Hafta Sonu Haftasonu Köşe Yazıları Manşet Yazarlar

Geldi geçti breh breh…

Defne Koryürek 04/01/2020

Kariyerime gıdada, bir yeme içme girişimcisi olarak başladıysam da oradan önce gıda adaleti ve ardından da ekoloji mücadelesine çevirecek şansım oldu. Hayatımın özetini yapacak halim yok ama geldiğim noktada, haysiyetli bir çıkış arayan endişeli bir kadın, bir anne, bir aktivist olarak 2019’dan bana ne kaldı; paylaşmak istiyorum.

Dilerim baktıklarınızı, gördüklerinizi benimle kıyasladığınız kadar, atladığınız, yakalayamadığınız bir kaç şey de siz bulun listemde:

Bu yılın ana teması iklim kriziydi.

İklim Krizi

İklim değişikliği değil, küresel ısınma değil, iklim krizi. Bu konuda hepimiz artık hemfikiriz, şüphesiz.

Yılın kişisini seçmek genelde zordur, bu yıl hiç zor gelmedi. Kalp çırpıntımıza eşlik eden umudumuzla beraber, biraz da eril beyaz sataşmaya cevaben, bir ağızdan Greta Thunberg dedik; ama ben, hayal kırıklığına düşmeden gösterdiği gayretin belki artık neticesini de görmeye başlayan Ömer Madra’yı da unutmayalım isterim. Bu yılın en ilham verici kadroları da aynı ufukta belirdiler: Fridays For Future, Extinction Rebellion ve havayollarını kullanmamaya kararlı bilim insanları.

Tüm karanlığına rağmen dünyanın, haysiyetli bir geleceğe dair umudumuzu besleyen, cesaret veren anlar yaşadık. Benim hatırımda Greta’nın ödünsüz duruşu ve Küresel İklim Grevi’nin dünyanın her köşesine yayılan rengi kaldı.

2019 Birleşmiş Miletler İklim Eylem Zirvesi, New York

Medeniyetimizle yüzleşmeye kullansaydık bari, dedirten anlar da olmadı değil ve ne çoktular:

Haysiyetsizliğin bin–bir yüzü arasından Arjantin’den Bolivya’ya Amazon Ormanları’nı yok eden yangınlar tarihe utanç abidesi olarak yerleştiler.
Avusturalya’da ve Kaliforniya’da bitmek tükenmek bilmeyen, Kuzey Avrupa’yı da saran yangınları; aşırı sıcaklar; Atlantik’ten Güney ve Kuzey Hint Okyanusu’na rekor hız ve tahrip gücünde gerçekleşen, sayısız ölüme sebep olan tayfun ve hortumları, kuraklık ve aşırı yağışlar takip etti.
Yetmedi, gelecek sezonun fragmanı sayılabilecek bir değil, iki değil, sayısı ve şiddeti artan ne çok felaket yaşadık! Kimi aklımızda bile değil, zira her biri diğerini unutturarak geçti.

Ne yazık!

COP 25’de de başaramadığımızı bu anların en az birinde başarmak mümkündü oysa: Harekete geçmek!

Yeni Yıl kararları

8 Ağustos’ta Birleşmiş Milletler Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) bir rapor yayımladı: İklim Değişikliği ve Arazi ile ilgili özel bir rapor. 2018’de yayınlanan ve ısınmanın 1,5° C’ı aşması halinde gezegende gerçekleşecek değişime, kayba ve yok oluşa dair uyarı içeren bir önceki raporun devamı niteliğinde yayımlanan İklim Değişikliği ve Arazi raporunun mesajı çok netti:

Gıda üretimine ve arazi yönetimine dair tüm sektörlerde, tüm katmanlarıyla köklü bir değişim, dönüşüm geçirmek zorundayız!

Gıdada dönüşümü konuşarak geçen en az iki on yılın sonunda, iklim krizi sebebiyle de olsa, toprağa, araziye dair kavrayışımızla yüzleşmek ve dönüşmek zorunda olduğumuzu konuşmaya başladık 2019’da. Buğday Derneği’nin Zehirsiz Sofralar kampanyasıyla eş zamanlı, yeni bir endişe katmanı, toplu zehirlenmeler yüzünü gösterdi ve son yıllarda yayınlanmaya başlayan taklit ve tağşiş listeleri’ne eleştiri de yine bu yıl geldi.

Toprak kullanımımıza dair değişim dönüşüm tartışmalarıyla birlikte kimi üretim alanları, biçimleri bu yıl her zamankinden çok konu oldu. Bitki temelli bir beslenme modeline kaymanın, gezegenin ve üzerindeki canlılığın bekası adına önemli bir adım olup olmadığı, bu yıl özellikle bu raporla birlikte daha derin, daha canlı tartışılan konulardan biriydi.

“A famous paper in Science shows that a plant-based diet would release 76% of the land currently used for farming. This land could then be used for the mass restoration of ecosystems and wildlife, pulling the living world back from the brink of ecological collapse and a sixth great extinction.”

Science’taki meşhur bir makale, bitki temelli bir diyetin, şu anda tarım için kullanılan arazilerin yüzde 76’sını serbest bırakacağını gösteriyor. Bu topraklar, ekosistemlerin ve vahşi yaşamın toplu restorasyonu için kullanılabilir, yaşayan dünyayı ekolojik bir çöküşün ve altıncı büyük yok oluşun eşiğinden geri çekebilir.

Medeniyetimizin derin bir sömürü sisteminin eseri olduğunu hatırlatan tartışmalar eşliğinde tamamladık 2000’lerin ilk iki on yılını. Kanaatimce sürecin bir makül sonucuydu, insan olmayan hayvanlara dair sorumluluk duygusundaki artış ve hayvan içermeyen beslenme modelinin yükselişi.

VEGAN 2019 – The Film

2019, bu bağlamda, Türkiye’ye nasıl yansıdı, bakmak istedim:

Basit grafikler, gördüğünüz gibi. Her gün kullandığımız Google arama motoru üzerinden ölçmeyi denedim zira. Zira maalesef iklim ve gıda tercihlerimiz üzerine benim bildiğim, okuma fırsatı bulduğum bir araştırma yok, Türkiye’de.

Arama kelimelerimi özenle seçtim, vegan yerine veganizm kullanabilirdim ama daha bilgili bir vurgu olduğu düşündüğüm için tercih etmedim. Aynı şekilde konuya yeni uyananların terminolojisi olabileceğine inandığım küresel ısınma ve iklim değişikliği terimlerine COP 25’i katarak sorgulamayı istedim. Bunu yaparken İklim grevi ve Greta’nın etkisini göz ardı etmek kabil mi deyip, bir sorgu trend’i de onlara talep ettim.

Google Trends eğer benim bu özenli seçişlerimi atlayacak, genele taşıyacak bir algoritmaya sahip değilse, yukarıdaki grafikler konuyu yakından takip edenlerin aramalarını değil, aksine, konunun yenisi olanların merakını yansıtıyor olmalı, diye düşünüyorum.

Sonuçlar bir hayli enteresan geldi bana.

Siz de dilerseniz, merak ettiğiniz konu başlıklarına dair, Google Trends’den benzer grafikler oluşturabilirsiniz. Tarih aralığını, bölgeyi seçip tek ya da birden çok arama sözcüğünü sisteme girip, milyonlarca google kullananının merak miktarlarına dair kaba da olsa bilgilenebilirsiniz.

Şimdi…

Trend grafiklerinde peak yapan tarih aralığı dikkatinizi çekmiştir: 15-22 Eylül. Onun bir öncesindeki mini peak 18-24 Ağustos, bir sonrasındaki miniler ise sırayla 27 Ekim-2 Kasım ve 17-23 Kasım.

Ne olmuştu diye baktım.

Geniş bir salınımda okursak, 14-28 Ağustos Greta’nın ilk deniz yolculuğunun tarihleri. Greta kim diye araştırmalarda bir peak yok (kırmızı ile işaretli) ama vegan aramasında bu yılın ilk yükselmesi gerçekleşmiş. 8 Ağustos’ta yayınlanan İklim Değişikliği ve Arazi raporu mu diye düşündüm. Ağustos’tan kasım sonuna Avusturalya’daki yangınları bu tabloya yerleştirebiliyoruz. Eylül başı Dorian Kasırgası var, hatırlayacaksınız. Bolivya’da 2 milyon hektarlık alanın yanışı da aynı ayın haberleri arasında geçiyor. En sıcak ekim ve kasım rekoru halen 2016’ya aitse de; 2019 Ekim’i ve Kasım’ı da, 1880’den bu yana yapılan kayıtlar bağlamında, yer ve deniz sıcaklıkları bağlamında ikinci en sıcakları olmuşlar.

Eylül ise net: Küresel İklim Grevi eylemlerinin yaş ve sınır tanımadan gerçekleştiği, Greta’nın 18’inde ABD Temsilciler Meclisi’nde ve takiben Birleşmiş Milletler İklim Eylem Zirvesi’nde yaptığı #howdareyou konuşmalarıyla tarihe geçen sıra dışı bir ay oldu.

Trend grafikleri şüpheye yer bırakmayacak biçimde okuyamasam da, beni düşündürdüler. Belki haksızlık ettim, daha ilk bölümünden bu yazının. Belki sayısı ve şiddeti artan felaketler ve Greta ile Greta’ya saldıran öfkeli beyaz erkekler sayesinde dönüşüm, hem de tam da olması gereken yerden, bizden, tabandan başlıyordur!

Neticede grafikler üzerine düşünmeye değer. Dolayısıyla buyurun lütfen, konu katkınıza açık.

Elle tutulur karşılığı nedir, bunun?

