İklim değişikliğiyle birlikte yaygınlaşan sivrisinekler artık izlenebilecek

Günümüzde yaşam alanı tropikal enlemlerle sınırlı olan ancak iklim değişikliği sebebiyle özellikle Avrupa’daki yeni ılıman bölgelere yayılan hastalık taşıyı sivrisineklerin takip edilmesi için yeni bir uygulama geliştirildi.

Sivrisineklerin yaydığı hastalıkların başında dang humması, Chikungunya ateşi ve Zika virüsü yer alıyor ve bu hastalıklara karşı Avrupa özellikle kırılgan olarak değerlendiriliyor. Sivrisineklerin aralarında Türkiye’nin de bulunduğu geniş bir coğrafi alana yayılması bekleniyor.

Yeni bir araştırmaya göre, sera gazı emisyonları artmaya devam ederse, 2080 yılı itibarıyla 400 milyonu Avrupa’da bulunan yaklaşık bir milyar insanın bu türler yoluyla bulaşan viral hastalıklara maruz kalacağı belirtiliyor.

Uygulama sayesinde takip edilebilecek

Dün, Avrupalı kurumlardan oluşan bir konsorsiyum, Mosquito Alert isimli akıllı telefon uygulamasını kamuoyuna tanıttı. Uygulama vatandaşların, bölgelerindeki sivrisineklerin fotoğraflarını çekmesine ve böylece bilim insanları ile kamu yetkililerinin tehlike arz edebilecek türlerin varlığını izlemelerine imkân sağlıyor.

Mosquito Alert uygulaması, gönüllülerin gözlemlediği 18.300’den fazla sivrisineği bildirdiği İspanya’da beş yıldır kullanılıyor. Bu gözlemlerin, Güney Asya kökenli olan ve Dang Humması, Chikungunya Ateşi ve Zika bulaştırabilen Asya kaplan sivrisineğinin (Aedes albopictus) yayılımını izlemek için kullanıldığı belirtiliyor.

Uygulama sayesinde Batı Nil Ateşine neden olabilen istilacı bir tür olan Asya çalı sivrisineğinin (Aedes japonicus) erken tespit edilebiliyor.

Beş sivrisinek türü bildirilebiliyor

Uygulamanın yeni sürümü, kullanıcıların Avrupa’daki beş endişe verici sivrisinek türünü bildirmelerine olanak tanıyor: Asya kaplan sivrisineği (Aedes albopictus), sarı humma sivrisineği (Aedes aegypti), Asya çalı sivrisineği (Aedes japonicus), Aedes koreicus ve adi ev sivrisineği (Culex pipiens). Sıtmanın ana vektörleri olan Anopheles cinsi sivrisinekler bu sürümde izlenmiyor.

AIM-COST EU projesinin koordinatörü Alessandra della Torre “Son yıllarda, yeni istilacı sivrisineklerin ve Asya kaplan sivrisineği gibi etkili vektör türlerinin yerleşmesinin 2007 ve 2017 yıllarında İtalya’daki Chikungunya Ateşi salgınlarında görüldüğü gibi, Güney Avrupa’da yüzlerce vakaya ve ayrıca otokton (yerli) Dang Humması ve Zika vakalarına neden olduğunu gözlemliyoruz” diyor.

‘Yeni yöntemler geliştirmek şart’

Mosquito Alert Projesi, İspanya’nın başarısını Avrupa çapında uygulamaya geçirmeyi ve vatandaş bilim insanlarından oluşan yerel topluluklar yaratmayı hedefliyor.

Mosquito Alert Projesi ‘nin eş direktörü Frederic Bartumeus, “Sivrisinek dağılımlarını ve faaliyet modellerini izlemeye yönelik yeni yöntemler geliştirmeden, gerçek zamanlı ve küresel ölçekte gözlemleme ölçeğine asla ulaşamayacağız. Geleneksel veri toplama yöntemleri, ulusal ölçekte uzun süreli veri toplamak için oldukça pahalı. Akıllı telefonlara dayalı vatandaş bilimi yoluyla, Avrupa’da bunun yaygınlaşmasını teşvik etmek istiyoruz,” diyor.

