By 
Haber: Zerrin SARGUT
*
Nehirlerin akışını durduran, akarsu yataklarında bulunan kültürel mirasları yok eden ve doğayı tahrip eden hidroelektrik santrali (HES) ve barajların yapılmasına karşı sesler her geçen gün yükselirken Van’da var olanlara yeni barajlar ve HES’ler eklenecek. Yeni HES’ler ve barajların birçok alanı sular altında bırakacağı belirtiliyor. Var olan barajlara ve faaliyette olan HES’lere Çatak, Başkale, Erciş, Edremit, Gevaş ve diğer ilçelerinden geçen dere ve çayların üzerine de HES ve barajlar yapılacağı ifade ediliyor.
Van ve ilçelerinde yapımı devam eden ve yapılması planlanan, HES projelerini, ve yaratılan doğa tahribatını derledik.
ÇATAK
Van’ın Çatak ilçesinde bulunan ve balık tesislerinde yaşanan balık ölümleri ile çevreye verdiği zararlarla gündeme gelen Gökkartallar Enerji Elektrik Üretim Limited Şirketi‘ne ait “Saral-3” isimli HES’in faaliyete geçmesi ile ilk olarak deredeki su seviyesi düşmeye ve balıklar ölmeye başladı.
Bölgedeki alabalık tesislerinde de ciddi zararlara neden oldu. Balık tesisinin yanı sıra bölgede bulunan Işıklı ve Elmalı köyü sakinleri de HES’ten olumsuz etkilendi. HES faaliyetlerine dönük açılan yürütmeyi durdurma davası sonuçlandı. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporunun kriterlere uygun hazırlanmadığını belirten mahkeme, raporu iptal etti ve kararın taraflara tebliğinden bir ay sonra yani 28 Nisan 2022’den itibaren faaliyetlere son verilmesi gerektiği yönünde karar verdi.
EDREMİT
Van’ın Edremit ilçesinde bulanan EÜAŞ hidroelektrik santralinde yeterli suyun bırakılmaması nedeniyle, binlerce inci kefali oksijensiz kalarak öldü.
MURADİYE
2011 yılında devreye alınan Şelale HES ve Ayrancılar HES’ten oluşan Muradiye Ayrancılar HES Van ilinin Muradiye ilçesinde yer alıyor.
Ayrancılar hidroelektrik santralinin faaliyete geçmesiyle birlikte, suyun akışında her yıl azalma meydana geliyor. HES’ten kaynaklı Bendimahi Çayı’nın yer yer kuruduğu gözlemlenirken, özellikle nisan ve temmuz aylarında çaya yumurtalarını bırakmak için gelen inci kefalleri ölüme terk ediliyor.
BAHÇESARAY
HES’lere karşı mücadele devam ederken bu sefer de Bahçesaray ilçesinde İstyap Mühendislik Bahçesaray Deresi üzerine yaklaşık 7 MW kapasiteli Tüğsüs Regülatörü ve HES’in yapılması planlanıyor.
GEVAŞ
Van’ın Gevaş ilçesinde Temmuz 2020’de Akdamar Adası’nın karşı kıyısından 150 metre uzaklıkta Karayolları 11’inci Bölge Müdürlüğü’nün verdiği ruhsat ile Elit Yol Şirketi tarafından “Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi” kuruldu. Orman Genel Müdürlüğü tarafından “Ağaçlandırma sahasıdır, girmek ve otlatmak yasaktır” tabelası ile tel örgülerle çevrilen alan, insan ve hayvanlara yasaklanırken, aynı alanda iş makinelerinin çalışması ise çevre örgütlerini ve mühendisleri harekete geçirdi.