Bu yıl konu sıcaktı: Kimileri tartışmalarda veganlığa hakaret noktasına kadar taşıdılar konuyu. Kimileri ise veganlığın bir hür seçim, bir sağlık mevzuu ya da insan olmayan hayvanlara karşı korumacılık olduğunu söylemeye devam ettiler. Kanaatimce cinsiyetçi, ırkçı ve türcü bir sistemin yarattığı derin utanç hissi ile iklim krizi bağlamında yükselen endişenin ortak neticesi bir dönüşüm bu. Son nokta değil belki ama önemli ve dönüştürücü bir pratik.

Bitki temelli gıda talebinde küresel bir artış bu son on yılın gıda trendiydi, zaten. Türkiye de bu trend’den nasibini aldı: 2019’da, bitki temelli beslenme tercihinin Türkiye’nin her köşesinde görünür hal aldığına tanıklık ettik.

Demokratik fiyatları ve hepçil menüleri aratmayan ürün skalasıyla, genç kuşağın anne yemeği özlemine de cevap olan Beyoğlu ve Taksim işletmeleri kadar; her keseye uymayabilir fiyatları ama tümüyle sağlık odaklı menüleriyle Etiler işletmeleri, özellikle İstanbul’da tüketiciye geniş bir seçki sağladı.
Modern bakkallardan dev marketlere, bitki temelli gıda reyonlarında çeşitlenme 2019’da çok aşikardı. Endüstriyel sütümsü, peynirimsil üreticilerine, daha küçük ölçekte üretim yapan sütümsü, peynirimsi, etimsi üreticilerinin katılmasıyla epey genişleyen ve hatta öncü bir yerli markanın farkını belirtmek için paketine “yerli fındık” vurgusunu yerleştirmesiyle renklenen bir fotoğraf oluştu.
Akademinin ilgisi arttı. Konuya dair araştırmalarla çeşitlenen bir literatür oluşuyor. Popülerleşmiş değil hala ama gerek Mizanplas ve gerekse de Manifold’da eleştirel, kafa kurcalayıcı makalelere bu yıl daha fazla denk geldim.
Konuyu; sektör oluşmaya, üretim koşulları ve yasal çerçeve hususunda beklentiler şekillenmeye başladı, diye kapatabiliriz sanırım.

Sahiden çözüm mü peki?

Belirtmeliyim ki, vegan beslenmenin iklim krizine bir çözüm olup olmayacağı bence epey tartışmalı konu. Ha, ben ve kocam, kızımızı takiben vegan olduk ve haysiyetli bir duruşun parçası olmanın büyüttüğü bir umut ve güçlendirdiği bir dirençten bahsedebilirim, artısı olarak. Ama biliyorum ki büyüme ekonomisinin can damarı olan ve endüstriyel üretimi sorgulamaksızın besleyen tüketici modeli yaşadıkça, zor! Bitkisel temelli gıda ürünleri, taze ve büyütülmesi, geliştirilmesi beklenen bir pazar.

Netflix’de de yayınlanan Game Changers, beni bu yıl, hiç beklemediklerimden vegan beslenme ile ilgili sorulara muhatap etti.

Hani, “dana buduna karşı laboratuvarda üretilmiş et dilimi çare midir” ya da “soyadan imal tavuk nugget’lar lezzetli olabilir mi” gibi sorulardan ilerleyen bir endüstri ve onların üretimlerini sorgulamaksızın tüketen kalabalıkların “kan” dökmemişliği yeterli gelir mi? Ya da Amazonların yakılmasının ardında sadece hayvancılık değil, soya de üretimi varken… bu sorular baki.

Nasıl ki ekmeğimizle ilgili ata tohum buğdaydan, ekşi maya ile soğuk fermantasyonda ekmeğin bir diliminin yettiği bir noktaya uyandıysak; nasıl ki o bir dilim ekmeğe içinde palm yağı olan ve çocuk işçilikten mamul bir fındık ezmesi süremezsek… bitki temelli beslenmede de bilgi ve tecrübe ile oluşturulmuş bir şuur gelişmeden bu haysiyetsiz gidişe bir derman aramak manasız.

İklim Değişikliği ve Arazi raporunun mesajı ise çok net: Gıda üretimine ve arazi yönetimine dair tüm sektörlerde, tüm katmanlarıyla köklü bir değişim, dönüşüm geçirmek zorundayız!

Arazi, yani toprak. Ona bakışımızı, onunla ilişkimizi, ona muhabbetimizi gözden geçirmek ve düzeltme, değiştirmek zorundayız.

Ya eski konular? Kırpıp kırpıp yıldız mı yaptık?

Uzun yıllardır mısır şurubu, katkı maddeleri ve zararlı yağlar bağlamında herkesin takibindeydi gıda üretim usulleri. 2019’da şeker takibi şart bir konu olmaya devam etti. Ama asıl toplam iş gücünün yüzde 20’si ve gelirinin yüzde 6,3’ünü üreten tarımı ve hükümetin Türkiye’nin kendini besleyebilme kapasitesine güvenine rağmen 2019’da sıfır gümrükle ithalat yetkisinin artarak verilişi kafaları karıştırmaya devam etti.

Rakamları kaçımız takip edebildik, bilmiyorum; ilginize sıralıyorum:

1,5 milyon ton buğday,

700 bin ton arpa,

700 bin ton mısır,

100 bin ton pirinç

100 bin ton bakliyat

25 bin ton konservelik domates

Meçhul miktar soğan

200 bin ton patates

100 bin ton ayçiçeği tohumu

2019 yılı ithalatları bağlamında kafa karıştıran konuların başında ayrıca, yine et vardı:

“Geçen yıl 1 milyon 211 bin 719 baş besilik ve 132 bin 844 baş kasaplık canlı hayvan ithalatı gerçekleştirildi. Bu yılın ilk 6 ayında ise, 285 bin 224 baş besilik ve 6 bin 863 baş kasaplık canlı hayvan ithalatı yapıldı. Yapılan bu yoğun ithalat nedeniyle Et ve Süt Kurumu’nun depolarında et stoğu oluştu. Stoktaki etler ihraç edilmeye çalışılıyor. Et ve Süt Kurumu’nun 2019-2023 dönemini kapsayan Stratejik Planı’nda ithalatı durdurmaya yönelik bir önlem yok.”

GDO cephesinde yeni bir şey yok mu?

Tamamladığımız 10 yıl bağlamında, genetiği değiştirilmiş organizmalar konusu Türkiye’de önemli tartışma ve mücadele alanlarından birini oluşturmuştu. Ancak GDO bu yıl hemen hiç konu olmadı, oysa Biyogüvenlik Kurulu’nun 2018 yılında sessiz sedasız lağvedilivermişliğinin bu yıl onlarca tartışma, sorgu ve talepleri tetiklemesi beklenirdi.

Ne olmuştu, hatırlayalım:

2009 yılında tartışmaya sunulan ve 2010 yılında kabul edilerek yasalaşan 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu ile biyoteknolojik tarım ve gıda ürünleri ülkemizde hukuki bir varlık kazandı. Kanun çerçevesinde kurulan Biyogüvenlik Kurulu’na da bu ürünler ile ilgili yapılan tüm başvuruların değerlendirilmesi görevi verildi. GDO’ya Hayır Platformu başta olmak üzere biyoteknolojik tarım ve ürünlerin ülkeye ithaline gerek ekolojik ve gerekse de neoliberal politikalar ekseninde muhalefet eden tüm sivil kurum ve örgütlerin süreci nisbeten takip edebilmesine bir imkan, ihtimal sağlayan Biyogüvenlik Kurulu; görev süresinde, özellikle Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği ve Yem Sanayiicileri’nin yoğun talep ve baskıları neticesinde 36 farklı GDO’lu ürünün ülkeye girişlerini onayladı. GDO’ya Hayır Platformu, Greenpeace, Buğday Derneğı ve Slow Food gibi STK’ların gayretleri, Türk Tabibler Birliği, Ziraat Mühendisleri Odası gibi meslek örgütlerinin takibi ve Ayşe Bereket gibi yazarların gündemi besleyen makaleleri sayesinde Türkiye’de GDO karşıtı hareket derin ve güçlü bir kimlik kazanmıştı. Hatta kanaatimce, Soner Yalçın’ın (Ayşe Bereket’ten intihalle suçladığım) Saklı Seçilmişler’inin 270bin satması, bu tabanın kuvvetinden, konunun Türkiye’deki karşılığından ileri geliyor.

Hal böyleyken, 703 sayılı KHK’nin 206’ıncı Maddesi ile Biyogüvenlik Kurulu’nun lağvedilivermişliğinin az sayıda habere konu olmaktan öte pek de bir tartışma yaratmamışlığı çok şaşırtıcı.

Dahası, tam da Akdeniz Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (ATHİB) Başkanı Fatih Doğan’ın “GMO FREE Turkish Cotton markamız AB standartlarında” beyanına denk gelen bir dönemde Türkiye’de GDO’lu tohumun üretim ve satışı yasak olmasına rağmen Tarım ve Orman Bakanlığı’nın deneme ve incelemeleri yapılarak satışına izin verdiği belgeli pamuk tohumunda GDO tespit edilmesi hiç ama hiç yankı bulmadı.

Türkiye’de bilindiği üzere GDO, gıda ve tohumda tamamen yasak durumda. GDO’lu ürünler sadece hayvan yemlerinde kullanılabiliyor. Hayvan yemi olarak da sadece bazı mısır ve soya genine müsaade ediliyor. Bunun dışında diğer genlere izin verilmiyor. Ancak hayvan yemlerinde GDO’lu pamuk geninin tespit edilmesi Tarım ve Orman Bakanlığını alarma geçirdi. Bunun üzerine pamuk ekilişinin yoğun olarak yapıldığı illerde, tohum bayilerinden numuneler alınarak GDO testi yapıldı. Yapılan testlerde Türkiye’de üretilen ve Bakanlık tarafından sertifika verilen 16 çeşit pamuk tohumunun GDO’lu olduğu ortaya çıktı.

Yağ yağ değil, bal bal değil, eti hiç sormayın!