Etkili bir iletişim kanalı oluşturuyor

Bilim insanları, Mosquito Alert’in geleneksel izleme yöntemlerinin yerini almak yerine bu yöntemleri tamamlamayı amaçladığını vurguluyor. Bu yeni yöntemin en önemli özellikleri arasında esneklik ve tüm verileri bilimsel açıdan değerlendirme kapasitesi oluşturuyor.

Aynı zamanda bu uygulama, vatandaşlar, bilim insanları ve halk sağlığı uzmanları arasında etkili bir iletişim kanalı oluşmasını sağlıyor, bir erken uyarı sistemi olarak hareket ediyor ve toplumda sivrisineklerin potansiyel riskleri konusunda farkındalık yaratıyor.

Uygulama, katılımcıların sivrisinek sokmaları ve önceki sürümlerde bulunmayan bir özellik olan görülme oranı hakkında bilgi sağlamasına olanak tanıyor.

Mosquito Alert Projesi ‘nin eş direktörü ve Pompeu Fabra Üniversitesi profesörü John Palmer, “Sivrisinek sokması ile ilgili bilgiler çok değerli çünkü sivrisineklerle insanlar arasında taşınan hastalıkları daha iyi anlamamızı sağlıyor” ise değerlendirmesinde bulundu.

Ev sivrisinekleri de izlenebilecek

Diğer bir ek özellik ise, uygulamanın artık Batı Nil virüsünün bulaşmasındaki rolü nedeniyle Avrupa’da giderek artan bir endişe kaynağı olan ev sivrisineğinin (Culex pipiens) izlenmesine de olanak verecek olması.

VEO EU projesinin koordinatörü Marion Koopmans “Ev sivrisineği yerli bir tür, ancak Avrupa’da giderek artan bir epidemiyolojik etkiye sahip. Bu durum, istilacı sivrisineklerde olduğu gibi popülasyonlarının izlenmesini gerekli kılıyor. Son yıllarda Avrupa’da ve komşu ülkelerde yüzlerce yerel Batı Nil Ateşi vakası tespit edildi ve 2018’deki zirve noktasında 2083 vakaya ve 180 ölüme sebep oldu” ifadelerini kullandı.

Günay: Birçok ilimizden şikayetler geliyor

AIMCOST Action’da Bilimsel İletişim Müdürü olan Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Ana Bilim Dalı’ndan Arş. Gör. Dr. Filiz Günay ise “İstilacı sivrisinek türlerinden kaplan sivrisineği Aedes albopictus, son 50 yıldır Avrupa’ya insan eliyle taşınmış, yıllar içinde ılıman Akdeniz Ülkeleri’nde yayılmayı sürdürmüştür” dedi.

Türün Türkiye’de ilk kez 2011 yılında tespit edildiğini belirten Günay, “Benzer yollarla ülkemize taşınan sarı humma sivrisineği Aedes aegypti ile birlikte 2015 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nden başlayarak kıyı boyunca yayılmıştır. Gündüz sokan siyah beyaz desenleriyle ilgi çeken bu sivrisinekler, bugün birçok ilimizde şikayetlere neden olmaktadır” ifadelerini kullandı.

‘Hastalıkların bize taşınma ihtimali var’

Türün ülkede yerleşik popülasyonlarının olmasının taşıyıcılığını yapabildiği Batı Nil, Chikungunya dang ve Zika virüslerinin bizlere bulaşma olasılığını arttıracağını belirten Günay, konuşmasına şu sözlerle devam etti:

Söz konusu türlerin iklim değişikliği nedeniyle daha geniş alanlara yayılması riski bulunsa da, bu türlerin bir ülkeden diğerine geçişi için en önemli parametre ithalat/ihracat yoluyla malzeme transferi sırasında yumurtalarının taşınmasıdır. Böylelikle küreselleşmenin ve seyahatin artışı ile bağlantılı olarak çağımızın sorunu olan istilacı türlere birkaçı daha eklenmiştir. Mosquito Alert’in yardımıyla bu sivrisineklerin çevremizde nerelerde ürediğini öğrenmek, bu alanları yok etmek, bu konuda farkındalık yaratmak, en önemli adımlardan biri olacaktır.