İklim değişikliği atmosferik nehirleri nasıl daha da kötüleştirecek?

Yazan: Kasha Patel

Yeşil Gazete için çeviren: Canan Soylu

*

Geçtiğimiz haftalarda (2023 başı), Kaliforniya’yı vuran biz dizi fırtına, şiddetli yağmur ve ölümcül sel felaketleri getirdi. Atmosferik nehirler veya tropik bölgelerden akan uzun ve geniş su buharı bulutları ile ilişkili olanlar da dahil olmak üzere kışın tipik fırtınalar görülür. Fakat iklim bilimciler, dünya ısındıkça bu atmosferik nehir olaylarının daha da artabileceği ve daha fazla yıkım getirebileceği konusunda uyarıyor.

Başka bir deyişle, son olaylar önümüzdeki daha sıcak yıllarda yaşanacakların mütevazı bir önizlemesi olabilir.

Bu fırtınaların etkisi bir paradokstur. Atmosferik nehirler genellikle bir bölgenin su döngüsü için kritik öneme sahip yağışları sağlar. Bazen Mississippi Nehri‘nin 15 katı su taşıyan bu devasa nehirler, toplam 15 günden daha kısa bir sürede ABD‘nin batısındaki toplam yağışın yarısını taşır.

Ancak kısa sürede çok fazla yağmur yağması, toplumlar üzerinde yıkıcı etkiler yaratabilir. Atmosferik nehirler Kaliforniya’daki sel hasarının yaklaşık yüzde 90’ından sorumludur. Geçtiğimiz iki hafta boyunca yaşanan fırtınalar nedeniyle altyapı tahrip olmuş ve bir düzineden fazla insan hayatını kaybetmiştir.

Su yönetiminden sorumluların ve yerel yetkililerin gelecekteki olaylara daha iyi hazırlanmalarına yardımcı olmak için araştırmacılar, daha sıcak bir dünyanın atmosferik nehirlerin yağışını, yoğunluğunu, konumunu ve toplumsal etkilerini nasıl etkileyeceğini inceliyor. Bazı açılardan, iklim değişikliği şimdiden sistemler üzerinde zararlı etkiler yaratıyor.

Daha yoğun yağış

İklim değişikliğinin belki de en iyi anlaşılan yönlerinden biri yağmur üzerindeki etkisidir. Daha sıcak bir atmosferde buharlaşma oranları artar ve daha fazla sıvı su molekülünü havada buhar haline dönüştürür. Aslında, atmosfer her 1 santigrat derece artış için yaklaşık yüzde 7 daha fazla su tutabilir. Bu nem yüklü hava, tek seferde daha fazla miktarda yağış bırakarak yağmur olaylarının yoğunluğunu artırabilir.

Dünya atmosferi sanayi öncesi dönemden bu yana yaklaşık 1,3 santigrat derece ısındı ve araştırmacılar fırtınalarda, kasırgalarda günlük yağışlarda ve şimdi de atmosferik nehirlerde daha yoğun yağmur gözlemledi.

Yakın zamanda yapılan bir çalışmada araştırmacılar, iklim değişikliğinin Şubat 2017’de iki atmosferik nehirden gelen yağış miktarını artırdığını ve bunun da Kaliforniya’nın ikinci en büyük barajı olan Oroville Barajı’na önemli ölçüde zarar vererek 188.000 kişinin tahliye edilmesine neden olduğunu ortaya koydu. Atmosferik nehirler, fosil yakıtların yakılmasıyla ortaya çıkan ısınma nedeniyle yaklaşık yüzde 11 ve 15 daha fazla yağmur üretti.

Araştırmacılar, aynı olayların 21. yüzyılın sonunda öngörüldüğü gibi daha da sıcak bir dünyada gerçekleşmesi durumunda, yağış miktarlarının yüzde 20 ve 60 daha fazla olacağını tespit etti.

Bilim insanlarının, insan kaynaklı iklim değişikliğinin nasıl bir rol oynadığını belirlemek için mevcut atmosferik aktivitenin benzer bir derinlemesine analizini yapmaları gerekecek, ancak araştırmacılar iklim değişikliği nedeniyle artan yağışları görmenin kendilerini şaşırtmayacağını söylüyor.  Gelecekteki atmosferik nehirleri modelleyen diğer çalışmalar, ısınan bir dünyada yağışların şüphesiz artacağını – yüzde 40’a kadar daha fazla – gösteriyor.

2017’de Oroville Gölü’ndeki hasarlı dolusavak.

Northern Illinois Üniversitesi‘nde atmosfer araştırmacısı ve son çalışmanın başyazarı Allison Michaelis, “Atmosferik nehirlerle ilişkili daha fazla yağmur ve genel olarak daha fazla yağış görmemiz muhtemel” dedi.

Bazı atmosferik nehirlerin “iklim değişikliği ile ilişkili çevresel değişikliklere daha duyarlı” olabileceğini ve diğerlerine göre daha büyük değişiklikler gösterebileceğini de sözlerine ekledi.

Daha yoğun, daha maliyetli yıkım

Atmosferik nehirler, yerel topluluklar için bir felaket ya da nimet olabilirler. Daha küçük olaylar su rezervlerinin yenilenmesine yardımcı olabilir, ancak daha büyük veya kalıcı sistemler milyonlarca ila milyarlarca dolarlık sel hasarına neden olabilirler. Araştırmalar, daha sıcak bir dünyada atmosferik nehirlerin faydadan çok zarar verme eğiliminde olacağını göstermektedir.