Yılın haber başlığıydı bu.

Üretim bağlamında ekonomi sayfalarına, endişe bağlamında artan biçimde magazine sıkıştırılan gıda, son yıllarda yayınlanmaya başlayan taklit ve tağşiş listeleri’yle bir yeni bir tartışmaya sebep olurken, 2019 gıdanın toplu zehirlenmeler yüzünü gördüğümüz bir yıl oldu.

Denizde balığın sonunu gördük 2019’da.

Denizin ağaları durumu doğal salınımla açıklamaya çalışsalar da hepimiz biliyoruz, yıllardır yaşanan yağma neticesini verdi.

Kampanyalara konu edilen, edebiyatın, şiirin öznesi olmuş, uğruna bayramlar hayal edilmiş lüfer ve palamut 2019’da tezgahlarda pek görülmedi. Hamsi de kilosuna ortalamada 15-20 lira ödenen ikinci yılını yaşadı. Denizler politikası yetiştiriciliğe destek vermek olan hükümet; bu duruma ilişkin hiç bir açıklama ya da öneri getirmedi. 2016’dan bu yana sessiz STK’ler cephesinde de bir kampanya olmayınca, yokoluş başlıklar arasında bile görülmedi.

Bununla beraber hükümet uzun yıllardır talep edilen bir yasa değişikliği de bu yıl yaptı.

Avcılığı, denizlerimizdeki canlılığı koruyarak, düzenlemesi beklenen 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, yasalaştığı 1971’den bu yana; önceleri gerektikçe, sonra ise düzenli periyotlar dahilinde yayınlanan tebliğlerle düzenlenerek korunmuştu. Bu tebliğler 2012’ye kadar denizin ağalarının yani avcılıktan pazarlamacılığa, balık unu fabrikalarından çiftliklere çeşitli katmanlarında söz ve pay sahibi olan endüstriyel ailelerin kontrolündeydi. Ankara’ya gidecek zamanı ve parası olan bu reislerin, milletvekilleri aracılığı ile taleplerini hükümete iletme ve tebliğleri ihtiyaçlarına göre çıkarttırma şansları yüksekti. Geçtiğimiz on yılda bir ilk yaşandı ve küçük ölçekli balıkçılar 2012’de ilk kez tebliğ tartışmalarının parçası oldularsa da, bu bir süreklilik arz etmedi. Edemedi. Hemen akabinde toplantıların biçimi, katılım usulleri değiştirilerek yeniden büyük reislerin düzenine dönüldü. Sürdürülebilirliğe dair tasalar hükümetin uygun gördüğü STK’ler, bürokratları zora sokmayacak akademisyenler ve milletvekilleri ile ilişkileri iyi reislerin insafına bırakıldı. Marmara’da ışıkla avcılığa göz yummak dahil öyle çok ve büyük hata yaşandı ki… bugün Boğaz’ın sessiz akışı önümüzden, makul neticesi sürecin.

Sözün özü, yasa değişti değişmesine ve fakat yıllarca verilen mücadeleden sonra, çok sonra gelen bu yasa değişikliğin bir kıymeti olmayacak. Hele hele denetimin yapılamadığı, cezaların caydırıcı olmadığı, hükümet politikasının yetiştiricilik yönünde güçlenmeye devam ettiği ülkemizde 1380 sayılı kanunun 50 yıl sonra yenilenmişliği acı bir anekdot olarak anlatılacak, gelecekte.

Bir uyanışa sebep olsa, keşke.

Denizler bununla kalmadı, bizimle yaşam biçimimizi birebir yansıtan bir ayna olarak konuşmaya devam etti 2019’da.

Hatırlayacaksınız; 2018’de Türkiye’de satılan ve kullanılan 16 tuz markasında yapılan inceleme, atığımızın bize dönüş yollarına dair önemli bir uyarı niteliğindeydi. Kampanyalar devam ederken Greenpeace 2019’da yeni bir araştırmayla daha karşımıza çıktı.

Gezegenimizle vücudumuz arasında düz bir ilişki olduğuna uyandırmalıydı bu rapor artık, hepimizi. Mikroplastik sıradan konuşmamıza sızmalıydı, market alışverişlerinde plastik torbanın fiyatından çok daha fazla tek kullanımlık tüm malzeme için bir uyanışı tetiklemeliydi.

Maalesef. Ben böylesi bir uyanışa tanıklık edemedim.

Belki 2020 ve beraberinde gelecek nice idrakla birlikte…

Davalar davalar…

Konuya mesleki sorumluluk ve haysiyetle yaklaşanların yargılanmasına şahit olduk, 2019’da da.

Akdeniz Üniversitesi’ndeki görevinden Kanun Hükmünde Kararname ile ihraç edilen gıda mühendisi Yrd. Doç. Dr. Bülent Şık’ın kanserojen maddelerle ilgili Cumhuriyet gazetesinde Nisan 2018’de yayımlanan yazı dizisi hakkında açılan davanın ilk duruşması 7 Şubat günü İstanbul 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nde görüldü.

1 milyon 300 bini çocuk olmak üzere 8 milyon insan ve sayısız canlıyı bire bir ilgilendiren bir coğrafyada, Sağlık Bakanlığı’nca yapılan bir araştırmanın, kamu sağlığını derinden tehdit eden sonuçlarını açıkladığı için bir bilim insanının dava edilmesine tanıklık ettik 2019’da.

İhracattan geri dönen tarımsal ürünlerden, Türkiye’de pestisit ve daha da önemlisi glifosat kullanımı dahil sağlığımızı etkileyen pek çok önemli konuda yazılarıyla gıdayı ekonomi ve magazin arasına sıkıştırıldığı yerden kurtaran Bülent Şık, 677 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kamu görevinden çıkarılmış bir gıda mühendisi. Bu yıl hem Türk Toraks Derneği’nin ‘’Çevre ve İklim Sorunları Savunuculuk Ödülü’’ne ve hem de Türk Tabipleri Birliği’nin ‘’Nusret Fişek Halk Sağlığı Hizmet Ödülü’’ne layık görüldü. Şık’ın Kocaeli’den Ergene Havzası’na suda, toprakta, havada kamu sağlığını tehdit eden unsurları tesbit eden bir raporun hasır altı edilmesine sessiz kalamamışlığı benim için sürpriz değil. Dava edilmesine de yazık ki şaşıramadım. Ancak tüm bu sıradan görünenin ne kadar tuhaf olduğunu ve Bülent Şık gibi haysiyetli bilim insanlarına olan şükran borcumuzu 2019 değerlendirmesine kaydetmeden geçmemek gerek.

Tarih de yazdı, eminim.

Şık, söz konusu davadan 26 Eylül günü, “yasaklanan bilgilerin temini” suçlamasından beraat etti. Bu beraat maalesef kamu sağlığını tehdit eden bilgileri saklayan, kamuyla paylaşmayan ve düzeltilmesi yolunda harekete geçmeyen kamu görevlileri hakkında bir ihbara ya da davaya dönüşmedi:

“Dava süreci sonunda verilen cezanın benim mağduriyetim üzerinden tartışılmasını istemiyorum. Zaten böyle bir şeyi dava süreci boyunca da öne çıkarmaktan dikkatle kaçındık. Duruşma sonrası verilen ceza kararı da güzide yargımızın ne ilk ne de son uygunsuz kararı.

Bunları şu nedenle söylemeyi gerekli görüyorum: Dava sonucunda beraat da edebilirdim. Ama her durumda ortadaki sorular öylece yerli yerinde duruyor olacaktı: Bir kamu kurumu sorumluluk alanına giren meseleleri çözmekten uzak durabilir mi? Görevi halk sağlığını korumak olan bir kurum bu görevinden kaçınabilir mi? Araştırma sonucunda elde edilen bulgular nedir? Ne gibi önlemler alındı? Yaygın çevre kirliliğinin insan sağlığı ve özellikle çocuk sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nedir? Kanser vakalarının sık görüldüğü illerde çevre kirliliği ile kanser hastalığı arasında bir korelasyon var mı? Suyu içilemez nitelikte kirli olan yerleşim bölgelerinde kirliliği gidermek için ne yapıldı? gibi çok sayıda sorunun yanıtı yok.’’

Şık, “göreve ilişkin bilgilerin açıklanması” suçlamasından ise 1 yıl 3 ay hapis cezası aldı.

“Fakat mahkeme kararları, çoğu zaman telaffuz edilenden çok daha fazla şey söylerler. Sadece yargıladıkları kişi hakkında değil, o kişinin yer aldığı toplum, o toplumu çekip çeviren devlet, o devletin devlet-toplum ve birey ilişkilerine ilişkin hususiyetleri, bu hususiyetlerin hak, hukuk, adalet bakımından ne ifade ettiği ve yargı kurumunun nerede durduğu. Bülent Şık kararı, hükmettiği cezanın gerekçeleri bakımından ne kadar ketumsa kalan hususlarda aslında o kadar konuşkan bir karar.’’

Sömürü katman katman!

Kadınlar, her yerde bu yılın en muazzam mücadelelerinin yüzüydüler. Ben gastronomiden, tarımdan, ekolojiden bakmayı deneyeceğim:

Dünyada kadın karşıtı söylemin alenen aşağılandığı, dilin sorgulandığı, kadınların yüzde 92,7’sinin sosyal güvenlik sistemine kayıtlı olmadığı ülkemizde ise kadın dayanışmalarının ve kooperatiflerinin yükseldiği bir yıl olarak yansıdı.
Kadınlar bu yıl en umutlu sorgul buğdayından yansıdılar, hem de fevkalade limitli olan ulusal basında. Oysa yerelde en dar alanda var kalmaya çalışan ve hakkını en az konuşabilenken, küresel ölçekte ise sofrada hep en son ve en az yiyen oluşlarıyla daha, çok daha fazla konuşulmayı hak edenlerdi.
Öldürülenlerin çetelesini tutmak zorunda kalmasaydık, konuşabilirdik belki.
#metoo bir hareket, bir tartışma olarak Türkiye’de tarımsal üretim, gastronomi ya da ekoloji alanlarında mücadele veren kadınlara uğramadan geçti. Oysa kabil değil, en büyük tacizin misal mutfaklarda, servis sektöründe yaşandığına bizzat tanığım.

