Basın Özgürlüğü Günü: Türkiye, 180 ülke arasında 165’inci

Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün her yıl hazırladığı 2023 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde, Türkiye 16 sıra gerileyerek 180 ülke arasında 165’nci sırada yer aldı.

RSF’nin endeksinde Rusya, Afganistan, Pakistan, Libya ve Sudan gibi ülkeler, Türkiye’nin önünde yer alıyor.

Yapılan değerlendirmede,  14 Mayıs seçimlerine giden süreçte Türkiyeli gazetecilerin üzerindeki baskının arttığına vurgu yapıldı.

‘Sorunlu’dan ‘vahim’ kategorisine…

“Geçen yıl gazetecilikte hak arama performansı sayesinde 149’uncu sıraya yükselen Türkiye, Kürt medyasına yönelik toplu tutuklama ve tehditkar sosyal faktörlerden 16 sıra birden geriledi” denilen RSF Türkiye’nin açıklamasında, “Keyfi davalar, toplu tutuklamalar, internet yasakları, caydırmaya dönük RTÜK cezaları, ayrımcı basın kartı ve ilan hamleleri gibi süregelen ihlallerin” Türkiye’nin endeksteki sert düşüşünde rol oynadığını belirtildi.

RSF, “gazeteciliğin içinde bulunduğu siyasi kutuplaşma kaynaklı tehditkar sosyal iklimin” de Türkiye’nin 165’inci sırada bulunmasının gerekçelerinden biri olduğunu vurguladı.

Bu sonuçla birlikte Türkiye, endekste “sorunlu” kategorisinden en kötü seviye olan “vahim”e düştü.

Türkiye, 2002’de 99’uncu sırada yer aldığı sıralamada 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da 157, 2020’de 154, 2021’de 153, geçen yıl da 149’uncu olarak  gösterilmişti.

Dünyada da durum parlak değil

Endekste dünyada da basın özgürlüğünün kötüye gittiğine dair işaretler de bulunuyor. İki yıl önce “vahim” kategorisinde 21 ülke yer alırken, bu sene söz konusu sayı 31’e yükseldi.

Guardian‘a konuşan RSF Genel Sekreteri Christophe Deloire, “RSF haritasında bu sene hiç olmadığı kadar çok kırmızı var. Otoriter liderler basını susturma çabalarında giderek daha da yürekleniyor. Uluslararası kamuoyu gerçekliği fark etmeli, bir araya gelip bu tehlikeli trendi hızlı şekilde tersine çevirmeli” dedi.

TGS: 47 gazeteci cezaevinde

Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) tarafından hazırlanan 2022-2023 Basın Özgürlüğü Raporu da gazetecilere yönelik cezasızlığı odağına aldı.

TGS’ye ulaşan verilere göre, son bir yılda en az;

• 96 gazeteci fiziksel saldırıya uğradı.
• 43 gazeteci sözlü olarak tehdit edildi.
• 32 gazeteci tutuklandı.
• 3 Mayıs 2023 tarihi itibarıyla 47 gazeteci gazetecilik faaliyeti nedeniyle cezaevinde.
• Tutuklu gazetecilerin yüzde 80’i ‘Silahlı Örgüt Üyeliği Suçu’ ile suçlanıyor.
• 11 gazeteci cezaevinden tahliye edildi.
• 97 gazeteci gözaltına alındı. Gazeteciler gözaltında toplamda 1087 saat kaldı.
• 33 gazeteci ise haklarında açılan soruşturmalar nedeniyle ifade verdi.
• Geçtiğimiz yıl görülen 125 ceza yargılamasında 263 gazeteci yargılandı. 35 davada karar çıktı. 90 yargılama devam ediyor. 55 yıl 1 ay 21 gün hapis cezası kararı çıktı.
• 63 gazeteci beraat etti.
• 19 bin TL adli para cezasına hükmedildi.
• Gazeteciler aleyhine açılan 14 tazminat davasının 7’sinde karar çıktı. Toplamda 120 bin TL tazminata hükmedildi.
• 4.148 habere ve 46 haber sitesine erişimin engellenmesine karar verildi.
• 682 haberin tamamı veya bir bölümünün içerikten çıkarılmasına karar verildi.
• 9 haber içeriğinin arama motorlarından ilişkilendirilmesi, unutulma hakkı gerekçesiyle kesildi.
• RTÜK’ten 58 ayrı idari para cezası kararı çıktı. Toplamda 13.703.913,56 TL idari para cezası kesildi. 33 defa yayın durdurma cezası verildi.
• BİK, Evrensel gazetesine 2019’dan itibaren vermediği ilan ve reklamları 22 Ağustos 2022 tarihli kararıyla tümüyle iptal etti.

Depremde 26 medya çalışanı hayatını kaybetti, kısıtlamalar sürdü

6 Şubat 2023 Maraş merkezli depremlerin ardından ulaşılabilen verilere göre ise; 

• 26 gazeteci ve basın çalışanı hayatını kaybetti.
• 2 gazeteci TCK 217/A “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçlamasıyla tutuklandı.
• 6 gazeteci gözaltına alındı.
• 4 gazeteci ifadeye çağrıldı.
• 18 gazeteci linç girişimine varan fiziki saldırıya maruz kaldı.
• 21 gazetecinin ise haber yapması tehdit edilerek engellendi.
• 3 gazetecinin iş akdine son verildi veya istifaya zorlandı.
• RTÜK, deprem ile ilgili yayınlar nedeniyle toplamda 4.324.251 TL idari para cezası ve beş kez yayın durdurma kararı verdi.
• Arama kurtarma çalışmaları sırasında sosyal medyaya bant daraltma uygulaması yapıldı.

