Bir küresel ısınma hikayesi: Yok olan kar yengeçleri ve ekonomisi ona bağlı bir Alaska kasabasının belirsiz geleceği

Yazan: Andrew S. Lewis

Yeşil Gazete için çeviren: Pınar Güzel

*

Bering Denizi‘nde, Alaska kıyılarından yaklaşık 500 km açıkta bir ada olan St. Paul‘daki normal bir kış gününde, topluluk hareketlilik içinde olurdu. Trident Seafood yengeç işleme tesisinde, ticari yengeç teknelerinin dizel motorları guruldar ve asansörler durmaksızın çalışarak binlerce kilogram kar yengecini tesise aktarırdı. St. Paul‘ün belediye yöneticisi Phil Zavadil, Şubat ayında belediye binasındaki ofisinden “Bu sesler paranın geldiğini hatırlatır” dedi. Ancak bunun yerine, çoğunluğu Aleut olan ve nüfusu 500’ün biraz altında olan St. Paul topluluğu sessizdi. Zavadil, “çevresel estetik açıdan” sessizliğin güzel olduğunu kabul etti. “Ama bu, şu anda deneyimlediğimiz gerçek dünyada bütçe kesintileri anlamına geliyor.”

Ekim 2022’nin başlarında, Alaska Balık ve Avcılık Departmanı, yıllık bir araştırmanın nüfusun neredeyse tamamen çöktüğünü ortaya koymasının ardından ilk kez kar yengeci (opilio yengeci olarak da bilinir) için Bering Denizi sezonunu iptal etti. Hiçbir Bering Denizi topluluğu, Kuzey Amerika’daki en büyük yengeç işleme tesisi olan Trident sayesinde ekonomisi neredeyse tamamen kar yengecine dayanan St. Paul’den daha fazla etkilenmedi. Trident’in yaklaşık 400 çalışanının çoğu mevsimlik ve St. Paul dışından geliyor, ancak tesis ticari balıkçı teknelerine uygulanan “karaya çıkış vergisi”, yengeç satışlarından alınan vergi ve kar yengeci filosu için yakıt, malzeme ve destek hizmetleri ücretleri yoluyla şehre milyonlarca dolar kazandırıyor.

Balıkçılar ve bilim insanları 2013 yılından bu yana Bering Denizi’nin deniz ekosistemi konusunda giderek daha fazla endişe duyuyorlardı.

St. Paul için topluluk balıkçılık tahsislerini yöneten Merkez Bering Denizi Balıkçılar Derneği‘nden Heather McCarty, Şubat ayında şehrin vergi gelirlerinin iki yıl önceki rakam olan yaklaşık 2,5 milyon dolardan bu yıl yaklaşık 200.000 dolara indiğini söyledi. “Bu her zaman kar yengeciydi,” dedi. “[Şimdi] belediye hizmetleri nispeten bozulmadan hayatta kalmalarını sağlayacak yaklaşık bir yıllık rezervleri var, ancak bundan sonra, gerçekten temel şeyler için fiilen nasıl ödeme yapacaklarını kimse tahmin edemez.”

Kar yengeci sezonu iptal edildikten kısa bir süre sonra, Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi‘nin Alaska Balıkçılık Bilim Merkezi‘nin bilim ve araştırma direktörü Bob Foy, sadece birkaç ay içinde milyarlarca yengecin kaybolduğunu tahmin etti. Foy, çöküşle ilgili olarak, “Açıkçası, elimizde açık bir delilimiz yok” dedi. “Sıcak dalgası hariç.”

St. Paul topluluğu, ticari balıkçılar ve Foy gibi bilim insanları, sürekli hafif rüzgarlar periyodunun Doğu Pasifik Okyanusu‘nda büyük bir sıcak nokta oluşmasına yol açtığı 2013 yılından bu yana, Bering Denizi’nin deniz ekosistemi hakkında giderek daha fazla endişe duyuyordu. Ilık yüzey suyu şeridine “Blob” adı verildi ve bunun geçici bir anomali değil, balon gibi büyüyen bir kriz olduğu ortaya çıktı. Takip eden üç yıl içinde, yaklaşık 8 milyon kilometre karelik bir alan olan Kuzey Amerika batı kıyısının büyük bölümünü kapsamına aldı.

