Yatırımcı-Devlet Uyuşmazlık Çözümü (ISDS) planı, birçok ticaret ve yatırım anlaşmasına dahil ediliyor. Sistem, ulusötesi şirketlerin, karlarını azaltabileceğinden korktukları yasa ve politika değişiklikleri nedeniyle hükümetleri ulusal hukuk sistemi dışındaki mahkemelerde dava etmelerini sağlıyor.
Fosil yakıt şirketleri, kömürün aşamalı olarak kaldırılması, katranlı kum, petrol boru hattının iptali ve hidrolik kırma yasaklarına karşı dava açmak için bu anlaşmadan faydalanıyor. Dünya temiz enerji kaynaklarına geçiş yaparken atıl kalacak varlıklar gözönüne alındığında, uzmanlar bu tür vakaların çoğalacağına işaret ediyor.
‘Gizli davalar’
Bu yılın başlarında yayımlanan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) raporunda, iklim bilimciler, ISDS mekanizmalarının yarattığı sorunlara dikkat çekmişti. Dava edilme korkusu, ülkelerin fosil yakıtları aşamalı olarak ortadan kaldırmak gibi hayati önem taşıyan iklim eylemlerini geciktirmesine veya almamasına neden oluyor.
Danimarka ve Yeni Zelanda‘nın iklim bakanları geçen yıl Capital Monitor’e yatırımcı-devlet davaları tehdidinin onları COP26’da geride tuttuğunu itiraf etmişti.
Ulusötesi Enstitü’den Rachmi Hertanti ise şu değerlendirmeyi yaptı: “Yeşil geçiş için kritik önem taşıyan ham maddelere olan talepteki büyük artış, özellikle küresel güneydeki ülkelerde maden çıkarma endüstrilerine her zamankinden daha fazla yatırımı itiyor. Çok uluslu şirketler ISDS ile silahlanacak ve ISDS davalarında artış olacağı aşikar. Demokratik alanı geri kazanmalı ve ticaret anlaşmalarıyla yönlendirilen bu genişlemeyi durdurmalıyız.”
