Plastik çöplerin meçhule yolculuğu: Almanya’dan Türkiye’ye, Türkiye’den Vietnam’a

Wirtschafts Woche‘den Jacqueline Goebel‘in kaleme aldığı makale Yeşil Gazete için Mehmetcan Akpınar tarafından tercüme edildi.

*

CSNU 696542 konteyneri alışılmadık bir yolculukta. Konteynerin Berlin‘deki bir ayrıştırma tesisinde plastik balyalar haline getirilip Türkiye’ye gönderilmesinin üzerinden bir yılı aşkın bir zaman geçti. Konteyner aylar boyunca Gemlik’teki limanda bekledi. Yetkililer ve geri dönüşüm şirketleri kamuoyu önünde tartışırken çöpler çürümeye devam etti.

Medya ve çevre aktivistleri konuya kulak vermişken, Türkiye Çevre Bakanlığı atıkların yasadışı yollardan Türkiye’ye gönderildiğini duyurdu. Bu nedenle çöpler Almanya‘ya iade edilmeliydi.

Ama şimdi bu çöplerin bir kısmı dünyanın tamamen farklı bir yerindeler. Sadece birkaç gün önce, CSNU 696542 gibi 30’dan fazla sayıda konteyner yeniden bir yük gemisine yüklendi. İstikametleri Vietnam’ın Hai Phong limanı. Nakliye belgelerine göre, çöpler oraya 2021 yılı Aralık ayının sonunda ulaşacak.

Bürokratik çıkmaz sarmalı

Konteynerler, atık yasaları, gümrük düzenlemeleri ve bürokratik çıkmazların bir araya getirdiği bir sarmala tutsak olmuş bir şekilde uluslararası meçhul bir yolculuğa çıkmış durumda. Bu durum, esasında plastik atıkların uluslararası ticaretinde yaşanan saçmalıkların ve beraberindeki problemlerin net bir fotoğrafını çekiyor.

Almanya geri dönüştürüleceği söylenen, evsel ve endüstriyel atıklardan meydana gelen bir milyon tonun üzerinde plastik çöpü her yıl hammadde olarak dünyanın farklı yerlerine ihraç ediyor. Ancak plastik çöpler iddia edildiği gibi her zaman temiz, düzgün ayrıştırılmış veya geri dönüştürülebilir malzemeler değiller.

Örneğin, et ve peynir için kullanılan birçok plastik ambalaj, geri dönüşüm teknolojilerinin kolay kolay ayrıştıramadığı farklı plastik katmanlardan oluşuyor. Çoğu zaman bir çok plastik atık, yiyecek artıkları, kağıt ve metallerle kontamine olmuş oluyor . Bu tip çöplerin çevreyi kirletmemesi veya denizlere karışmaması için, atık ticareti ile ilgili uluslararası anlaşmalar, ihracatçı ülkelerin ihraç ettikleri bu tür yasadışı atıkları geri almalarını şart koşuyor. Ancak iade prosedürleri zaman alıcı, karmaşık ve aynı zamanda masraflı.

Şirket ithalat lisansını kaybetti

Türkiye limanlarında Kasım 2020 ile Şubat 2021 arasında Almanya’dan gönderilen yaklaşık 400 konteyner çöp var. Aslında Almanya’dan gelen bu plastik atıkların İstanbul’un 200 kilometre doğusunda, Düzce’de 2B Plast şirketine ait bir tesiste geri dönüştürülmesi gerekiyordu. Ancak şirket, ithalat lisansını ve dolayısıyla Almanya’dan gelen plastik atıkları işleme iznini kaybetti. Şirket, aleyhlerindeki tüm iddiaları ilgili şu andaTürk makamlarıyla mahkeme süreci devam ediyor. Bu esnada çöpler de giderek çürüyor.

Türk Çevre Bakanlığı, konteynerlerin Almanya’ya iade edilmesi için Mayıs ayı sonunda Alman makamlarıyla temasa geçmişti. Ama bu iade gerçekleşmedi. Türkiye Çevre Bakanlığı suçu Alman makamlarında görüyor: Almanya’nın geri alma konusudun durumu zorlaştırıyor olması “mahrece iade işlemlerini imkansızlaştırıyor”, diyor Çevre Bakanlığı’ndan 2021 Eylül ayı sonunda WirtschaftsWoche’ye ulaşan bir mektupta.

Çöplerin çevreye verdiği zarar ve uzun bekleme süreleri göz önüne alındığında artık başka alternatiflerin masaya yatırıldığı görünüyor: “İade işlemlerinin tamamlanamaması durumunda üçüncü bir ülkeye transit işlemi veya gümrük mevzuati kapsamında ihrac amaçlı tasfiyesinin yapılabileceği değerlendirilmektedir.” Örneğin bu Vietnam gibi bir üçüncü ülke olabilir.