Diliyorum 2020 yılı sadece gıda ve bağlantılı alanlardaki kadınlara değil, tüm ötekilere cesaret ve güven veren işbirlikleri, dayanışma ve hukuki yaptırımlar yılı olsun.

Kısa kısa…

Gastronomi fuarlarında zayıflama, konferanslarında güçlenme yılı oldu 2019. Gastromasa beşinci, Yedi dördüncü kez gerçekleşirken ‘’eski usul’’ Sapor taptaze bir soluk getirdi.

Yarışmalar kategorisi ise ayrı bir alemdi. Denizlerin bereketini kaybettiği, içilebilir suyun her an daha büyük bir endişeye dönüştüğü, buğdayın dahi geleceğinin şüpheli olduğu bir zamanda yeme içme profesyonellerinin geleceğini epey karanlık görmemden olsa gerek, Survivor ve İşte Benim Stilim çizgisinden Master Chef’e yaşanan çılgın sıçramayı nasıl yorumlayacağımı inanın bilemiyorum.

Musa Dağdeviren bu yıl ışıldadı. Hem Netflix’in belge-dizisi Chef’s Table’da yer aldı hem de fevkalade prestijli bir yayınevi olan Phaidon’dan çıkan kitabıyla Bon Appetit’den Food&Wine’a, New Yorker’dan Publishers Weekly’e göz ardı etmenin, sıradanlaştırmanın mümkün olmadığı övgüler aldı. Bu başarısı ile diliyorum Master Chef ile instagram fenomenleri arasına sıkışmış olanların dikkatini biraz dağıtabilmiş olsun Dağdeviren. Benim listemde yeri Nevin Halıcı ile yan yana.

Chef’s Table, Netflix.

Yedikule bostanları için 2019’un son aylarında sürpriz bir gelişme vardı: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü’nün inisiyatifi ile Yedikule Bostancılar Derneği ve Yedikule Bostanları Koruma Girişimi arasında başlatılan görüşmeler İstanbul’un bu 1600 yıllık tarımsal ve kültürel mirasına dair umut oldu.

Gidenler…

Meşhur Bebek Badem Ezmecisi, Sevim İşgüder ve Şahin Lokantası, İsmail Şahin aramızdaki zamanlarını tamamlayıp usulca çekildiler.

Usulleri, anıları sevenlerinde daim olsun.

Bir çift kayıt da benden..

Ayvalık Mutluköy’de başlattığımız Konukevi’nin ilk yılıydı, 2019. Bahar döneminde iki, Güz döneminde bir misafirimiz oldu. Bahar döneminde katılan Büşra Eser Konukevi’ni tezini tamamlamak için değerlendirirken, İpek Sevda eko-kıyım üzerine tartışmalara ayırdı vaktini. Güz dönemi konuğu Seda Gökçe ise kaldığı süre boyunca hasattan sıkıma, coğrafyadan insana zeytini tanımaya ayırdığı vaktini bir belgesel için Kültür Bakanlığı’na başvuru olarak tamamladı.

2019’da Yeşil Gazete’ye bir dolu yazı yazdım. Hepsi çok, çok uzun yazılardı. Editörüm Alev Karakartal’a (minnettarım) son dakika yolladığım onlarca fotoğraf ve onbinlerce vuruşu size kısa bir reçete listesi ile sunmak sanırım yeni yıla tadımlık olarak yerinde olur:

Herkes için kek (Depression Cake)

Domatesin tazesini sadece mevsiminde yemenin püf noktaları

Keçiboynuzu, sürmelik

Radika ve fava (Fave e cicoria)

Güvem (çakal eriği) likörü

Kuşburnu likörü

Gemlik tipi salamura zeytin

Sele zeytini

Döndürme (yuvarlama) zeytin

Gaziantep usulü zeytin piyazı

Beyaz ve mor mersin likörleri

Kakule aromalı cin ve ondan terkip bir (ya da iki) kokteyl

2020 yılının taş üzerine taş koyduğumuz, daha adil, daha iyi bir medeniyet için yan yana durabildiğimiz bir yıl olmasını ama en çok da kimsenin bir daha asla adaletsizliğe mahkum edilmeyeceği günleri getirmesini diliyorum.

Ve öyle böyle değil, 2019 boyunca bana gösterdiğiniz sabır ve muhabbete müteşekkirim.

Kategori: Hafta Sonu

Düşürüyorum, öyleyse varım -1

2 gün önce

Plastikten yakıt üretmek: Boşa harcanan paralar ve plastik kapanının devamlılığı

2 gün önce

Sezen Aksu ve linç rejimine karşı durmak

2 gün önce

[Bir şarkının hikayesi] Yesterday/ The Beatles

2 gün önce

Hafta Sonu Haftasonu Köşe Yazıları Manşet Yazarlar

Hasat sonu

Üzerimize giymek için indirimden satın aldığımız üçüncü, dördüncü bir tshirt ile zeytin arasında bağ kurabilecek şuur artık mevcut bizde. Bu şuur bize geniş resimler çizen türde bir kavrayışı talep etmemiz gerektiğini söylüyor, umarım.

Defne Koryürek 28/12/2019

Hasat bitti sayılır.

En azından benim köyümde, köyümün civarında.

Artık hiç bir ağaç görmüyorum yolda giderken dalları dolu. Çoktan toplandılar, kalanlar daha derinlerinde olmalı bölgenin, zira köye az da olsa hala gelip giden tayfa var. Yanımızdaki dam da boşalmadı, yarıya indiyse de nüfusu. Yeni yıla kalmaz iş, dedi bir korucu; işi biten tayfanın köyden gitmesi gerektiğini ezanı takiben camiiden ilan etmeye giderken. Hoparlörlerden bazen bir, bazen üç kez tekrarlanıyor bu ilan. Asap bozucu.

Bu yıl memnun köylü zeytinden.

Memnun dediysem, miktarından memnun. Cebine ne girdiği ayrı konu:

Zeytin çuval üzerinden konuşuluyor, toplayanlar arasında. Bir çuval zeytin yaklaşık 90-100 kg geliyor. Biz 100’den ilerleyelim. “Her bir çuvalın hasat maliyeti 40 lira” dedi, bu yıl tayfaya 50 günde 60 bin lira yevmiye ödediğini söyleyen köyümden bir müstahsil. Orta boyutta bir üretici bu. Buraya kadar tamam. Sıkıma gidecek şimdi. Sıkımhaneye giren her çuval başına da 13 lira tahsiliye ödeniyor. Etti mi 53 lira. Etti.

Peki.

Zeytinyağının maliyetine etki eden unsurlar bu kadarla kalmıyor tabi. Zira bir yıl boyunca ağaçlara bakımın da bir maliyeti var. Aldığım bilgiye göre 200-250 ağaca 1 ton hesabıyla gübreleme gerekiyor. Gübre fiyatları değişken. Bölgenin genelinde kullanılan “şeker” gübre bir rakam, Ayvalık Tariş’e yeni gelen ve zeytin için özel oluşu heyecan yaratan bir gübre daha farklı rakam. Ayrıca ağaçların altındaki “yabani” otların tillenmesi diye yaygın bir uygulama var, zeytinliğe kaç kez traktör gireceğini de bu hesaba katmak gerekiyor. Son olarak da ilaçlama maliyetini koymak gerek. İlaç dediğimde illa zeytin sineğine karşı kimyasal mücadeleye değil sadece vurgum, bitkinin sıhhati için yapılan göztaşı uygulaması da dahil. Sadece budama maliyeti girmediğini tahmin ederim hesaplamaya, zira budanan ağaçların odunu satılarak gelire dönüştürülüyor zaten.

Tamam mıyız?

Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi’nin raporunda bölgenin 1 kg zeytinyağı için 5 kg zeytin ortalaması alınmış. Biz de hesabı buradan tutalım, 100 kg’lık keten çuvaldan 20 kg zeytinyağı çıkar diyelim.

Bu da tamam mı, tamam.

Bu yıl fiyatlar nasıl?

Bir ay öncenin haberi, TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Birliği Başkanı Hilmi Sürek, 2019-2020 hasat döneminde sızma zeytinyağının kilogram başına alım fiyatını 20 lira olarak belirlediklerini ifade etti. 1 litre zeytin yağı 920 gram olduğu düşünülürse, 1 litre sızma zeytinyağının TARİŞ alım fiyatı yaklaşık 18.4 lira eder.

İki hafta öncenin haberi ise Ali Ekber Yıldırım’dan, “Hasadın ilk günlerinde sızma zeytinyağının litresi 20 liranın üzerinde alıcı bulurken, bugünlerde 17-18 liraya kadar geriledi.” diyor.

Bu bilgiler ışığında Edremit Borsası’na baktım:

Edremit Ticaret Borsası Kasım 2019 Bülteni.

Rakamdaki farklılıklar yağın kalitesine göre. Hatırlamak isterseniz kalite katmanlarını, bu yazı dizisinin 4’üncüsüne bir göz atın yeniden, lütfen.

Bu rakamların tümü benim durduğum yerden, köyümden ve köyümün parçası olduğu Edremit Körfezi’nden. Türkiye zeytin üreticisi memnun mu 2019-2020 hasadından; o sahiden ayrı bir soru.

O halde az çıkartalım kendimizi dışarı ve anlayalım durumu; sonra yine döneriz köye, benim durduğum yere…

Türkiye genelinde durum nedir?

