Küresel Hava Durumu Raporu: Havada kirlilik ve ölüm var

Sağlık Etkileri Enstitüsü‘nün (HEI) 2024 Küresel Hava Durumu raporu, dünya genelinde hava kalitesinin durumunu ve hava kirliliğinin sağlık etkilerini analiz etti.

UNICEF iş birliği ile hazırlanan Küresel Hava Durumu raporu, 1990-2021 yıllarında 200’den fazla ülke ve bölgede havadaki kirlilik seviyelerini ve kirlilikle bağlantılı hastalık verilerini paylaşıyor.

8,1 milyon ölüme yol açtı

Rapor, 2021 yılında dünya çapında 8,1 milyon insanın ölümüne yol açan hava kirliliğinin yüksek tansiyondan sonra en yaygın ikinci ölüm riski olduğunu gösteriyor.

Hava kirliliğinin yol açtığı hastalıkların yüzde 90’ını kalp hastalıkları, felç, diyabet, akciğer kanseri ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi bulaşıcı olmayan hastalıklar oluşturuyor.

‣ ‘Hava kirliliği kanser riskini artırıyor’
‣ Hava kirliliği yüzünden dünyada her yıl 1 milyondan fazla kişi ölüyor

Dış mekanlardaki ince partikül madde (PM2.5), ev içi hava kirliliği, ozon (O3) ve nitrojen dioksit (NO2) gibi maddelerin insan sağlığı üzerindeki etkilerini gösteren rapor, hava kirliliğine bağlı ölümlerin yüzde 90’ından fazlasının (7,8 milyon kişi), ortamdaki PM2.5 ve ev hava kirliliğinden kaynaklandığını söylüyor.

Çapı 2,5 mikrometreden küçük olan bu partiküller akciğerlerde kalabiliyor, kan dolaşımına karışabiliyor, organ sistemlerini etkileyebiliyor ve birçok bulaşıcı olmayan hastalığı tetikleyebiliyor.

HEI başkanı Dr. Elena Craft, “Hava kirliliğinin sağlık açısından çok büyük etkileri var. Hava kalitesinin ve küresel halk sağlığının iyileştirilmesinin pratik ve ulaşılabilir olduğunu biliyoruz” dedi.

‣ Hava kirliliği raporu: 134 ülkenin 120’si kirli hava soluyor
‣ [İklim Masası] ‘Görünmez katil’ hava kirliliği İstanbul’u tehdit ediyor
‣ Türkiye’de hava kirliliği ulusal limit değerin üzerinde

İklim değişikliği hava kirliliğine bağlıölümleri tetikliyor

Hava kirliliğini inceleyen raporda çapında en çok sağlık sorununa yol açan maddenin PM2.5 olduğu tespit edildi. PM2.5 ise ulaşım, endüstriyel faaliyetler, kömür santrali gibi yerlerde fosil yakıtların ve biyokütlenin yakılmasıyla açığa çıkıyor.

Bu emisyonlar yalnızca insanların sağlığına zarar vermiyor, aynı zamanda gezegeni ısıtan sera gazlarına da katkıda bulunuyor. En savunmasız topluluklar ise hem iklim değişikliğinden hem de hava kirliliğinden orantısız şekilde zarar görüyor.

Diğer yandan küresel ısınma, yüksek NO2 seviyelerine sahip bölgelerde ozon seviyelerinin yükselmesine ve hava kirliliğinin sağlık etkilerinin ağırlaşmasına yol açabilir.

Trafik egzozu, önemli bir NO2 kaynağı. Özellikle yüksek gelirli ülkelerde ve yüksek nüfuslu kentlerde insanlar daha çok NO2’ye maruz kalıyor. Bu da sağlık risklerinin artması anlamına geliyor. NO2’nin aynı zamanda çocukluk çağı astımına yol açtığı biliniyor.

Raporun baş yazarlarından Pallavi Pant, raporun gözler önüne serdiği eşitsizliklere dikkat çekerek “Bu rapor, hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkilerinin ve yükünün büyük bölümünü küçük çocuklar, yaşlı nüfus ve düşük-orta gelirli ülkelerin taşıdığını net bir şekilde hatırlatıyor” dedi.

Çocuklar yüksek risk altında

Rapor, beş yaşın altındaki çocukların önde gelen risk grupları arasında olduğuna dikkat çekiyor. Hava kirliliğinin zararları anne karnından başlayıp ömür boyu sürebiliyor. Erken doğum, düşük doğum ağırlığı, astım ve akciğer hastalıkları, beş yaş altındaki çocukların hayatını tehdit eden faktörler arasında.

Küresel çocuk ölümlerine bakıldığında ise kötü beslenmeden sonra en önemli ikinci ölüm riskini hava kirliliği oluşturuyor.

‣ Hava kirliliğine maruz kalan bebeklerde mental hastalık riski artıyor

Verilere göre 2021 yılında beş yaşın atlındaki çocuklarda hava kirliliğine bağlı 700 binden fazla ölüm yaşandı. Bu sayı, küresel çocuk ölümlerinini yüzde 15’ine denk geliyor. Bu ölümlerin 500 bininin, Afrika ve Asya‘da kirletici yakıtlarla kapalı mekanlarda yemek pişirilmesinden kaynaklanan ev içi hava kirliliği ile ilişkili olması dikkat çekti.

Afrika’da beş yaş altı çocuklarda hava kirliliğine bağlı ölüm oranı, yüksek gelirli ülkeler göre 100 kat daha fazla.

Hava kalitesini iyileştirmek mümkün

Yemek pişirmek için temiz enerjiye erişimin iyileştirilmesi, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve sağlıklı beslenmeye erişimin sağlanması hava kirliliği kaynaklı ölümleri azaltmaya yardımcı olabilir. 2000 yılından bu yana ev içinde hava kirliliğini azaltmaya yönelik çabaların sonucunda çocuk ölüm oranları yüzde 53 düştü.

Afrika, Güney Amerika ve Asya’nın en savunmasız bölgelerinde hava kirliliği izleme ağlarının kurulması, daha sıkı hava kalitesi politikalarının uygulanması ve fosil yakıt kullanan araç kullanımının azaltılması da hava kalitesini ve halk sağlığını iyileştirebilir.