Okul kitaplarında engellilerle ilgili nasıl bir algı yaratıldığını araştıran bir çalışma çarpıcı veriler ortaya koydu. “Ders Kitaplarında Engellilik” araştırmasına göre engellilik hastalık ve kusurluluk olarak ele alınıyor, sık sık ‘yardıma muhtaç’ vurgusu yapılıyor. Engellilerin toplumsal yaşama eşit düzeyde katılmalarını sağlayacak düzenlemelerin eksikliğine ise pek değinilmiyor.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama Araştırma Merkezi (SEÇBİR) ve Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği (TOHAD), “Ders Kitaplarında Engellilik” projesi kapsamında ders kitaplarını taradı. Çalışma sonuçları, kitapların toplumsal önyargıları besleyici, ayrımcı örneklerle dolu olduğunu ortaya koydu.
Al Jazeera Turk’ten Umay Aktaş Salman‘ın haberine göre, araştırma kapsamında 68 kitap tarandı. Bu kitaplar arasında 1-8. sınıf Türkçe, 1-3. sınıf Hayat Bilgisi, 4-8. sınıf Sosyal Bilgiler ders ve öğrenci çalışma kitaplarının yanı sıra 4-12. sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi , 9. sınıf Sağlık Bilgisi, 8. sınıf Vatandaşlık ve İnsan Hakları ders kitapları var.
Acıma duygusu uyandıran ifadeler
İncelenen kitaplarda 80 kez ‘engelli’, ‘sakat’ ve ‘özürlü’ kavramları geçiyor. Rapora göre engellilik kitaplarda genellikle ‘Farklılıklarımız’ başlığı altında ele alınıyor. Kusurlarına, eksikliklerine rağmen engellilerin farklılıklarını kabul etmek gerektiği gibi acıma duygusu uyandıran ifadelere yer veriliyor. Çalışmada bu tür ifadelerin engelliliğe dair olumsuz yargı kalıplarını pekiştirici nitelikte olduğu vurgulanıyor.
Hak temelli yaklaşım yok
Ders kitaplarındaki metinlerin ve görsellerin hemen tamamında engelliler kendi başlarına sokağa çıkamayan, karşıdan karşıya geçemeyen, çalışamayan insanlar olarak resmediliyor. Bu durumun sebebi olarak da insanların engelli olmaları gösteriliyor. Engellilerin toplumsal yaşama eşit düzeyde katılmalarını sağlayacak düzenlemelerin eksikliğine ise pek değinilmiyor. Kitaplar hak temelli yaklaşımdan bir hayli uzak. Engellilere karşı yardım kavramına temelli bir yaklaşım hâkim. Eşitlik kavramı engellilik bağlamında hiç kullanılmıyor. Hiçbir kitapta ‘otizm’ kavramına yer verilmiyor.
Sadece Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi kitaplarında iyi örnekler var
Özellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitaplarında engelli bireyler yardıma muhtaç bir toplumsal grup olarak görülüyor ve ‘hasta, yaşlı, güçsüz, yoksul, düşkün, yetim’ gibi kavramlarla bir arada kullanılıyor. Az da olsa iyi örnekler de mevcut. Bunlara Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi ders kitabında rastlanıyor. Sosyoloji ders kitaplarında ise ‘engelli’ kavramı hiç geçmiyor.
(Al Jazeera/ Yeşil Gazete)