Önce şunları bir yazın kenara:

2019-2020 hasat dönemi için Türkiye zeytinyağı üretim tahmini 225 bin ton.

Henüz aşılanmamış, tarıma katılmamış 80 milyon delicenin yanı sıra, 864 bin hektarlık bir alana yayılan yaklaşık 180 milyon zeytin ağacımız var.

Bu ağaçlar yaklaşık 320 bin aile işletmesi tarafından işleniyor.

Zeytin coğrafyamız sanıldığından geniş, Ankara’da dokuz bin ağacın varlığı şaşırtıcı değilken, İstanbul Adalar’da zeytinini pazarlayan bir kooperatif de dahil olmak üzere Şırnak’tan Artvin’e yayılan bir tarımı mevcut.

Rakamları merakla inceleyeceğinizi tahmin ederim:

2019-2020 Üretim Sezonu Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi Ulusal Resmi Tespit Heyeti Raporu.

Diğer zeytinyağı üreticisi ülkelerle kıyaslamada durum nedir?

2019-2020 hasadının küresel boyutunu Ali Ekber Yıldırım’ın haberinden okuyalım;

“Diğer ülkelerin bu yılki tahmini zeytinyağı üretimine bakıldığında İspanya 1 milyon 200 bin ton ile ilk sırada. Tunus 350 bin ton, İtalya 300 bin ton, Yunanistan 300 bin ton, Fas’ta ise 125 bin ton üretim olacağı tahmin ediliyor.”

Bu rakamlar Türkiye’nin dünya zeytinyağı üretiminde beşinci sırada yer alacağını gösteriyor.

Oysa geçen yıl Tarım ve Orman Bakanı Dr. Bekir Pakdemirli’nin 2018-2019 hasat tahminlerini açıklarken (büyük ihtimalle 2017-2018 hasadına referansla) “Sofralık zeytinde Türkiye’nin İspanya’dan sonra dünyada ikinci, zeytinyağında ise dördüncü sırada” olduğunu ilan etmişti.

Bir dördüncü, bir beşinci… bu dalgalanmalar normal mi?

Zeytin, yüzlerce yıl yaşayan ve meyve veren bir ağacın hasadı. Dalgalanmaları manalandırabilmek için ezberden gidip “var yılı yok yılı” demek bize yakışmaz. Biraz daha geniş bir resim görmeye çalışalım.

O halde önce Cumhuriyet dönemi boyunca zeytinde neydik, ne olduk… bakalım:

Şehir, Yağ, Susam, Eğriburun, İri Kara, Tekir, Ak, Edremit, Çobanisa, Domates, Midilli, Kekre, Memeli, Memecik, Gülümbe, Rufata, Karaca, Çakır, Şakran, Yerli Kara, Hurma Yağ, Tohum, Devedişi, Tekeli, Deli, Çılga, Azman, Yerli Yeşil, Sarı, Düz, Aydın ve Boncuk türlerinden sofralık ve yağlık zeytin alınan 1939’lara kadar yaklaşık 30 milyonmuş zeytin ağaç sayımız. Buna rağmen Cumhuriyet’in ilk yıllarında ciddi ihracat yapabilmişiz ve en çok zeytinyağı sattığımız dış ülke İtalya olmuş. Benim bu paragraftaki bilgileri aldığım, Nadir Yurtoğlu’nun “Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi ile Ticareti Üzerine Tarihsel Bir Bakış (1923-1960)” başlıklı çalışmasından detaylarını okumanızı tavsiye ederim; zeytinde büyük bir kalkınma ve refah umudu gören zeytincinin ve Cumhuriyet hükümetlerinin katmanlı gayreti ile, ağaç varlığımız 1960’larda yaklaşık 55 milyona kadar yükseltmiş.

“1950 yılında 29.742.000 olan zeytin ağacı sayısı 25.103.000 artışla 1960 yılında 54.845.000’e; 265.412 ton olan zeytin üretimi 162.065 ton artışla 427.477 tona; 21.258 ton olan yemekliğe ayrılan zeytin 28.078 ton artışla 49.336 tona; 244.154 ton olan yağ çıkarmaya ayrılan zeytin 133.987 ton artışla 378.141 tona; 51.706 ton olan zeytinyağı üretimi 27.294 ton artışla 1960 yılında 79.000 tona yükselmiştir. Böylece 1950’den 1960’a kadar olan süreçte zeytin ağacı sayısında %84,40; zeytin üretiminde %61,06; yemekliğe ayrılan zeytinde %132,08; yağ çıkarmaya ayrılan zeytinde %57,87 ve zeytinyağı üretiminde %52,78 oranında bir artış sağlanmıştır.”

TÜİK verilerine göre, artmaya devam eden ve 1988’de 85 milyonu yakalayan zeytin ağacı sayımız, özellikle 2004 yılından itibaren daha da hızlanan bir artış ile 2013’de 167 milyonu yakalamış.

Türkiyenin zeytin ağacı sayısı bugün 178 milyon.

Türkiye hükümetlerinin ortak zeytin politikası ağaç sayısını arttırmak olmuş. Peki ağaç sayısındaki artış zeytinyağı üretimine yansıyor mu?

Bakalım:

Sözü önce Mahfi Eğilmez’e vereyim:

“1990’dan bu yana zeytin ağacı sayısı tam iki kat artış göstermiş bulunuyor. Buna karşılık üretimdeki artış 1,6 katla sınırlı kalmış. Bunu kısmen meyve vermeyen ağaçların da sayısında artış olmasıyla ama asıl olarak üretimdeki dalgalanmayla açıklayabiliriz. Örneğin karşılaştırmaya başlangıç olarak 1990 yılı yerine 1995 yılını alsak üretimde 3,4 kat artış olduğu görülecek. Üretimdeki asıl artış, yağlık zeytin üretiminde ortaya çıkmış bulunuyor. Sofralık zeytin üretimi yüzde 28 oranında artarken yağlık zeytin yüzde 70 oranında artıyor.”

Yıllar itibariyle zeytin ağacı sayısı ve zeytin üretimindeki gelişme.

Kısacası, ağaç sayısını arttırmak önemli bir hedefse de, bu sayı her zaman meyve veren ağaç anlamına gelmiyor ve dahası, ağacın verimini ifade hiç etmiyor. Verimden de kastım; 300 milyon ağacıyla İspanya 1.5 milyon tona yakın bir zeytinyağı üretimi gerçekleştirirken, 178 milyon ağacımızla (meyve veren 148 milyon) zeytinyağı üretimimiz 225 bin ton seviyelerinde.

Kıyası zeytinyağından yaptığımı unutmayın. Yine de kütlesel fark ciddi.

Eğilmez’in izinden gittim ama seçme yılları değil, 1990’dan 2018’e Türkiye’nin tüm hasatlarını, Uluslararası Zeytin Konseyi’nden (IOOC) aldığım zeytinyağı hasat verileriyle, bir çubuk grafiğe dönüştürdüm:

1990’dan günümüze rakamlara grafiğe oturtma arzum, on yıllar arasındaki farkı tam görebilmekti. Dalgalanma 1990 ile 2008 arasında özellikle dikkat çekici ama insan asıl, nasıl oldu da 2010’dan sonra dalgalanma daha az, diye merak ediyor.

Grafikte iki hasat dönemine dikkatinizi çekmek isterim. İlki 1994-1995 hasat dönemi. Ağaç sayısı bugünkü varlığımızın yarısından biraz az (86,5 milyon). Yine de 160 bin ton zeytinyağı üretimi gerçekleştirilmiş. İkincisi bir yok yılından sonra 1996-1997 dönemi. Bu kez de 200 bin ton zeytinyağı üretimi gerçekleştirmiş Türkiye. Neredeyse bugünkü miktarlar! Neredeyse.. Beni niyesi üzerine bir hayli düşündürdü.

Benzer bir kıyası Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkan Yardımcısı ve 26. dönem Bursa milletvekili Orhan Sarıbal da toplam zeytin hasadı üzerinden yapmış: “2002 yılında 102 milyon zeytin ağacına sahip ülkemizde 1,8 milyon ton zeytin yetiştirilirken geçen 17 yıllık süreçte ağaç sayısı 178 milyona ulaşmış ancak verim 1,5 milyon ton seviyelerine gerilemiştir“

Sizi sıkmak bahasına hatırlatırım: Benim kıyasım zeytinyağına dair, Sarıbal’ınki toplam zeytin üretim rakamları üzerinden.

Eğilmez’den devam ediyoruz:

“Zeytin yetiştiriciliğinde karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi zeytin ağaçlarının bir yıl meyve verirken, ertesi yıl meyve vermemesi ya da çok az meyve vermesi olarak ortaya çıkıyor. Bu durum genetik olduğu kadar iklim koşulları ve kültürel uygulamaların etkisiyle de ortaya çıkabiliyor.” “Zeytinde yaşanan bu dalgalanmaya ‘periyodisite’ ya da halk arasındaki deyim ‘var yılı yok yılı’ adı veriliyor.”

Tamam. Bu bize dalgalanmanın sebebini veriyor. Var yılı yok yılını grafiklerde bariz biçimde görüyoruz. Dolayısıyla bir kıyas yaparken doğru yılları seçmek şart.

Mahfi Eğilmez’den son bir grafik seti daha paylaşayım, zira ağaç miktarı ve üretim ilişkisi bağlamında tahmin ederim ki ilginizi çekecek:

Benim yukarıdaki çubuk grafikle kıyaslamada 4 yıl kadar daha geriden, 1988’den itibaren okuyabilirsiniz: Üstte artan ağaç sayısı, altta dalgalı üretim.

Dalgalanma işin doğasında var, anladık fakat bu grafikler bana iki soru daha sorduruyor:

Bir; 2010 öncesinde görülen dramatik artış ve düşüşlerin 2010 sonrasında yükselerek yumuşaması bize ne anlatıyor?

