrossi) September 1, 2022
Salı günü Güvenlik Konseyi‘ne brifing veren BM Genel Sekreteri António Guterres, santral çevresindeki gerginliği azaltma gereğinin altını çizdi.
Durumla ilgili devam eden ciddi endişesini vurgulayan Guterres, Zaporijya’ya veya Ukrayna’daki herhangi bir nükleer tesise verilecek herhangi bir hasarın geniş kapsamlı bir felakete yol açabileceği konusunda bir kez daha uyardı.
“Böyle bir senaryodan kaçınmak için tüm adımlar atılmalıdır. Sağduyu ve işbirliği ileriye giden yolu yönlendirmelidir. Nükleer santralin fiziksel bütünlüğünü, emniyetini veya güvenliğini tehlikeye atabilecek herhangi bir eylem kabul edilemez.”
Tesisin tamamen sivil altyapı olarak yeniden kurma çabalarının hayati önem taşıdığını söyleyen Guterres ilk adım olarak, Rus ve Ukrayna kuvvetlerinin tesis sahasında herhangi bir askeri faaliyette bulunmama taahhüdünde bulunması gerektiğini söyledi:
“İkinci adım ise askerden arındırılmış bir bölgenin anlaşma ile güvence altına alınmasını gerektirecek. Özellikle bu, Rus kuvvetlerinin tüm askeri personel ve teçhizatı bu çevreden çekme taahhüdünü ve Ukrayna kuvvetlerinin oraya girmeme taahhüdünü içerecektir. Tesisteki operatörler sorumluluklarını yerine getirebilmeli ve iletişim sürdürülmelidir.”
Genel Sekreter ayrıca tesiste görevlendirilen IAEA müfettişlerini destekleme taahhüdü çağrısında bulundu:
“Çalışmalarını engelsiz bir şekilde yürütebileceklerine ve tesiste kalıcı nükleer güvenliğin sağlanmasına katkıda bulunacaklarına inanıyorum. Kritik misyonlarının başarısında hepimizin payı var.”
Tarihi misyon
Misyonu yöneten IAEA başkanı Grossi, misyonu “tarihi” olarak nitelendirdi ve personelin şu anda orada olmasının “benzeri görülmemiş” olduğunu söyledi.
Çernobil ve Fukushima‘daki nükleer felaketlerin yanı sıra Irak‘taki çatışmaya atıfta bulunarak, teşkilat müfettişlerinin “zor koşullar” yaşadıklarını hatırlattı:
“Bu durumda, bir şeyin olmasını önlemek için tarihsel ve etik bir zorunluluk var. Bu mevcudiyeti kurarak ve özel bir emniyet ve güvenlik koruma bölgesini kabul ederek bunun olmasını önleme fırsatına sahibiz.”