Son araştırmalara göre, su kaynakları yönetimi için “çoğunlukla veya öncelikle tehlikeli” olan atmosferik nehirlerin sayısı artacağını, daha yakın aralıklarla meydana gelecek ve bir mevsimde daha fazla yağış düşeceğini öngörüyor. Aslında araştırmacılar, Amerika Birleşik Devletleri‘nin batısındaki atmosferik nehirlerin boyutunun yüzde 15 daha büyük olacağını ve her 1 santigrat derece artış için altı saat daha uzun süreceğini tahmin ediyor.

Bu daha yoğun atmosferik nehirler de daha sık hale gelecektir. Sanayi öncesi dönemde olduğu gibi insan kaynaklı iklim değişikliğinin olmadığı bir dünyada, yoğun atmosferik nehirler bir mevsimde zamanın yaklaşık yüzde 2’sinde meydana gelir. Isınmanın 3 dereceye ulaşması durumunda, bu nehirler bir mevsimdeki tüm atmosferik nehirlerin yüzde 8’inden fazlasını oluşturabilir.

Çalışmanın yazarları, dünyanın 3 santigrat derece ısınmaya ulaştığı bir durumda, daha yoğun olayların sel hasar maliyetlerini yüzyılın sonuna kadar 1 milyar dolardan yaklaşık 3 milyar dolara çıkarabileceğini tespit etti.

Çalışmanın başyazarı ve Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı‘nda araştırmacı bilim insanı olan Alan Rhoades, “Bu, ABD’nin batı kıyıları boyunca [en yoğun] olaylarda önemli bir artış anlamına geliyor. Bunun her bir santigrat derecelik ısınma için potansiyel sel sigortası hasarında kabaca 1 milyar dolar anlamına geldiğini bulduk” diye konuştu.

Rhoades, ısınmayı 3 santigrat derecenin altında tutmak için hala zaman olduğunu söyledi. Dünya’nın sıcaklığı 1,5 ila 2 santigrat derece arasında kalırsa, en yoğun atmosferik nehirler aynı sürenin yüzde 8’i yerine yüzde 4 ila 5’inde meydana gelebilir.

Daha az kar paketi

Atmosferik nehirler, ilkbahar ve yaz aylarında eridikçe önemli bir tatlı su kaynağı olarak hizmet veren dağ kar paketinin sağlanmasında kritik bir rol oynar. Bazı araştırmalar Sierra Nevada‘daki kar yığınının yaklaşık dörtte birini hava sistemlerinin sağladığını gösteriyor. Ancak sıcaklıklar arttıkça kar yağışı da azalıyor.

Araştırmalara göre, atmosferik nehirler kuzey Sierra Nevada‘ya daha az kar taşıyor, bunun yerine Dünya’nın aşırı sıcaklığı nedeniyle yağışlar yağmur olarak düşüyor.  Bu yağmurun bir kısmı nehirlere akarak sellere neden olabilir. Bazı durumlarda yağmur karların üzerine de düşerek erimeyi hızlandırabilir. Şubat 2017’de atmosferik nehirlerden gelen yağmur karın üzerine düşerek Oroville Barajı‘nın ana ve acil durum dolusavaklarına zarar veren akışa yol açmıştır.

Scripps Oşinografi Enstitüsü‘nde atmosferik nehirler üzerine çalışan Anna Wilson, “Buradaki asıl risk, Kaliforniya’nın tüm altyapısının- kar paketinden anladığımız kadarıyla, yani tüm kış boyunca- doğal bir rezervuar olarak inşa edilmiş olması” dedi: “Şimdi yıl boyunca daha fazla yağmur aldığımız durumlara giriyoruz. Bazen karın üzerine yağmur yağıyor.”

Soda Springs, Kaliforniya’daki Johnson Kanyonu’nda kros kayakçıları geçen yıl. (Nina Riggio/Bloomberg)

Araştırmacılar bu tür yağmur olaylarının Amerika Birleşik Devletleri‘nin batısında çoğalacağını öngörüyor. Kar üzerine yağmur olaylarının daha yüksek rakımlarda artması ve özellikle Sierra Nevada, Kolorado Nehri kaynakları ve Kanada Rocky Dağları‘nda sel riskini artırması bekleniyor.

Wilson ve diğer bilim insanları, su yöneticilerini yaklaşan şiddetli yağmur olayları hakkında daha iyi bilgilendirebilecek atmosferik nehir tahminlerini geliştirmek için çalışıyor. Wilson, bu durumlarda su yöneticilerinin, rezervuarları önceden açabileceklerini  ve atmosferik nehir olayı sırasında selleri önlemeye yardımcı olabileceklerine işaret etti.

Potansiyel yer değişiklikleri

Araştırmacılar hala nasıl olduğunu araştırıyor olsa da, iklim değişikliği atmosferik nehirlerin nereye indiğini de değiştirebilir.

Ulusal Atmosferik Araştırma Merkezi‘nde iklim bilimci olan Christine Shields, atmosferik nehirlerin düşük seviyeli jet akımı tarafından yönlendirildiğini söyledi. Ancak daha sıcak bir iklimin jet akımını ekvatora doğru itmesi bekleniyor. Shields ve meslektaşları, böyle bir değişimin kışın Güney Kaliforniya‘ya daha fazla atmosferik nehir olayı ve daha yüksek yağış oranları getireceğini tespit etti. Wilson gibi diğer bilim insanları da atmosferik nehirlerin enleme göre nasıl değişeceği ya da değişip değişmeyeceği konusunda henüz bir fikir birliği olmadığını söylüyor.

Shields, iklim değişikliğinin Batı Kıyısı boyunca atmosferik nehirlerin karaya çıkış yerini değiştirip değiştirmediğinin hala “açık bir soru” olduğunu belirtti.

Makalenin İngilizce orijinali