İki; ne oldu da 1996-1997 yılında yarı miktarda zeytin ağacıyla yakaladığımız 200 bin ton zeytinyağı üretimini bir daha ancak 2012-2013 hasat döneminde yakalayabildik?

Bence biraz daha ders çalışmamız gerekiyor. Bir yıl var, ikinci yıl yok olmanın ötesinde, neler etkiliyor ürün miktarını… hadi onlara da bir göz atalım:

Zararlılar: Zeytinyağından açtım konuyu, hatırlıyorsunuz. Bu bağlamda zeytin sineği, zeytinyağının kalitesini temelden etkileyen bir “zararlı”. Asit artışına sebep oluyor. Böyle bir durumda hala ısrarla zeytinyağına mı dönüştürülür o zeytin, sofralığa mı ayrılır yoksa sanayinin başka kollarına mı yönlendirilir… her üretici için her on yılda farklı cevapları var bu sorunun. Ve korkarım üretimde artışı, düşüşü ne kadar etkilediğini anlamak kabil değil. İstatistikler yeterli değil. UZZK raporları da.

Yukarıda sorduğum bir numaralı soruya cevabı burada aramaya başlayalım:

Zeytin sineğine karşı ilaçlama 1990’lara oranla 2010’larla beraber daha sık ve daha çok yapılmaya başlanmış ve dramatik düşüşlerin yerini kabul edilebilir bir dalgalanma almış olabilir.

Ya da zeytin sineğinin sebep olduğu bozulma ve yağdaki karşılığı olan asidi düşürmeye yönelik kimyasal teknoloji yani tağşiş, 2010’lardan sonra daha sık ve yaygın kullanılmaya başlanmış olabilir.

(Bu vesile ile henüz okumadıysanız, Orman ve Tarım Bakanlığı’nın taklit ve tağşişi önleme gayreti içerisinde yapmakta olduğu takip ve neticesi teşhir listelerine eleştirel bir bakışı da Bülent Şık’ın kaleminden okumanızı öneririm.)

Benim yakinen takip ettiğim bir ekol, geçmiş yüzyılların geleneksel yöntemleri arasında kimyasal ilaçlamanın olmadığı, çözümün zeytinliklere incir ağacı dikmekten geçtiğini anlatmaya çalışsa da, gelmiş geçmiş tüm Tarım Bakanları nezdinde değer verilmeyen, zeytinciye telkin edilmeyen bir öneri.

Dursun burada.

Yağışlar ve sulama: Zeytin, kuraklığa dayanıklı bir bitki olarak, sulama gerektiren bir tarımın öznesi değil normal koşullar altında. Yıllık yağışların yer altı sularını besler nitelikte olması yeterli. Yağış sadece çiçeklenme döneminde ve hasattan hemen önce, sıcaklar halen devam ederken olması halinde zarar verebiliyor rekolteye. Yine de, yer altı sularının azalması, büyük kuraklık ve aşırı sıcaklar halinde sulama yapmayı seçen zeytinciler (dünya genelinde zeytinlerin yüzde 10’a yakın bölümü sulanmaktadır) fark yaratabilirler.

2019-2010 zeytin rekolte tahmini toplantısında Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi (UZZK) Yönetim Kurulu Başkanı Ümmühan Tibet’in “Son 20 yılın dünya zeytin üretimine bakıldığında dalgalanma var. Yüzde 40’lara varan dalgalanmanın nedeni global iklim değişikliğidir” demişliği de kayıtlarımızda kalsın:

“Küresel ısınma nedeniyle kış ve ilkbahar yağışlarındaki dengesizlikler nedeniyle sulamanın olmadığı yada kısıtlı olduğu bölgelerde gerçekleşen yağışlardan bitkinin maksimum düzeyde faydalanması için yeni dikim alanlarında çeşide uygun dikim aralıklarının belirlenmesi yerinde olacaktır. Ayrıca global ilkim değişikliklerinin etkilerini azaltmak amacıyla zeytin dikim alanlarının yeniden belirlenmesine yönelik yapılacak çalışmaların Bakanlık tarafından desteklenmesi uygun olacaktır.”

Planlama ve fizibilite: Tarımsal bir üretim, bir ticaret alanı olarak zeytin, planlama ve fizibiliteye muhtaç. Bu bağlamda zeytin üreticisinin hangi bölgede, ne miktar ve ne cins zeytin ağacı dikeceği ya da emanet alacağından başlayarak, pazarlamasını nereye, nasıl yapacağına kadar geniş ve katmanlı bir alanda çalışması, hatta yükselebilmesi için özgün bir kanal açması gerekiyor. Çiftçinin, girişimcinin planlaması ve fizibilite çalışması ile ülkenin zeytin tarımının gelişmesi kabil olmadığından konu elbette öncelikle hükümetlerin ve ilgili bakanlığın sorumluluğunda. Bu bağlamda 92 varyetesi kayıt altında ülkemizin, son 10 yılda, fark gözetmeksizin tüm coğrafyalarında Gemlik tipi ağaçların ekiminin desteklendiğini bilgi olarak bırakayım buraya.

Desteklerin düzensizliği ve azlığı: Türkiye’nin tarımdaki problemi, kalkınmacı hükümetlerin tüm Tarım Bakanları tarafından, arazilerin paylaşılmasından kaynaklı küçülen alanlar ve büyüyemeyen üretim olarak özetlenir, hep. Bir bakalım: Türkiye’de 320 bin aile işletmesi zeytincilik yapıyor. Bu işletmeler 850 bin hektarlık bir alanda zeytin üretimi ile iştigal ediyorlar; yani işletme başına avarajda 2.65 ha düşüyor. 413 bin üreticisinin arazi ortalaması 5.3 ha olan İspanya, 531 bin üreticisinin arazi ortalaması 1.6 ha olan Yunanistan, 776 bin üreticisinin arazi ortalaması 1.3 ha olan İtalya belki değerlendirmemize farklı bir boyut getirir.

Konu, işletmeye düşen arazi ya da ağaç sayısından çok; sulamadan, zirai mücadeleye, daha iyi bir hasattan, pazarlamaya pek çok katmanda ihtiyaç duyulan dayanışma ağları, destekler ve yaygın eğitim olmasın?

“Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) verilerine göre, zeytin üretiminde dekar başına verimlilik ülke bazında değerlendirildiğinde, İspanya 369 kg/dekar, İtalya 256 kg/dekar ve Yunanistan 209 kg/dekar ile öne çıkarken, Türkiye yaklaşık 195 kg/dekar verimlilikle 213 kg/dekar olan dünya ortalamasının altında yer alıyor. Türkiye’deki ağaç sayısındaki artışa rağmen halen ağaçların %80’inin 10 yaşın üzerinde olması, üretimin düşük seyrinde etkili…”

Türkiye’de devletin sağladığı desteklere küçük aile işletmelerinin erişimi çok limitli. Bu herkesin kabulü bir gerçek artık. Üç asırdır her türlü örgütlenmeyi bekasına bir tehdit gören idarelerin bir türlü silkinip atamadığı endişeler, kooperatifçiliği de kolay bir ihtimal kılmıyor. Bu sebepler, toplamda, bir yıldan diğerine, o günün koşulları neye, ne kadar imkan veriyorsa o şekilde bir zeytincilik yapılmasına tekabül ediyor. Bir daha zeytinini döverek hasat eden gördüğünüzde ya da pet şişede zeytinyağını satan bir kadınla karşılaştığınızda cehalet, hile, hurda kadar devletin politika eksikliği de gelsin aklınıza.

Evet, işin aslı bu.

“Tarım ve Orman Bakanlığı 27 Mart 2018 tarih ve 30373 sayılı resmi gazetede yayınlanan Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ’de zeytin üreticisine, ÇKS kayıtlarında belirtilen alan dikkate alınarak 14 TL/da mazot ve gübre ödemesi desteği, 50 TL/da İyi Tarım Uygulaması (İTU) desteği, 70 TL/da Organik Tarım Desteği, 80 krş/kg Zeytinyağı fark ödemesi desteği, 100 TL/da Bitkisel Üretim Yapan Küçük Aile İşletmesi desteği olarak belirlenmiştir. Zeytin ve zeytinyağı sektöründe desteklemeler, çeşitli kalemlerde verilmekte ancak küçük aile işletmeciliğinin yoğun olması nedeniyle verilen desteklerin çok küçük bir kısmı üreticinin faydasına sunulmaktadır. Bunun yanı sıra özellikle zeytinyağı primi ödemelerinde yeterli talep olmadığı ya da müstahsil makbuzu düzenlemelerinde usulsüzlükler de tespit edilmektedir. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi olarak önerimiz, toplam zeytin danesine desteklemenin yapılmasıdır. Böylelikle, küçük ya da büyük ölçekli tüm üreticilerimizin faydalanabileceği, çok daha etkili olacağı, sektörün kayıt dışı sorununa çözüm sağlayacağı, üreticinin maliyetlerine katkı yapacağı düşünülmektedir.

Yine aynı tebliğde Geleneksel Zeytin bahçelerinin rehabilitasyonu desteği yayınlanmıştır. Buna göre geleneksel zeytin bahçesi alanının en az 1/5’inde gençleştirme budaması yapacağını tespit ettiren ve 15/10/2018-30/4/2019 tarihleri arasında gençleştirme budaması yapan çiftçilere budanan alan üzerinden 100 TL/da destekleme ödemesi yapacağı belirtilmiştir. Gençleştirme desteği için çiftçiler bu desteğin nasıl uygulanacağına dair bilgileri İl ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlükleri’ne başvurdukları bilgileri alınmıştır.”

“Girdi ve hasat maliyetleri yüksekliği ürünün az olduğu yıllarda özellikle dile getirilmekte, yer yer ürünün tarlada kalmasına sebep olmaktadır. Girdi maliyetlerinin azaltılması konusundaki talepler çok yoğun olarak dile getirilmektedir.”