GÜRPINAR
Gürpınar ilçesine bağlı Yurtbaşı köyünde ise 2021 yılında DİMER şirketinin 10 yıl önce hazine arazisine çevrilen alanda mermer ocağı açılmak istemesine köylüler karşı çıktı. Bunun üzerine şirketin talebi üzerine köye 200’e yakın asker, TOMA’lar ve panzerlerle çok sayıda iş makinesi getirildi. Köylülerin tüm itirazlarına rağmen askerler eşliğinde işletme kurulmak istenen alanda 20’ye yakın ahırın yıkılmasına başlandı. Direnen köylüleri jandarma havaya ateş açarak dağıttı. Mermer ocağının 10 yıl önce de açılmak istendiği ancak o dönem köylülerin itirazı üzerine açılamadığı öğrenildi. 70-80 hanenin bulunduğu ve 700’e yakın insanın yaşadığı köyün tam içinde kurulmak istenen ocak için hayvancılıkla geçinen ve duruma itiraz eden köylülere havaya ateş açarak müdahale eden askerler dört köylüyü gözaltına almıştı.
ERCİŞ
Erciş ilçesinde bulunan ve Kürtlerin belleği olan Zilan Deresi‘nde ise son yıllarda vadi enerji üretim çalışmalarından kaynaklı büyük bir tahliyeyle karşı karşıya. Bu durumun ilk adımı, 1978-1992 yılları arasında Zilan Çayı üzerinde inşa edilen Koçköprü Barajı ve Hidroelektrik Santrali ile atıldı. Söz konusu barajdan kaynaklı vadinin ekolojisi büyük zarar gördü. 2000’li yıllara gelindiğinde ise baraja yakın bir noktada bu kez de HES inşasına başlandı.
Van Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Zilan Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından hayata geçirilmek istenilen “Zilan Regülatörü ve HES Projesi” için 30 Mart 2012 tarihinde “Çevresel Etki Değerlendirmesi gerekli değildir” kararı verdi. Bunun üzerine ruhsat alan Gökakım Elektrik Üretim A.Ş., 2014 yılında HES projesinin inşaatına başladı. O dönem kimi bölge sakinleri ve çeşitli sivil toplum örgütlerinin Danıştay‘a itirazda bulunmasıyla HES inşası durduruldu.
HES yapımından bu yana tahribat büyüdü
2015 yılında Danıştay 6. Dairesi’nin kararıyla yapımı durdurulan HES projesi, yeniden HES çalışmalarına devam edildi. Burada yapılan HES’ten kaynaklı da sayısız balık öldü. Yüzlerce ağaç kesildi, bölgedeki kimi mezarlıklar tahrip edildi ve birçok tarım arazisi yok edildi. Yine kimi akarsuların debisi oldukça düşerken, oksijensiz kalan balıklar ölmeye başladı ve su samurlarının sayısında ciddi düşüş yaşandı.
Kaynaklar AKP’li şirkete satıldı
Zilan’da daha önce yapılan Koçköprü Barajı ile onlarca köy, binlerce dönüm tarım arazisi su altında kalmıştı. Zilan Katliamı kurbanlarının gömüldüğü toplu mezarlar, yapılan barajla su altında bırakıldı. Köylülerin geçim kaynağı olan kaplıca tesisleri, 2016’da dönemin Erciş Kaymakamı ve kayyımı tarafından yıktırılırken, aynı kayyım, daha sonra tüm kaynakları 49 yıllığına AKP’li bir şirkete sattı. İnci kefali balığının üreme yerlerinin başında gelen Deliçay üzerinde ise Morgedik Barajı yapılmıştı. Binlerce dönüm tarım arazisi su altında kalmış ve doğa büyük bir tahribata maruz bırakılmıştı.
