Barbados Başbakanı Mia Amor Mottley, eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu‘nda, birçok gelişmekte olan ülkenin omuzladığı artan borç ve bunun onların gelişmeleri üzerindeki büyüyen olumsuz etkisi hakkında konuşmuştu.
Çin hariç düşük ve orta gelirli ülkeler için ortalama borç, 2011’deki yüzde 26’ydı. Bu oran 2020’de gayri safi milli gelirlerinin yüzde 42’sine ulaştı. Latin Amerika ve Karayipler‘deki ülkeler için ise yıllık ödemeler sadece bu borcu kapatmak için yapılıyor ve toplam ihracatının ortalama yüzde 30’unu oluşturuyor .
Mottley, aynı zamanda, bu ülkeler “ iklim değişikliği, pandemi ve şimdi de enflasyonist baskılara yol açan ve ne yazık ki insanların koşulları kendi çözümlerini bulmak zorunda kaldığı üçlü bir krizle ” karşı karşıya” dedi.
Tufts Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olan Soyoung Oh‘un The Conversation için yaptığı araştırmaya göre, iklim değişikliğinin giderek gücünü artıran olumsuz etkileri, artan borçlanma maliyetleri, yüksek enflasyon ve yavaş ekonomik büyüme ile birleştiğinde, gelişmekte olan ülkeleri zor durumda bıraktı.
Yüksek borç ödemeleri, ülkelerin iklim etkilerini azaltmak ve uyum sağlamak için daha az kaynağa sahip olduğu anlamına geliyor. İklim değişikliği ise kırılganlıklarını artırıyor ve bu durum onların egemenlik riskini büyüterek borçlanma maliyetlerini yükseltiyor. Azalan üretken kapasite ve vergi tabanı , daha yüksek borç risklerine de yol açıyor. Bu bir kısır döngü.
Özellikle gelişmiş ülkeler ve uluslararası kuruluşlar ise “en etkili çözüm” olarak, her iki sorunun aynı anda üstesinden gelinmesine yardımcı olmak üzere “iklim borç takaslarından” bahsediyor. BM Genel Sekreter Yardımcısı Amina Mohammed , 6-18 Kasım’da düzenlenen COP27 öncesinde öncesinde iklim-borç takaslarından ülkeleri “sakatlayan” borçlarını yeniden finanse etmek için bir seçenek olarak bahsetti .
Borç takasları nasıl çalışıyor?
Borç-iklim takası , ülkelerin serbest bırakılan finansal kaynaklarla yerel iklim projelerini finanse etme taahhüdü karşılığında borç yükümlülüklerini azaltmalarına olanak tanıyor.
1980’lerin sonlarından beri Bolivya, Kosta Rika ve Belize dahil olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde iklim uyumu, çevreyi korumak ve likidite krizini ele almak için kullanılıyor. Bunlar genellikle “doğa karşılığı borç takasları” olarak biliniyor.
Örneğin Belize, deniz alanlarının yüzde 30’unu korunan alanlar olarak belirlemeyi taahhüt etmesi ve karmaşık bir ‘doğa koruma’ sözü karşılığında 20 yıl boyunca söz konusu takas ile 4 milyon ABD doları harcaması karşılığında borcunu azaltmayı başardı.
The Nature Conservancy tarafından 2021’de düzenlenen takas, ABD merkezli bir çevre grubunun Belize’ye düşük faizli borç verme fonlarını, yüzde 45’lik büyük bir indirimle 553 milyon dolarlık ticari borcu geri satın almasını içeriyor. Nature Conservancy, ABD hükümeti tarafından desteklenen ve tahvillere güçlü bir yatırım yapılabilir kredi notu veren “mavi tahviller” ihracı yoluyla Credit Swisse yatırım bankasının fonlarını topladı.
Benzer şekilde, Kosta Rika, ABD ile iki borç-doğa takası gerçekleştirdi. Takas kapsamında Kosta Rika , koruma projeleri için 53 milyon dolar tahsis etmeyi kabul etti . Halihazırda ülkede 60.000’den fazla ağaç dikildi ve ormansızlaşma bir ölçüde tersine çevrildi.
Başarılı borç-iklim takaslarının üç anahtarı
İlk olarak, borç takaslarının karmaşık yönetim yapıları kullanımlarını sınırlıyor. Geçmişte, işlemler genellikle küçüktü ve 1987’den 2003’e kadar çevre için yalnızca yaklaşık 1 milyar dolarlık fon sağladı. Gelecekteki iklim-borç takasları için bir dönem sayfası şablonu karmaşıklığı azaltabilir ve ilgili zaman ve maliyetleri azaltabilir.
İkincisi, borç-iklim takaslarının, borçlu ülkelerin iklim adaptasyonu ve hafifletme projelerine yatırım yapmasına izin vermek için borç yükünü yeterince hafifletmesi gerekecek. Örneğin ABD, Endonezya hükümetinin koruma hedeflerine ulaşmasına yardımcı olmak için yeterince çaba göstermediği için eleştirildiği 2009 yılında, bu ülke ile doğa için borç takasları oluşturmuştu.
Başka bir endişe, -“ekleme” olarak bilinir – takasların, halihazırda planlanmış veya şu anda uluslararası iklim finansmanı ile ödenmiş çabaları kapsamak yerine, ek iklim çabalarına yol açmasını sağlamak.
Ülkelere ulaşan uyum yardımının miktarı ile ihtiyaç duydukları miktar arasındaki uçurumun artmasıyla birlikte , borç-iklim takaslarının anlamlı bir finansman kaynağı olabileceği belirtiliyor. Kar amacı gütmeyen bir araştırma grubu olan Climate Policy Initiative, yakın zamanda, ülkelerin Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkıları’nda (BM’ye sundukları iklim değişikliği planları) listelenen uyum ihtiyaçlarının yaklaşık yüzde 90’ının ancak kalkınma bankalarının veya diğer ülkelerin yardımıyla karşılanabileceğini tahmin ediyor.
Borç takaslarını deneyen bölgeler
Birkaç bölge borç-iklim takaslarını test ediyor.
Batı Afrika Ekonomik ve Sosyal Komisyonu, kreditörler ve yedi pilot ülke arasında bir irtibat görevi gördüğü bir İklim/Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi Borç Takası geliştirdi. Girişim, daha dayanıklı tarım geliştirmek gibi sürdürülebilir kalkınma ve iklim hedeflerini ilerletmeye odaklanıyor.
Benzer şekilde, Karayip Dayanıklılık Fonu‘nun bir parçası olarak, Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu, İklim Uyum Değişimi için bir borç planı başlatmayı planlıyor . Belize’nin borç takasına benzer şekilde yeşil tahviller çıkararak üç pilot ülkedeki 527 milyon dolarlık borcu azaltmayı hedefliyor. Buna göre, kalkınma bankaları, yeni tahvilleri garanti edecek ve kredi riskini azaltacak.
Yatırım uzmanları, özenle tasarlanmış ve düzgün işleyen borç-iklim takasları ve uluslararası kurumların desteğiyle, gelişmekte olan ülkelerin, umutsuzca ihtiyaç duyduğu iklim etkilerini hafifletme ve uyum eylemleri için finansmanları genişletebileceği ve ağır borç yüklerinin bir kısmını kaldırabileceğini düşünüyor.