‘Daha da uzak ülkelere göndermek mantıklı değil’

Çevre aktivisti ve Greenpeace Almanya yöneticisi Manfred Santen, kargoların başka bir ülkeye sevkiyatına ilişkin şunları söylüyor: “Bu atıkları daha da uzak ülkelere göndermek kesinlikle mantıklı değil, gitmeleri gereken doğru istikamet Almanya!” “Türkiye limanlarında ‘mahsur kalan’ Almanya’ya ait plastik çöplerin bulunduğu konteynerlerin iadesindeki ayak sürtmeler Almanya’ya yakışmıyor” diye ekliyor.

Çöp ihracatı Almanya için de yaygın bir uygulama. Alman Federal Çevre Bakanlığı’nın verilerine göre, 2019 yılında Almanya yasa dışı olarak ihraç edilen atıkları 180 kez iade aldı. Bir önceki yıl bu iadeler, 100 kadardı.

Bir senato sözcüsü, Berlin ve Brandenburg’da her iki haftada bir, özellikle Polonya’dan olmak üzere çöp dolu konteynerlerin iade edildiğini söylüyor. Ancak bu, genellikle sadece birkaç kamyon dolusu yüke tekabül edecek miktarda atıklar. Türkiye limanlarında bekleyen 400 konteyner gibi değil.

Çöpün miktarı durumu karmaşıklaştırıyor

Türkiye’deki çöplerin miktarı durumu karmaşıklaştırıyor. Federal Almanya’daki eyalet sisteminden dolayı her toplama ayrıştırma tesisinden ve her yükleme noktasından farklı makamlar sorumlu. Brandenburg-Berlin’deki tehlikeli atık şirketi, Almanya’daki 400 konteynerin sadece 7’sinden, Kuzey Ren-Vestfalya‘daki Arnsberg bölge hükümeti 24 konteynerden ve aşağı Saksonya‘daki NGS yaklaşık 10 konteynerden sorumlu olduğunu düşünüyor.

Bu yüzden Türkiye Çevre Bakanlığı’nın aslında Almanya’daki birden çok makama başvuruda bulunması gerekiyordu. Ancak bunu yapmadılar, diye açıklama yapıyor bazı sorumlu makamlar. Bunun yerine Türkiye sadece Alman Federal Bakanlığa başvurdu ve 400 konteynerin 140’ını içeren bir liste sundu. Aşağı Saksonya’ya göre, Türk makamları “konteyner taşımacılığı ve iade işlemleri hakkında herhangi bir bilgi vermedi.” Berlin Çevre Senatosu sözcüsü, iade edilecek konteynerlerinin tam olarak nerede bulunduklarının bile bildirilmediği şeklinde bir açıklamada bulundu.

Türkiye’deki konteylerin bir kısmını kendi tesislerinden gönderen atık bertaraf şirketi Alba da çöpleri geri almaya çalıştı. Alba, hala yetkililer ve lojistik şirketleri ile görüşme halinde olduklarını söylüyor. Ancak resmi olarak çöpler artık Alba’ya ait değil. Ayrıştırma tesisinden gelen malzeme önce bir aracı şirkete ve sonra da Türkiye’deki 2B Plast’a satıldı. Bu nedenle, konteynerları geri alamadıklarını belirtiyorlar.

Vietnam’da ne olacak?

Bu çöplerin Vietnam’a vardıklarında başlarına gelecekler ise belli değil. Ne Alba gibi atık ayrıştırma şirketlerine, ne de Türkiye’deki ithalatçı şirkete Vietnam’a nakliye konusunda bilgi verilmemiş. Çöplerin Vietnam’da bertaraf mı edileceği yoksa geri dönüşüme mi gönderileceği de henüz bilinmiyor. Türkiye Çevre Bakanlığı da sadece “transit işlemlerinden” ve konteynerlerin “tasfiyesinden” bahsediyor. Yani, çöplerin geri kazanımından değil.

Alman Federal Çevre Bakanlığı’na göre, Almanya bundan artık yasal olarak sorumlu değil. Alman Federal Çevre Bakanlığı, “Bu tür tekrar taşınan çöpler ilgili olarak Vietnam’dan bir iade talebi gelirse, bundan yalnızca Türk makamları sorumlu olacaktır” diye açıklıyor. Kısacası, konteynerların yaptıkları her mil yolculukla, Almanya’ya dönme ihtimalleri azalıyor.