St. Paul’ün nüfusu 500 kişiden az.

Dünya’daki okyanuslar, her on yılda ortalama deniz yüzeyi sıcaklığında 0,14 derecelik bir artış olarak kendini göstermiş olan karbondioksit emisyonlarının ürettiği aşırı atmosferik ısının yaklaşık yüzde 90’ını emiyor. Rüzgar modelleri zayıfladığında veya değiştiğinde, okyanus akıntıları, girdapları ve burgaçları da – esasen okyanusların dolaşım sistemi olarak hizmet eden süreçler – zayıflıyor veya değişiyor. Woods Hole Okyanuslar ve İnsan Sağlığı Merkezi‘nin müdür yardımcısı Dennis McGillicuddy Jr., hem suyun hem de havanın ısınmasını bir tür sürekli yoğunlaşan geri besleme döngüsü olarak tanımlıyor: “Rüzgar modelleri, Dünya üzerindeki ısı dağılımından büyük ölçüde etkilenir ve ısının çoğu okyanusta olduğu için, akıntılardaki değişiklikler bu dağılımını değiştirecek ve bu da daha sonra rüzgarları geri besleyecektir. Yani, bu gerçekten çok sıkı bir şekilde birbirine bağlı bir sistem.”

Sular ısındıkça ve akıntılar değiştikçe, krill gibi türlerinin bolluğu azalır veya daha soğuk sulara taşınır. Onlarla beslenen balinalar ve somonlar onları takip etmek veya açlıkla yüzleşmek zorundadır. Tek bir sorun – ısınan bir atmosfer – gibi görünen mesele, ekosistemler boyunca uzanan karmaşık bir süreç haline gelir.

Alaska Körfezi’nin bazı bölgelerinde, Blob’un ortaya çıkışından bir yıl sonra yüzey sıcaklıkları yaklaşık 14C  kadar yükseldi.

Blob gibi okyanus yüzeyi sıcaklıklarında olağandışı yüksek artışlar çok yaygın hale geliyor – NOAA‘ya göre, 2012’den beri, güçlü veya şiddetli deniz yüzey ısısı dalgaları yüzde 50 daha sık hale geldi. Ekvatoral Pasifik boyunca sürekli değişen rüzgarlar tarafından yönlendirilen bir ısınma fenomeni olan El Niño, muhtemelen en iyi bilinen deniz ısı dalgaları üreticisi.  2016 El Niño hadisesi sırasında, Güney Pasifik adaları ve Avustralya‘nın Büyük Bariyer Resifi, feci bir mercan ağarması yaşamıştı. Geçen yaz Avrupa çapındaki aşırı sıcaklar, Akdeniz‘de süngerlerin, deniz yıldızlarının ve yumuşakçaların toplu ölümlerine neden olan bir deniz ısı dalgasını tetikledi. New England ve doğu Kanada açıklarındaki Kuzey Atlantik sularında artan su sıcaklıkları dramatik ve uzun süreli oldu ve morina, mezgit balığı ve ıstakoz kuzeydoğu yönünde daha soğuk sulara doğru yola çıktı. Geleneksel avlarda düşüşlerle karşı karşıya kalan Kuzey Atlantik’in büyük balinaları giderek, olta takımlarına dolanma, gemi çarpmaları ve diğer insan etkileşimleri nedeniyle daha fazla yaralanma riskiyle karşı karşıya kaldıkları kıyıya yakın yerlerde, daha az besleyici gıda kaynaklarını kovalıyor.