Hukuksuzluk sürüyor

Ekonomik ve sosyal haklar bağlamında ise tablo şöyle:

• Gazetecilik faaliyeti yürüten işletmelerdeki kayıtlı çalışan sayısı 27.241’e yükseldi. Gazetecilerin, iş kolu içindeki toplam kayıtlı çalışan sayısı içindeki oranı ise %27,4 oldu.
• 2022 yılı resmî genel işsizlik oranı %10,4 ve yüksekokul ve fakülte mezunları içinde işsizlik oranı %11,3 iken gazetecilik mezunları arasındaki işsizlik oranı %15,7 oldu.
• 2022 yılında da gazetecilik mezunları (%15,7), sosyal hizmetler (%22,4) ve sanat (%16,2) mezunlarının ardından en yüksek işsizliğe maruz kalan üçüncü kesim oldu.
• İşsizliğin ve güvencesiz istihdamın neden olduğu karamsarlığı TGS, yürüttüğü başarılı örgütlenme kampanyaları ile dağıtıyor.
• TGS, işkolunda toplamda 15 farklı işletmede yetkili. Görüşmelerin çeşitli aşamalarda sürdüğü dört işletmede daha toplu iş sözleşmesi imzalanması halinde bu sayı 19 olacak. Bu şirketlerin 8’i uluslararası, 7’si ulusal ve 4’ü yerel düzeyde faaliyet yürütüyor.
• İşverenlerin sendika karşıtı tutum ve ısrarı bu dönemde de görülüyor. TGS’nin Hürriyet gazetesi ve Halk TV ile ilgili yetki davaları çeşitli aşamalarda devam ediyor.
• İşverenlerin yetki itirazlarına, uzun süren yetki davalarına ve bu süreçte işverenlerin işten atma tehditlerine rağmen TGS, Ocak 2023 verilerine göre üye sayısını 1671’e taşımayı başardı.
• TGS, gazeteciler arasında örgütlenme deneyimi ve tarihi olan tek sendika olarak bu dönemde de öne çıkıyor.

TGS BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ RAPORU’nun tam metni

Aralarında Gökçer Tahincioğlu, Murat Yetkin, Fatih Portakal, İsmail Saymaz, Kadri Gürsel, Nevşin Mengü ve Ece Temelkuran‘ın da olduğu isimlerin yaptığı çağrı, tüm partilere gönderildi.

“2. yüzyılın medya reformuna çağrı” başlıklı metin şöyle:

Biz aşağıda imzası bulunanlar; basın özgürlüğünün güvence altına alınması ve çoğulcu bir medya ortamının sağlanması için, seçilecek yeni hükûmetten aşağıdaki düzenlemeleri hayata geçirmesini talep ediyoruz:

1. Gazetecilere karşı ceza soruşturmasına gerekçe yapılan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadı çerçevesinde değiştirilmelidir. Cumhurbaşkanına hakaret düzenlemesi ve “dezenformasyon yasası” diye adlandırılan sansür yasası kaldırılmalıdır.
2. Haber ve yorum içeriği sağlayan medya şirketlerinin sahip ve ortaklarının, bu faaliyetlerini sürdürürken kamu ihalelerine katılması engellenmelidir. Medya şirketlerinin finansmanının şeffaf olması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
3. TRT ve Anadolu Ajansı’nın siyasi ve mali özerkliği garanti altına alınmalı, bu yayınlar yansızlık ve toplumun tümüne hitap etme esasına göre yeniden yapılandırılmalıdır.
4. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ile Basın İlân Kurumu’nun idari ve mali bağımsızlığını sağlayacak yasal düzenlemeler hayata geçirilmelidir. Evrensel yayıncılık ilkelerini gözetmesi gereken bu kurulların üye bileşiminde alanında uzman kişiler ve meslek örgütü temsilcileri çoğunlukta olmalıdır.
5. Basın kartlarının verilmesinde, meslek örgütlerinin katılımıyla oluşturulacak bir ortak komisyon belirleyici olmalıdır. Kamu otoritesi bu komisyonun sadece sekretaryasını üstlenmelidir.
6. Reklam gelirine bağımlılığın dijital ekosistemde yarattığı bozucu etkiyi önlemek için, içerik üreten veya dağıtan medya şirketlerinin, abonelik ve diğer kaynaklar yoluyla gelir çeşitliliğini ve mali sürdürülebilirliği sağlamasını kolaylaştıracak tedbirler alınmalıdır.
7. Haber içeriklerinin yer aldığı dijital platformlar; AB Dijital Pazar Yasası, Dijital Hizmetler Yasası ve Görsel-İşitsel Medya Hizmetleri Yönetmeliği ile uyumlu olarak denetlenmelidir. Platformların; haber medyası için adil, çoğulcu ve şeffaf bir rekabet ortamı oluşturması, dezenformasyonla mücadele etmesi, kullanıcı mahremiyeti ve veri güvenliğini sağlaması garanti altına alınmalıdır.”