By 
Aral Denizi‘nin yok olması, dünyanın insan eliyle yapılan en kötü çevre felaketlerinden biri. Özbekistan, uluslararası ortaklarla birlikte, bu sıkıntılı bölgeyi rehabilite etmek için bir dizi girişimde bulunuyor.
Zinovy Novitsky, 2018 yılında Özbekistan Cumhurbaşkanı tarafından Aral Denizi’nin kurumuş dibine bir orman dikmek için başlatılan geniş çaplı bir devlet programının küratörü. Halihazırda 1 milyon 730 hektarlık bir alan tuza ve kuraklığa dayanıklı çeşitli bitkilerle kaplandı. Amaç, bölgenin çevresini iyileştirmek.
euronews‘ün aktardığına göre Novitsky, “Bitkiler kökleriyle toprağı tutarak, tuz ve kumu zeminde tutar. Bu bitkiler oksijen yayar ve karbondioksiti emer. Olumlu bir etkisi de bu” diyor.
Her yıl kum fırtınaları, Aral Denizi’nin kurumuş zemininden havaya 100 milyon tondan fazla toz ve toksik tuz saçıyor. Projenin kilit bitkisi siyah saksaul, doğal bir kalkan işlevi görüyor.
Novitsky, “Saksaul mekanik bir engel görevi görüyor. Bir saksaul bir ton toksik kum ve tuz tutabilir. Eğer o olmasaydı, tüm bunlar havaya yükselir ve uzun mesafelere taşınırdı” diye belirtiyor.
Aral Denizi, Sovyet döneminde sulama sistemlerinin kötü kullanımı ve fosil yakıt kullanımı başta olmak üzere insan faaliyetlerinden kaynaklanan iklim değişikliği nedeniyle sadece on yıllar içinde yok oldu. Bu, yerel iklimi ve bölgedeki yaşamın tüm yönlerini önemli ölçüde etkiledi.
Denizin yüzde 90’ı kurudu
Aral Denizi, bir zamanlar balıkçılık endüstrisi için bir merkezdi ancak yarım yüzyıl içinde denizin sadece yüzde 10’u kaldı ve su çekilmeye devam ediyor.
Bir zamanlar dünyanın en büyük dördüncü gölü olan Aral Denizi’nde bol miktarda çeşitli balık türleri bulunurdu. Şimdi geriye kalanlar Ölü Deniz ile karşılaştırılıyor.
Batı Aral kıyısında tuz konsantrasyonu o kadar yüksek ki artık hiç balık kalmadı. Şu anda suyun sınırı, bir zamanlar liman kenti olan Moynak‘a 150 km uzaklıkta.
İsteyen herkes ağaç dikebiliyor: Hedef 1 milyon ağaç
Bölgenin rehabilite edilmesini amaçlayan projelerden biri de Aral Denizi’ndeki “Bahçem” projesi.
Çeşitli ağaçlara sahip olan yeşil vaha, Moynak’a arabayla sadece birkaç dakika uzaklıkta. Herkes internet üzerinden buraya dikilmek üzere bir ağaç satın alabilir. Proje çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından destekleniyor. Hedef, 1 milyon ağaç dikmek.
Monyak bölgesine ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’nın 1.6 milyon dolarlık projesi kapsamında üç meteoroloji istasyonu inşa edilecek. Ajans, bölgede yenilikçi teknolojilerin denenmesi için Özbekistan ve uluslararası bilim insanlarıyla yakın iş birliği içinde çalışıyor.
2018 yılında Birleşmiş Milletler Aral Denizi Güven Fonu oluşturuldu. Bu girişim Özbekistan tarafından başlatıldı. Şimdiye kadar 16 milyon dolar toplandı. En büyük bağışçıları Özbekistan ve Avrupa Birliği. Amaç, Aral Denizi bölgesi için çabaları ortak bir stratejide birleştirmek.
Fon, tarımda su tasarrufu sağlayan yenilikçi teknolojiler sunarak Ayjan Boribayeva gibi savunmasız durumdaki yerel vatandaşları destekliyor. Bu hidroponik sistemle Boribayeva tüm yıl boyunca evinde koyunları için bitki yetiştirebiliyor ve su tasarrufu yapabiliyor.
Aral Denizi bölgesine destek olmak için bulunan çözümler, hiç şüphesiz, tüm dünyanın iklim değişikliğiyle bağlantılı önemli sorunlarla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Comments