Alaska Körfezi‘nin bazı bölgelerinde, Blob’un ortaya çıkışından bir yıl sonra yüzey sıcaklıkları 4C derece kadar yükseldi. Sorun, körfezin ekosistemine hızla yayıldı. Alg çiçekleri, kabuklu deniz hayvanlarını zehirledi. Krill ve yem balıklarının sayısı azaldı, bu da balinaların, morinaların ve diğer yırtıcı türlerin umutsuz bir yiyecek arayışı içinde göç modellerini değiştirmelerine neden oldu. 2018 ve 2019 arasında NOAA, Alaska Körfezi’nde son yirmi yılın ortalamasından yaklaşık 2 derece daha yüksek olan, 3.3 C derecenin üzerinde sürekli yüzey suyu sıcaklığı dönemleri kaydetti. O zamana kadar, tehlikeli derecede sıcak su, doğu Aleut Adaları’nın geniş geçitlerinden geçerek Bering Denizi’nin soğuk sularına karışmaya başlamıştı.

Ağustos 2019’daki deniz sıcak dalgası. Koyu kırmızı bölgelerde okyanus yüzeyi normalden 2,5 C dereceden daha sıcaktı. NASA / Yale Environment 360

Yakın zamana kadar, deniz ısı dalgaları üzerine yapılan araştırmalar, öncelikle okyanus yüzey sıcaklıklarına odaklanmıştı.  Uydulardan, şamandıralardan ve araştırma gemilerinden elde edilen gözlemsel veriler, El Niño ve La Niña gibi fırtınalar ve hava durumu modelleri için önemli bir gösterge olduğundan, tarihsel olarak su kolonunun bu alanı inceleniyordu. Okyanusların üst katmanlarındaki ısınma veya soğuma aynı zamanda ton balığı, somon ve ringa gibi balık avı için önemli olan türlerdeki dağılım kaymalarının da önemli bir itici gücü.  Ancak, sayısız balık ve kar yengeci gibi kabukluların yaşadığı deniz tabanı da dahil olmak üzere su kolonunun her yerinde ısı dalgalarının meydana gelebileceğine dair artan kanıtlar bulunuyor.

Mart ayında, NOAA, Colorado Üniversitesi ve Ulusal Atmosfer Araştırmaları Merkezi‘nden bilim insanlarından oluşan bir ekip, Kuzey Amerika’nın kıta sahanlıkları boyunca “dip deniz ısı dalgalarına” odaklanan bir çalışma yayımladı. Araştırmacılar, bu olayların yüzey ısı dalgalarıyla aynı anda meydana gelebileceğini ve bazen daha da uzun sürebileceğini tespit ettiler. Ekip ayrıca, bir dip deniz ısı dalgası devam ederken, su kolonunun üst kısmında buna dair çok az kanıt olabileceğini öğrendi. Çalışmanın baş yazarı Dillon Amaya, “Bu, olayın etkileri kendini göstermeye başlayana kadar yöneticiler farkına varmadan gerçekleşebileceği anlamına geliyor” dedi.

Bu ne zaman artık bir felaket değil?” diyor balıkçılar derneğinin bir temsilcisi. “Bu ne zaman sadece statüko?”

Bering Denizi’nde, deniz tabanında olası bir sorunun ilk işareti, Alaska Körfezi’nin yüzey sıcaklıklarının rekor seviyelere ulaştığı 2018-19 kışındaydı. NOAA’nın Kodiak, Alaska’daki Kabuklu Deniz Hayvanları Değerlendirme Programı’na başkanlık eden ve kar yengeci popülasyonlarını izleyen Mike Litzow, “2018 ve 2019’da, Bering Denizi’nde kaydedilen açık ara en düşük deniz buzu miktarını ve açık ara en yüksek sıcaklıkları gördük,” diyor.  Bering Denizi yengeç avcıları bunu on yıllardır sezgisel olarak biliyor olsalar da, 2008’de, Litzow ve meslektaşı Franz Mueter, deniz buzunu kar yengeci bolluğuyla ilişkilendiren ilk ampirik kanıtı derledi. Tür, yaklaşık 1.66 C derece ve altındaki sıcaklıkları tercih ediyor – deniz buzu erimeye başladığında, soğuk, yoğun su dibe düşüyor ve yaz boyunca orada kalarak kar yengeci için ideal yaşam koşulları yaratıyor. Litzow, “Kar yengeci bir Kutup hayvanıdır ve Alaska’da yalnızca mevsimsel olarak buzla kaplı sularda bulunur,” diyor:  “Kışın yüzeyinde buz olan bölgeler yazın dip kısımlarda çok daha soğuktur.”