“Piyasa fiyatlarındaki dalgalanmaların; üretici ve tüketici üzerinde negatif etki yaptığı, markalı, ambalajlı market satışlarının %25-30’lara varan oranlarda düştüğü buna karşın merdiven altı satışlarda patlama olduğu, taklit ve tağşişin tavan yaptığı da yaşanan bir gerçektir. Tüm bu gerçekler göz önünde bulundurularak piyasa hareketlerinin dengeli gitmesi, hem üretici ve hem de tüketicinin korunması sektörümüzün sürdürülebilirliği açısından son derece önemlidir. Bu bakımdan AB’de olduğu gibi piyasa müdahale sisteminin kurulması, vadeli işlemler borsasına benzer veya lisanslı depoculuk gibi sistemlerin çalışmasının sağlanması gerekmektedir”

Küresel ticaretin yarattığı dalgalanmalar: Buğday rakamlarını tartışılırken duyuyorsunuz, eminim; şu kadar buğday ithal ettik, şu kadar un ihraç ettik diye! Ve muhalefetin soru önergeleri ile Bakanlık tarafından yapılan açıklamalar arasında mümkün değil anlamıyorsunuz; buğdayda kendimize yeter bir üretimimiz var mı, yok mu! Haklısınız. Zira üretilen buğdayın ne kadarı ekmeklik, ne kadarı makarnalık vs bir dolu arayıp bulamayacağınız değerin yanı sıra; büyümeye endeksli bir ekonomiyi besleyen gıda sanayiinin, unla geliştirdiği ama gıda olmayan yemeliklerin kapladığı alanı bu döngüde çözme imkanınız… hiç yok!

Zeytinyağı da çok farklı değil.

İspanya’ya, İtalya’ya ne kadar zeytinyağı sattığımızın bilgisine ulaşmayı denedim, mümkün değil buraya bırakabileceğim kesinlikte bir bilgi bulamadım. Hadi çıkışları önemsemeyelim, kimse zeytinyağsızlık çekmiyor, “satışlar milli kazanç hanesine” diyelim. Peki, ya ithalat? Dışarıdan ülkeye zeytinyağı girişi var mı, varsa müstahsile etkisi ne; insan merak ediyor. Soğan lobisinden bahsedilen, hiza vermek için soğan ithal edilen günler bunlar. Gülmeyin. Ne UZZK raporuna, ne de Mahfi Eğilmez’in grafiklerine girmemiş bu mesele. Oysa küresel bir dünyada zeytinyağına ithalat penceresinden bakmadan durumu anlamak zor:

O halde konumuz Afrin!

“Suriye’de yaklaşık 100 milyon zeytin ağacı olup her yıl 2 milyona yakın yeni ağaç dikilmektedir. Dünya zeytin ve zeytinyağı üretiminde önemli bir yere sahiptir. Toplam tarım alanlarının %10’unu, meyve alanlarının ise %65’ini zeytinlikler oluşturur. Zeytinlikler ülkede 617.000 hektarlık bir alan kaplar. Yaklaşık 200.000 aile ve nüfusun yaklaşık %5 ini oluşturan 1 milyon kişi zeytin tarımı ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgilidir. Yıllık ortalama sofralık zeytin üretimi 110.000 ton, zeytinyağı üretimi ise 112.000 tondur. 2010 yılında yaklaşık 200.000 ton zeytinyağı üretmeyi hedeflemiştir. Yıllık zeytinyağı ihracatı ise ortalama 15.000 ton civarındadır. İhracatın %51 ini Avrupa ülkelerine yapar. Tüketim ise kişi başına 6 kg civarındadır (Malevolti, 1999). Halep, Edlip, Dar’a, Şam civarı ve Lazkiye zeytin üretilen başlıca bölgelerdir.”

(Efe, Soykan, Cürebal ve Sönmez (2013) Dünya’da, Türkiye’de, Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı (s. 74) Edremit Belediyesi Yayınları)

Hükümet seviyesinde ilk kez geçen yıl, Tarım ve Orman Bakanı Pakdemirli’nin “Hükûmet olarak PKK’nın eline gelir geçsin istemiyoruz, Afrin’de gelir bize geçsin istiyoruz” ifadesiyle resmi bir mana kazanan Afrin zeytinyağı, zeytinyağı üreticileri için 2012 yılından bu yana büyük bir yara, bir itiraz konusu.

Kıyaslama yapabilmeniz adına paylaşıyorum; yaklaşık 180 milyon ağacı ile Türkiye’deki

“.. toplam tarım alanlarının %2,2’si ve bağ-bahçe alanlarının da %22’si zeytinliktir. Zeytin, uzun yıllar ürün vermesi nedeniyle ekonomik olarak önemli bir üründür. Üretimin çoğu küçük aile işletmeleri şeklinde ve küçük parsellerde yapılır. Zeytin ve zeytinyağı sektöründe yaklaşık 400.000 aile ve 1 milyon tarım işçisi çalışır.”

(Efe, Soykan, Cürebal ve Sönmez (2013) Dünya’da, Türkiye’de, Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı (s. 93) Edremit Belediyesi Yayınları.)

Sözün özü, Suriye ciddi bir zeytinyağı üreticisi ve Afrin zeytinyağı şu anda bölgede egemenliğini kurmaya çalışan tüm güçler adına önemli bir ticari kaynak.

Anlatılan o ki; ürün, üreticisinden dünya ve hatta komşu ülke zeytinyağı taban fiyatının çok, çok altında alınıyor. Satıldığı/satılacağı ülkelerde maliyetin çok üstünde ancak pazarın hala altında bir fiyattan pazarlanıyor.

Yaratılan gelir Suriye’deki savaşın fonlarından biri.

Sayın Bakan da, bir kazanç varsa, bizim olsun derken, bu ilişkiye işaret ediyor kanaatimce.

Hükümet nezdinde yeni yeni telaffuz ediliyor olsa da, dediğim gibi, konu 2012’den bu yana zeytincinin malumu. Kimsenin Suriye’deki savaşı fonlamaya dair endişesi manşetlere yükselmiyorsa da, hali hazırda ederini ancak karşıladığı söylenen zeytinyağı fiyatlarını düşürmesi sebebiyle ticaret odalarının gündemlerine giren önemli bir konu bu.

Nasıl mı?

Antakyalı zeytinci Yahya Kemal Nalçabasmaz ile 2019 yılı Mart ayında (dolayısıyla etkisini ifade ettiği hasat dönemi 2018-2019) yaptığı görüşmeyi haberine aktaran Ali Ekber Yıldırım’dan okuyalım: “Hasat döneminde litresini 16-17 liraya sattığımız dökme dizyem yağları, Afrin’den yağ gelmeye başladıktan sonra litresi 13 liraya geriledi. Alıcılar “biz Afrin’den ucuza alabiliyoruz” diyerek fiyatı düşürdüler.”

Bu haberin yazıldığı tarihte Deutsche Welle’in yaptığı bir haberde sektöre etkisi, bir teyid niteliğinde; yılın ilk dört ayında Afrin’den giren zeytinyağı miktarı 13 bin tonun üzerinde şeklinde geçiyor.

Araştırırken gerçek manada bir şeffaflık talep etme imkanımın olmadığını tekrar tekrar idrak ettiğim bu süreçlere dair Bakan Pakdemirli’nin verdiği rakam, yukarıdaki beyanlardan bir kaç ay öncesinde, Kasım 2018’de 5 bin ton olarak geçiyor. Aynı haberde Afrin, Zeytin Dalı Gümrük Kapısı’ndan çıkış yapan zeytinyağı miktarı 50 bin ton olarak telaffuz edilmiş. Hatay’da bulunan ve Suriye ile ticaret kapımız olarak adlandırılan gümrük kapısından geçen bu zeytinyağı miktarının toplamda kaç olduğuna, kim tarafından, kime ya da nereye satıldığına dair bir bilgiye sayın Bakan yer vermemiş beyanında, gazete de haber yaparken sorgulamamış.

2010 öncesi ve sonrası zeytinyağı üretiminde dalgalanmanın farkını çözme gayretimize bir cevap da burada belki:

Türkiye zeytinyağı üretiminde 1990-2010 arası görülen dramatik dalgalanmanın durulmasında 2012 yılı itibarı ile Afrin’den giren yağın da etkisi olabilir mi diye bakabilmek iyi olurdu ancak konu şeffaf değil. Güvenilir bir istatistiki veri yok, haliyle kıyas imkanı da!

(Bu vesile ile TÜİK ve verilerini TÜİK aracılığı ile derleyen FAO dahil hiç bir istatistik veriye güvenemeyeceğimizi tekrar edeyim; birine lanet okumak istediğinizde söyleyebilirsiniz: “Tarım istatistiklerini karşılaştırıp mana çıkartmak zorunda kalasın!”)

Dünya önce bir gaz ve toz kümesiydi…

Evet. Yine bir dolu anlattım. Öze gel diyorsunuz, duyuyorum.

Evimden 130-150 metre aşağıda 1100 yaşında bir zeytin var. Kimin biliyorum ama ilk kim dikti, kaç emanetçisi oldu bugüne de mümkün değil bulmak.

Anlıyorsunuz demek istediğimi.

“Mal sahibi, mülk sahibi,

Hani bunun ilk sahibi?

Mal da yalan, mülk de yalan,

Var biraz da sen oyalan!”

Yunus Emre

Miras!

İster simgesel bir miras olarak görün, tarımsal, geleneksel, kültürel katmanlarıyla; ister geçim sağlayan yanıyla bakın, ekonomik bir mana yükleyin ve mirası oradan biçin: Cumhuriyet’le beraber Türkiye’ye miras kalan ve o tarihten bu yana sayıca arttırılan, ekonomisi konuşulan bir ağaç olarak zeytin, elbette hukukun da konusu olmalı. Değil mi?

