Bilim insanları, kullandığımız bir takım günlük ürünlerin, eylül ortasında üç gün boyunca, Portekiz’in bazı bölgelerini kasıp kavuran ve dokuz kişinin ölümüne neden olan orman yangınlarının felaket boyutuna ulaşmasında rol oynamış olabileceğini duyurdu.
Bazı tuvalet kağıdı, mendil ve ofis kağıdı markaları, ülkeye özgü olmayan bir tür olan okaliptüs ağaçlarından elde edilen malzemelerle üretiliyor.
Avustralya‘ya özgü okaliptus, koalalar ve diğer yaban hayatına yiyecek ve barınak sağlıyor. Ancak 19’uncu yüzyılın başında götürüldüğü Portekiz de dahil olmak üzere diğer ülkelerde de hızla yayıldı.
Portekiz’de yaygın olarak dikilen “okaliptüs globulus” (Tazmanya mavi sakızı olarak da biliniyor) türü, ticari yetiştirme için ideal bir ağaç, çünkü daha hızlı büyüyor, daha fazla lif içeriyor ve diğer türlerden daha fazla kağıt hamuru üretiyor. Bu, verimli ve ekonomik bir şekilde yüksek kaliteli kağıt ve mendile dönüştürülebileceği anlamına geliyor.
Ülkede kağıt ve kereste endüstrileri 1900’lerin ortalarında büyüdükçe, okaliptüs plantasyonları da büyüdü ve tür artık yaklaşık 2 milyon dönümlük alanı kaplıyor. Bu, ülkenin neredeyse onda biri ve toplam ormanlık alanının dörtte biri.
Boyutuna orantılı olarak dünyadaki herhangi bir ülkeden daha fazla okaliptüse sahip olan ülkede bazı Portekizlilerin dediği gibi, kilometrelerce uzanan ağaçlar manzarayı “yeşil çöller” gibi kaplıyor.
Coğrafyaya uygun olmayan okaliptüs plantasyonları risk yaratıyor
Ancak bu ağaçlar özellikle yanıcı bir nitelik taşıyor.
Uzmanlar, tıpkı Portekiz gibi, taşındığı ABD‘nin Kaliforniya eyaletinde de “doğal tür” haline gelen okaliptüslerin her iki ülkede oluşturduğu riskleri uzun süredir tartışıyor. Yapılan bazı çalışmalar bu ağaçların (özellikle kabukları, dalları ve yaprakları) diğer türlere göre daha yanıcı olduğu konusunda uyarıyor. Kaliforniya’daki Ulusal Park Hizmeti ağaçları yangın tehlikesi olarak yönetiyor.
Portekizli bir çevre grubu olan Quercus (meşe ağacının bilimsel adı) okaliptüs ağaçlarının yayılmasını sınırlamak ve yerli meşenin daha fazla büyümesini teşvik etmek için çalışmalar yürütüyor.
Quercus’ta orman mühendisi olarak çalışan Domingos Patacho, okaliptüs ağaçlarının bu kadar yanıcı olmasının nedenlerinden birinin, türe uyum sağlayamayan Portekiz topraklarında yaprak ve dallarının çok yavaş bir şekilde ayrışması ve orman tabanında yakacak kalıntıları bırakması olduğunu söyledi.
CNN’e konuşan Patacho, okaliptüsleri yakan orman yangınlarının daha hızlı yayıldığını ve diğer alanlara daha kolay sıçradığını belirterek, “Bu ağaçlarda kabuklarının çatlaması sonucu kendiliğinden alev alan ve daha sonra büyük mesafelere fırlatılan bir böcek yaşıyor. Bu akkorla kabuk parçaları rüzgarla bazen birkaç kilometre uzağa taşınıyor ve ikincil tutuşmalar yaratıp başka cepheler açarak itfaiyecileri alt edebiliyor” dedi.
Portekizli peyzaj mimarı Henrique Pereira dos Santos da, Kuzeybatı Portekiz’de yangın riskini artıran diğer faktörlere dikkat çekti.
Örneğin, kavurucu yazların yabani otlar ve yangınları körükleyebilecek diğer bitkilerin yavaş büyümesi anlamına geldiği Yunanistan ve İtalya‘nın bazı bölgelerinin aksine, de Santos’a göre Atlantik Okyanusu‘na yakınlığı nedeniyle kuzeybatı Portekiz daha serin ve daha nemli kalıyor. Bu da bu tür bitki örtüsü için ideal büyüme koşulları oluşturuyor. Finlandiya gibi yerlerde genellikle soğuk mevsimlerde büyümeyi bırakan doğal yangın yakıtları, Portekiz’in ılıman kışında çiçek açmaya devam ediyor:
“Zayıf topraklar, elverişsiz topografya ve ince yakıtların birikmesini kolaylaştıran bir iklimin birleşimine sahibiz.”
‘Dönüştürülmüş’ bir kasaba
Portekiz’in orta batısındaki Albergaria-a-Velha kasabası, eylül ayındaki yangınlardan en çok etkilenen yerlerden biri oldu. Kasabanın etrafındaki ormanlık alanlar ve okaliptüs tarlaları alevlere teslim oldu.
Kasabada 21 bin hektardan fazla arazinin yanması sonucu dört kişi hayatını kaybederken, en az 40 aile de evsiz kaldı.
Bölgedeki bazı küçük toprak sahipleri okaliptüs odunlarını Lower Vouga Forestry Association adlı bir kooperatif aracılığıyla satıyor. Satılan ağaçların zoğu, Portekiz merkezli uluslararası bir kağıt hamuru ve kağıt şirketi olan Navigator Company’ye gidiyor. Ülkenin en büyük okaliptus malzeme üreticisi olan ve ürünlerini dünyanın dört bir yanına ihraç eden şirket yöneticileri “ABD’de önemli bir pazar payına” sahip olan, dünyanın en çok satan birinci sınıf kağıdını” ürettiklerini iddia ediyor.
Şirket ve iştirakleri ayrıca Avrupa’da sattığı mendil, tuvalet kağıdı ve mutfak ruloları da üretiyor. İngiltere’de bunlar Elegance, Magnum ve Softy gibi tanınmış markalar altında satılıyor.
260.000 dönümden fazla araziye sahip veya kiralayan Navigator, ayrıca küçük toprak sahiplerinden ve kooperatiflerden de satın alıyor.
Şirket okaliptus plantasyonlarının orman yangınlarındaki payını reddetse ve gerekli önlemleri aldığını belirtse de, ülkedeki ormanların neredeyse tamamının özel sektörün elinde olması ve ülkenin merkezinde ve kuzeyinde toprakların nesilden nesile giderek daha küçük parçalara bölünmüş olması eleştirilere ve tepkilere neden oluyor.