Şubat ayında St. Paul belediye yöneticisi Zavadil ile konuştuğumda, Bering Denizi buzunun ortaya çıkacağına dair hâlâ umut besliyordu. Ancak mayıs ayında onunla tekrar konuştuğumda, bu kadar yüksek bir enlemdeki kış için karakteristik olmayan kar ve yağmur arasında aylarca süren dramatik dalgalanmaları anlattı:  “Bu yıl buzu hiç görmedik.”

Balıkçılar Bering Denizi’nde yakalanan kar yengeçlerini ayırıyor. Fotoğraf: Loren Holmes / Anchorage Daily News

Deniz tabanı boyunca daha sıcak suyun etkilerini daha da şiddetli hale getiren şey, kar yengeçlerinin “nadas balıkçılığı”yla yakalanması, yani doğal ani yükseliş ve düşüş döngüleri yaşıyor gibi görünmesidir. Litzow gibi bilim insanları da dahil olmak üzere, hiç kimse bunun neden ileri geldiğinden tam olarak emin değil. (Doğu ABD’deki mavi yengeçler de bolluk bakımından benzer dalgalanmalara sahiptir.) Enteresan bir başka durum da şu ki, 2018’de Alaska Körfezi’ndeki pek çok tür büyük ölümlere maruz kalırken, Bering Denizi’nin kar yengeci popülasyonu şimdiye kadar kaydedilen en büyük artışlardan – veya bebek patlamalarından- birini yaşadı. Bununla birlikte, daha önceki ani yükselişlerin aksine, bu kez, yavruların hiçbiri yetişkinliğe kadar hayatta kalamadı. Litzow, “Bu yıl yaşadığımız, hala olgunlaşmamış, hala küçük olan tüm bu hayvanların ortadan kaybolmasıydı. Bu tamamen emsalsizdi”  diyor. Kayıp tahminleri ise 10 ile 40 milyar hayvan arasında değişiyor ve hiçbir yaş grubu  bundan muaf değilmiş.

“Korkulan şu ki, su sıcaklıkları yükselmeye devam ettikçe, kar yengecinin ani yükseliş ve düşüş döngüleri, tutarlı ve elverişli bir balıkçılığı sürdürmek için fazla şiddetli hale gelebilir” diyor Orta Bering Denizi Balıkçılar Derneği’nden McCarty de:”Bu ne zaman artık bir felaket sayılmayacak?” Ne zaman sadece statüko haline gelecek?”

Sadece kar yengeci değil, kral yengeçleri neredeyse yok oldu ve pisi balıklarının sayısı azaldı.”

Başka bir sinir bozucu, cevapsız bilmece, yengeçleri tam olarak neyin öldürdüğüdür. Litzow, aşırı ısınmış su bariz şekilde vesile olsa da, gerçek ölüm nedeninin açık bir soru olmaya devam ettiğini söylüyor. Yine de, metabolizmayla başlayan ipuçları var. Litzow ve ekibi, Kodiak’taki laboratuvarında, bir kar yengecinin metabolizma hızının, yalnızca birkaç derecelik sıcaklık artışıyla önemli ölçüde yükseldiğini gözlemledi. İnsanlarda olduğu gibi, sürekli bir yüksek metabolizma dönemi enerjinin tükenmesine yol açıyor; önceki bir çalışma, kar yengeçlerinin 12 C derecenin üzerindeki sıcaklıklarda beslenmeyi tamamen durdurduğunu buldu. Ayrıca, Alaska Körfezi sürdürülemez seviyelerde ısındığında, Pasifik morina balığı gibi dip balıklarının kuzeye Bering Denizi’ne kaçmış ve böylece yırtıcı baskısını arttırmış olması da muhtemeldir. Litzow, belki de daha sıcak suyun yengeçlerin hastalıklara karşı savunmasızlığını arttırdığını söylüyor. Belki de bu, tüm bu faktörlerin bir karışımıdır: “Bunun aslında kar yengecinin kendisinden kaynaklanmadığını biliyoruz. İçinde yaşadığı ekosistemi oluşturan bağlantı ağından kaynaklanıyor.”