Hukuki manada miras, kabaca; gerçek kişilerin ölümlerinden sonra parayla ölçülebilen bütün hak ve yükümlülükleridir.

Mal varsa, miras da var.

Ağaç bu bağlamda bir mal, bir mülk müdür?

Hele zeytin gibi seni, beni, hükümetleri, devletleri gömer ömre sahip bir ağaç?

Zeytin ağacının değeri

Benim yaşadığım bölgede arazi satışları imarlı ya da zeytinlik olarak geçiyor. Malum, zeytine imar yok. 1939’da yayınlanan 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun’a göre;

“Madde 20 – (Değişik: 28/2/1995-4086/5 md.)

Zeytinlik sahaları içinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinyağı fabrikası hariç zeytinliklerin vegatatif ve generatif gelişmesine mani olacak kimyevi atık bırakan, toz ve duman çıkaran tesis yapılamaz ve işletilemez. Bu alanlarda yapılacak zeytinyağı fabrikaları ile küçük ölçekli tarımsal sanayi işletmeleri yapımı ve işletilmesi Tarım ve Köyişleri Bakanlığının iznine bağlıdır.

Zeytincilik sahaları daraltılamaz. Ancak, belediye sınırları içinde bulunan zeytinlik sahalarının imar hudutları kapsamı içine alınması halinde altyapı ve sosyal tesisler dahil toplam yapılaşma, zeytinlik alanının % 10’unu geçemez. Bu sahalardaki zeytin ağaçlarının sökülmesi Tarım ve Köyişleri Bakanlığının fenni gerekçeye dayalı iznine tabidir. Bu iznin verilmesinde, Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı araştırma enstitülerinin ve mahallinde varsa ziraat odasının uygun görüşü alınır. Bu halde dahi kesin zaruret görülmeyen zeytin ağacı kesilemez ve sökülemez, İzinsiz kesenler veya sökenlerden ağaç başına iki milyon liradan beş milyon liraya kadar hafif para cezası alınır. Kesilen ve sökülen ağaçlar müsadere edilir.

Bu Kanunun yayımından önce zeytinlik alanlarına ilişkin kesinleşmiş imar planları geçerlidir.”

Dolayısıyla imarlı araziler belediyece izin verilen kat miktarına, bölgesine vs göre metrekare fiyatı alırken, tapuda zeytinlik olarak geçen araziler, normal koşulların altında, toprak kalitesi ve ağaç başı üzerinden fiyat alır.

Misal, bizim köyümüzde zeytinliklerde 2 ila 3 bin lira değer biçiliyor, zeytin ağacı başına.

Manalı bir ticaret için, “insanın 10 bin ağacın olmalı” diyorlar. Yani, bizzat sahip olmanız gerekmiyor, kiralayan da var fakat 10 bin herkesin hemfikir olduğu bir rakam. Hesabı siz yapın. Bir dönüm arazide kaç ağaç var ki, diyeceksiniz. Edremit/Ayvalık tipi ağaç konuşuyorsak 10 ancak oluyor. 2 ila 3 bin lira hesabını bu ağaç tipi için verdim. Gemlik olursa, daha fazla olur dediler ama kimse tam bir sayı vermedi sorduğum. Ama bize Ayvalık bilgisi makul bir pusula olacak.

Küresel ekonominin büyümeye endeksli olduğunu unutmadan yapalım hesabı:

Bir dönüm zeytinlik yaklaşık 10 ağaç, ağaç başına 2-3 bin lira, ortalamada 25 bin lira dönüm başına. 10 ağacın 10’u da yetişmiş ağaç, dolayısıyla ortalamada her biri birer çuval zeytin verse, 10 çuval zeytin eder. Çok iyi bakılmış, iyi poyraz almış, dolayısıyla zeytininden çıkan yağ da kaliteli olsun; çıkın yukarı, hesapları gözden geçirin, kaç kazanır müstahsil hesaplayın: 200 kg zeytinyağı. 30 liradan satsın (çok iyi niyetli veriyorum rakamı, bizim köyde ortalama 23 lira), 6 bin lira eder!

Ev yapıp satacak olsa?

Hesaplamayalım bile. İyi ki koruma kanunu var (bu kimsenin zeytine ev yapmadığı manasına gelmiyor, yasasına uydurup, “topu topu sekiz ağaç kestim” deyip zeytine beton bina dikebilmenin şuursuzluğu eğitim, görgü vs tanımıyor)

Peki, biz bina yapmayalım, zaten doğru değil tamam ama bir imar mevzuu var, sürekli gündemde; 7 kez Meclis’e gitti ve döndü misal… neden?

Zira Bandırma’da bir liman ve büyütülen bir organize sanayii bölgesi, Marmara çevresinde bir Altın Ring, Çanakkale’de bir köprü ve Edremit-Burhaniye Doğal Gaz Boru Hattı gibi projeler var!

Tüm bu projelerin yer alacağı alan, zeytin ağaçlarının bölgesi.

Güney Marmara’nın tüm zeytinlikleri ister istemez istimlak tehdidi altında. Memleketin ali çıkarları (!) gereği istimlak edilen ve edilecek zeytin ağaçlarına biçilen değerin ne Ayvalık, Mutluköy tarifesi, ne Gemlik tarifesi, ne de devletin istimlak tarifesiyle ölçülmediği; rakamların asıl belirleyeninin tümü birer beton yatırımı olan bu dev projelerin maliyetleri içerisinde ancak ölçülebilirliği aşikar.

Miras mı demiştik?

Emanet miydi bu bizden önce var, bizden sonra da var olacak ağaçlar?

Miras oldukları için, Türkiye’nin tüm hükümetlerinin yatırımı oldukları için, zeytinden sürdürülebilir ve değeri yükseltilebilir bir ekonomi yaratılabileceği için var 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun, değil mi?

O halde, yukarıdaki projeler teker teker Meclis’e getirilirken neredeydik?

Yedi kez Meclis’e gelen yasa değişikliği talebini bölgenin tüm Ticaret Odaları, tüm Milletvekilleri, tüm yaşayanlarının yanı sıra İstanbul’dan, Ankara’dan, Diyarbakır’dan Muş’dan, Giresun’dan destekleriyle geri çektiren bizler, neden yukarıdaki projelere uyanamadık?

Sanırım yediğimizle, içtiğimizle, giyip çıkarttığımızla, kısacası özendiğimiz tüm yaşam biçimimizle, iklim krizine giden yolun taşlarını nasıl döşediysek (evet, bilmeden ama) öyle.

2020 ile beraber 21. Yüzyılın ikinci onunu da geride bırakıyoruz.

Çok şey var uyandığımız bu son 10 yılda.

Zeytinden lüfere, Kuzey Ormanları’ndan Adalar’daki faytonlara bir dolu mücadele verdik. Arazilerin hukuksuz gaspı, şeffaf olmayan rant ilişkileri bir yandan, fikir hürriyeti diğer, Gezi Parkı’ndan imc tv’ye bir dolu alanda hak mücadelemiz devam ediyor. Bir önceki on yılda başlattığımız gerçek gıda talebimiz, ekşi maya ekmeklerin ve kooperatiflerin sıradan günlük konuşmaya sızdığı günlere evrildi.

Ne mutlu.

Üzerimize giymek için indirimden satın aldığımız üçüncü, dördüncü bir tshirt ile zeytin arasında bağ kurabilecek şuur artık mevcut bizde. Bu şuur bize çok ders çalışmamız, görmediklerimizi görmekle yetinmeyip derinlemesine öğrenmemiz, ezberci bir muhalefetten kurtulup geniş resimler çizen türde bir kavrayışı talep etmemiz gerektiğini söylüyor, umarım. Bu yolda dilerim zeytinin bereketi, zeytinin muhabbeti, zeytinin barışı üzerinize olsun. 2020 hakkını vereceğimiz bir yıl olsun, mücadele ile, muhabbetle ve en çok da daha fazlasına uyanışla ve birbirimizden cesaretle arttıracağımız bir dönüşümle.

Sözümü unutmadım, likörler ne durumda, raporum hazır:

Fotoğrafta ceviz likörü, beyaz ve siyah murt likörleri ile safran likörüm var. Reçetelerini paylaştığım kuşburnu ve güvem henüz hazır değiller. Sanırım onları denemek için kızımın yaş gününü bekleyeceğim fakat bu fotoğraftakiler 2020 için iyi dileklerimi paylaşacağım tüm dostlarıma ikram için rafta yerlerini aldılar.

Likör için geç kaldığınızı düşünüyorsanız, haklısınız ama içki ile aranızda inançtan ya da sağlık vb sebeplerle bir mesafe yok ama niyetiniz varsa; sanmam ki şu iki günde kakuleli bir cin yapmak ve yeni yıla iyi bir martini kokteyli ile girmemek için sebebiniz olsun!

Buyrun:

1 şişe yerli cin (biliyorsunuz, ben filtreden geçiriyorum ama şart değil)

7-8 adet kakule

2 küp şeker

Karıştırın ve karanlık bir yere kaldırın. İki gün içinde farkı koklayacaksınız. Bir haftadan uzun tutmayın. Şeker miktarını arttırmayın. İlla bir tık daha lezzet isterseniz, incecik bir portakal kabuğu atabilirsiniz içine ama incecik ki çok baskın olmasın.

Martini kokteyli için vermut (dry) gerekecek. Ben bardağı yıkayacak kadar koyanlardanım. Makul insanlar 1 ölçü vermuta 6 ölçü cin koyuyorlar. Vermut yok, ne yapsam diyorsanız, cin tonik de süper olur bu kakule aroması sayesinde. Yerli tonikler var, içinde mısır şurubu olan endüstriyellere alternatif. Çok da lezzetliler, üstelik.

Lütfen kadehinizi muhabbetimize ve bizi bekleyen büyük dönüşüme kaldırmayı ihmal etmeyin.

Hak ettiğimiz gibi bir yıl olsun, 2020!