Dünyadaki kömürlü termik santrallerin izinde: Yapım aşamasındakilerin kapasitesi azaldı

Global Energy Monitor‘ün bu yıl sekizincisini yayımladığı ‘‘Yükseliş ve Çöküş 2022: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi’’ raporuna göre, yapımı süren ve planlanan kömürlü termik santral kapasitesi 2021’de yüzde 13 oranında azaldı.

Söz konusu azalma olumlu karşılansa da Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 2030’da kadar kömür kullanımının 2019’a oranla yüzde 75 azaltılması gerektiğini ortaya koyan tavsiyesi için yeterli değil. İklim biliminin açıkça gösterdiği gibi önümüzdeki on yıl içinde kömürü azaltmak için daha hızlı hareket edilmesi gerekiyor.

Çin, Güney Kore ve Japonya, ülke dışındaki kömürlü termik santral projelerine finans sağlamama sözü verdi; bu önemli bir adım olarak değerlendirildi. Ancak Çin’in dünyanın geri kalanının toplamından daha fazla termik santral projesi devreye alarak küresel çabayı gölgelediği belirtiliyor.

Türkiye’de ‘kılçıksız yatırım modeli’

2010’dan beri toplam 87 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edilen Türkiye’de kömür santrali proje stoku küçülmeye devam etti. 2021’de de 10,6 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edildi. Türkiye’de inşaatı devam eden ve devreye alınan santrallerin uluslararası finansman alan santraller olduğu düşünüldüğünde, Çin ve G20 ülkelerinin yeni kömür santrali finansmanını durdurma taahhütleri, Türkiye’de yeni projelerin finansman bulmasını zorlaştıracak.

Rapora göre; kamu idaresinin desteğine rağmen, elektrik lisansı olan kömür santrali projeleri bile iptal oluyor. Özellikle Çayırhan B santralinin iptal edilmesi ayrı bir önem taşıyor, zira bu santral Enerji Bakanlığı’nın “kılçıksız yatırım” modelinin, yani kömürlü termik santrallerin tüm gerekli yasal izinler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından alındıktan sonra yatırıma hazır bir şekilde ihaleye açılması modelinin ilk projesiydi.

Raporun öne çıkan bulguları şöyle:

• Kapanma tarihi belirlenen kömür santrali sayısı 2021’de bir önceki yıla göre neredeyse iki misli artarak 750’ye çıktı (550 GW).
• Yapım ve planlama aşamasındaki toplam kömürlü termik santral kapasitesi, 2015’ten beri ilk defa 2020’de artmıştı, 2021’de ise yüzde 13 oranında azalarak 525 GW’tan 457 GW’a düştü.
• Covid-19 sonrası toparlanma yılı olan 2021’de dünyada 45 GW kömürlü termik santral kapasitesi işletmeye alındı, 26,8 GW emekli edildi, böylelikle küresel kömürlü termik santral filosunda 18,2 GW’lik net bir büyüme yaşandı.
• Yeni işletmeye alınan 45 GW’lık santralin yarısından fazlası (yüzde 56) Çin’deydi. Çin hariç tutulursa küresel kömür filosu, art arda dördüncü yılda da küçülmeye devam etti.
• ABD’de 2019’da 16,1 GW, 2020’de 11,6 GW kapasite kapatılırken, 2021’de bu miktar tahmini 6,4 GW ila 9 GW arasında oldu. ABD’nin ulusal iklim ve enerji hedeflerini tutturması için kömürden çıkışını hızlandırması gerekiyor.
• 27 Avrupa Birliği ülkesi 2021’de rekor düzeyde termik santral kapattı. AB içinde termik santral kapatma konusunda öncü ülkeler Almanya (5,8 GW), İspanya (1,7 GW) ve Portekiz (1,9 GW) oldu. Portekiz, son kömürlü termik santralini hedeflediği 2030’dan dokuz yıl önce, Kasım 2021’de kapatarak kömürsüz ülkelerden oldu.
• Kömüre dayalı elektrik üretiminde ise Covid-19 pandemisinin başladığı 2020’deki yüzde dört düşüşün ardından, 2021’de yüzde dokuzluk rekor bir artış yaşandı.

Ekosfer Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Barış Eceçelik Avrupa’da kömürlü termik santrallarını kapatmak için tarih belirlemeyen dört ülkeden birinin Türkiye olduğunu hatırlatarak “Türkiye’nin kömür santrallarından tamamen kurtulacağı günü bir an önce ilan etmesi, sadece iklim, sağlık ve çevre için değil ekonomi için de büyük önem taşıyor. Artan kömür fiyatları, dış finansman seçeneklerinin kaybolması ve kömürden daha ucuza elektrik üreten yenilenebilir enerji kaynakları kömürden vazgeçme kararını destekliyor” dedi.

Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz ise “Türkiye’de yeni kömürlü termik santrallere ne özel sektör ilgisi ne de halk desteği var. Var olan kömür kapasitesi teşviklerle ve karbon maliyetini ödemediği için ayakta kalabiliyor. İklim ve enerji alanındaki karar vericiler, küresel iklim eylemine paralel, akılcı ve sorumlu bir adım atmak istiyorsa COP27’ye kadar ‘yeni kömür santrali inşa etmeme’ kararı açıklamalı ve ‘kömürden çıkış’ için bir tarihi belirlemeli” şeklinde konuştu.

Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı Duygu Kutluay ise şu ifadeleri kullanıldı:

“Dünya kömürü geride bırakıp yenilenebilir enerjiye geçişin faydalarından yararlanmaya başlamışken, Türkiye’nin kömür sektörünü ayakta tutmak için kamu kaynaklarını israf etmekten bir an önce vazgeçmesi, kömürden çıkışı planlaması lazım. Son raporumuza göre, kömüre verilen kamu desteklerinin sonlandırılması ve kirletme bedelinin santrallere yüklenmesi durumunda Türkiye’de de en geç 2030 yılına kadar kömürü elektrik üretiminden çıkarmak mümkün.”