2015 yılında yapılan bendi ve içme suyu olarak da bilinen Morgedik Barajı’nın doğa ve canlı yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri sürerken, Erciş’e bağlı Salihiye, Keklikova, Ergücü, Salmanağa, Haydarbey, Pay köy ve mahallelerinde yapılan baraj sebebiyle tarım ve hayvancılık yapılamıyor. Susuzluğun büyük sorun haline geldiği köylerden biri de, Erciş ilçesine 10 kilometre uzaklıkta bulunan ve 250 hanesi olan Kadirasköyker (Qıdıskâr) köyü. Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan köy sakinleri, baraj sebebiyle az miktarda verilen suyun, ekinleri ve tarlaları kuruttuğunu, bununla birlikte hayvancılığın da bitme noktasına geldiğini belirtiyor. Her gün binlerce balık ölümünün gerçekleştiği köyde, köy sakinleri sorunun bir an önce çözülmesini bekliyor.
‘Çiftçinin hasadı yanmadan çözüm bulunsun’
Turan Yıldız
Kadirasker köyünde çiftçi olarak ikamet eden Turan Yıldız, geçmiş yıllara oranla, su sorununun artarak devam ettiğini söylüyor. Morgedik Barajı üzerine yapılan HES’in olumsuz etkilerine değinen Yıldız, “Geçen yıldan bu yana su problemi yaşıyoruz, HES devreye girdi. Sıkıntımız büyüktür, sular gelmiyor, köylüler perişan. Kaymakamlığa ve Valiliğe gittik ancak olumlu bir cevap alamadık. Köyde bulunan HES’in bir an önce durdurulmasını ve köyün eskisi gibi olmasını bekliyoruz. Çiftçinin hasadı yanmadan, çözüm bulunsun. HES çalışıyor ve elektrik gittiği zaman, köye üç gün boyunca su verilmiyor. Bu sıkıntıyı nasıl gidereceğiz? Burada ev sayısı çok, çiftçilik yapan bir sürü insan var. Geçen yıl şelale gibi akan derede bu yıl su yok. Sorunumuz biran önce çözülsün” dedi.
‘Suyun olmayışı suçtur’
Mirbahattin Demir
Konuya ilişkin konuştuğumuz Zilan Ekoloji Platformu’dan aktivist Mirbahattin Demir ise Van ve ilçelerinde yapılan ve yapımı süren HES’lerin çevreye olan olumsuz etkilerine değindi. Demir,”Morgedik Barajı, Van Erciş Zilan Havzası’ndan Van Gölü’ne akan 93 irili ufaklı akarsudan en büyük olan 2’nci akarsu olan Deliçay Havzasında kurulmuştur. HES’ler hiçbir bilime dayanmayan çevre etki değerlendirmeleri olmadan, sağlık etki değerlendirmeleri tabi tutulmadan, iklim krizinin de hesaba katılmadığı dönemlerde valiliklerin HES projelerine izin vermesi büyük sorunlar oluşturacaktır. Erciş’in endemik balığı olan İnci Kefali’nin göçünün yaşandığı sırada, sulama mevsiminin de başlamasıyla suyun olmaması büyük suçtur” dedi.
‘Baraj suyu yüzde 30’larda, çözüm bulunsun’
“İçme suyu üzerine HES kurulabilir mi?” diye soran Demir, son olarak şunları söyledi:
“Erciş’in içme suyu ihtiyacı olan yıllık 18 metre küpün çıktığı noktada, HES tribünleri kurulabilir mi? Morgedik Barajı bir içme suyu bendidir, sulama barajıdır. Yüzyıllardır üzerinden geçen bütün güzergahları sulayabilecek konumdadır. HES’in kurulması ve kuruyan barajın kışın su toplanmayışı, elektrik üretiminin yapılmamasıyla, bugün baraj suyu yüzde 30’lara kadar inmiştir. Bu döngü İnci Kefali döngüsünü öldürebilir. Buna biran önce çözüm bulmalıyız. İklim krizinin etkisi de, Van Gölü sularının çekilmesinden anlaşılıyor. İnci Kefali’nde can suyu yok. Karar veren merciler, valilikler ve buradaki kayyım belediyesi birşeyleri hesap etmeden nasıl bunları yapıyor? İçme suyu üzerine valilik kararıyla kurulan HES’in, doğaya verdiği zararın hesabını kim verecek.”
Comments