Bering Denizi’nin kar yengeci balıkçılığı 1980’lerde St. Paul’ün birincil gelir kaynağı haline geldiğinden, şehir bir acil durum fonu kurarak bu canlının ani yükseliş ve düşüş döngülerine hazırlanmayı öğrendi. Ancak bir ticaret grubu olan Alaska Bering Sea Crabbers‘ın bilim danışmanı Cory Lescher, geçmişte topluluğun “fırtınaya göğüs germek ve sonraki birkaç yılı atlatmak için” kral yengeç,  bairdi yengeci ve pisi balığı gibi diğer türlerin balıkçılığına güvenebildiğini söylüyor. Ancak bu günlerde kral yengeçleri neredeyse yok oldu; bairdi yengeci kotaları faturaları ödemeye yetmeyecek ölçüde düşürüldü; ve pisi balığı son on yıldır düşüşte. “Bu durum,” diye devam ediyor Lescher, “daha önce hiç görmediğimiz boyutlarda.”

Yengeç çanağında yakalanan kar yengeçleri. Fotoğraf: Danita Delimont

Şubat ayında Zavadil, acil durum fonunu tamamen tüketmemek için, St. Paul’ün, temel toplum hizmetlerini daraltacağını söylemişti. Gönüllü bir ambulans şoförüne ihtiyacı olacaktı ve artık anakaradan düzenli olarak uçacak bir tıbbi nakliye uçağının parasını ödeyemeyecekti. Ancak bu kesintiler ve diğerleri pek yeterli olmayacak gibi görünüyor. Zavadil, “Herşey yok olmadan önce sadece sınırlı bir süre için buna devam edebiliriz,” dedi. (Kar yengeci çöküşünün ardından, Alaska çapında bir federal afet ilanının bir parçası olarak St. Paul’e finansman sağlanması onaylandı, ancak topluluk henüz paradan payını almadı.)

Zavadil, kar yengecinin geri döneceğinden umutlu olduğunu söylemekle birlikte – son tarama trollerinde cesaret verici sayıda yavru gözlemlendi – ekonomik çeşitlendirme için plan yapmaya çalıştıklarını söylüyor. Adanın küçük turizm endüstrisi umut verici bir alternatif. St. Paul, nadir görülen göçmen kuşlar için önemli bir mola yeri ve mayıs ayında konuştuğumuzda, ilk uçak dolusu kuş meraklıları birkaç gün önce inmişti. Bazı küçük yolcu gemileri yazın ortasında gelecekti. Şehir, 12 dolarlık mütevazı bir iskele ücreti almıştı ve kiralık arabalara bir turizm vergisi getirmeyi düşünüyordu. “Bu, yengeç balıkçılığından elde ettiğimiz vergi dolarlarını telafi etmekten çok uzak. Ama faydalı” diyor.

Yakın zamanda kabile hükümetinin üyelerin, ada sakinlerinin St. Paul’da yaşamakla ilgili sevdikleri şeyleri ve orada yaşamayı zorlaştırdığını düşündükleri şeyleri yazmaları için duvara büyük post-it kağıtları astığı herkese açık bir “topluluk daveti”nden bahsetti. En büyük endişelerden bazıları okulla ilgiliydi. İyi öğretmenler gelecek miydi ve orada kalacak mıydı? Çocuklar mezun olduktan sonra buralarda kalır mıydı, yoksa iş aramak için başka yerlere mi taşınırdı? Zavadil, komşularını umutlu ama endişeli olarak nitelendirdi:

“Bunu atlatmak ve St. Paul’ün hâlâ insanların yuva diyebileceği, geçimlerini sağlayabilecekleri ve sürdürülebilir bir ekonomik geleceğe sahip olabilecekleri bir yer olmasını sağlamak için elimizden gelenin en iyisini yapıyoruz”

Makalenin İngilizce orijinali