Termik santrallerin ‘havayı kirletme izni’ yeniden Meclis gündeminde

Meclisteki tüm partilerin ortak kararıyla 14 Şubat 2019’da geri çekilen yasal düzenlemenin yeniden meclis gündemine gelmesi bekleniyor. Tasarı yasalaşırsa, 15 kömürlü termik santrale dördüncü kez havayı, üç yıl daha kirletme izni verilecek.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) AKP, MHP, İYİ Parti, CHP ve HDP’nin ortak kararı ile, 14 Şubat 2019’da geri çekilen “termik santrallere havayı kirletme izni” veren yasal düzenleme yeniden gündemde. 2013’ten beri çevre yatırımlarını gerçekleştirme taahhütlerini yerine getirmeyen ve mühletleri yasal düzenlemelerle üç defa uzatılan 13 kömürlü termik santrale dördüncü kez, üç yıl daha havayı kirletme izni verilmek isteniyor. Teklif yasalaşırsa, Türkiye’nin en eski ve kirli santralleri Haziran 2022 yılına kadar havayı kirletmeye, halk sağlığını tehdit etmeye devam edecek. 

1 Kasım 2019  tarihinde, AKP’nin önerisiyle Plan Bütçe Komisyonu’nda görüşülen 2/2312 Esas Numaralı Dijital Hizmet Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi ile, daha önce TBMM’den tüm siyasi partilerin reddettiği, havayı kirletme izni yeniden görüşülüp, Meclis Genel Kurulu’na sunulmak üzere kabul edildi. Düzenlemeye göre;

“MADDE – 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun geçici 8 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “31/12/2019” ibaresi “30/6/2022” şeklinde değiştirilmiş, fıkraya “üretim faaliyeti durdurulamaz ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “çevre mevzuatına uyuma yönelik yatırımların gerçekleştirilmemesi ve çevre mevzuatı açısından gerekli izinlerin tamamlanmaması nedeniyle” ibaresi ve ikinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümleler eklenmiştir.

 Ancak çevre mevzuatına uyuma yönelik yatırımlara dair yapım sözleşmesi ile iş termin planını 30/6/2020 tarihine kadar Bakanlığa sunmayan üretim tesisleri bu haklardan yararlanamaz. İş termin planı sunulan üretim tesisleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bu iş termin planına uyum açısından 1/7/2020 tarihinden itibaren 4 ayda bir denetlenir. Yapılan her bir denetimde bu iş termin planına uygun olmadığı tespit edilen tesislere 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununda yer alan ilgili idari para cezaları yirmi kat artırılarak uygulanır. İş termin planındaki herhangi bir işin yapımının belirtildiği süreye göre bir yıl geciktiğinin tespiti halinde üretim tesisinin faaliyeti durdurulur. Bu madde kapsamında verilen idari para cezalarına karşı dava açılması cezanın tahsil işlemlerini durdurmaz.”

Çevre Mevzuatına Uyum Yatırımı Yapmayan Santraller Hangileri?

Aşağıdaki kömürlü termik santraller, 2013 yılından bu yana, baca gazı kükürt giderim tesisi, filtre sistemleri veya kül barajı gibi çevre ve halk sağlığının korunması için gerekli yatırımları yapmıyor. Bu santraller 2013 yılından itibaren özelleştirilmiş olup, Afşin Elbistan B Termik Santrali hariç, özel şirketler tarafından işletiliyor.

1. Çanakkale / 18 Mart Çanakkale Termik Santrali
2. Şırnak / Silopi Elektrik Termik Santrali
3. Kahramanmaraş / Afşin Elbistan A Termik Santrali
4. Karabük / Kardemir Karabük Demir Çelik Termik Santrali
5. Kütahya / Tunçbilek Termik Santrali
6. Kütahya / Seyitömer Termik Santrali
7. Manisa / Soma A Termik Santrali
8. Manisa / Soma B Termik Santrali
9. Sivas / Kangal Termik Santrali (1. Ve 2. üniteler)
10. Zonguldak / Çatalağzı Termik Santrali
11. Ankara / Çayırhan Termik Santrali
12. Muğla / Yeniköy Termik Santrali
13. Muğla / Kemerköy Termik Santrali
14. Bursa / Orhaneli Termik Santrali
15. Kahramanmaraş / Afşin Elbistan B Termik Santrali

Bu santrallere 2013 yılından itibaren Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarını hiçe saymak pahasına ek süre verildi ve çevre yatırımlarını yapmaları talep edildi. Ancak söz konusu şirketler çevre ve halk sağlığını hiçe sayarak, söz konusu çevre yatırımlarını 6 yıldır hayata geçirmiyor, havayı kirletmeye ve halk sağlığına zarar vermeye devam ediyor.

Küresel ısınma ve iklim krizi alanında çalışan sivil toplum örgütü, 350.org; bir açıklama yayımlayarak şunları söyledi:

“Bu santrallerin çevre izinleri olmadan çalışmasını, havayı kirletmeye devam etmemesi için karar vericilere çağrıda bulunuyoruz. TBMM’deki tüm si̇yasi̇ parti̇leri̇n temi̇z hava hakkını talep eden yüz bi̇nlerce i̇nsana, bu santrallere i̇li̇şki̇n 14 Şubat 2019’da verdi̇kleri̇  sözü i̇sti̇snasız bi̇r şeki̇lde yeri̇ne geti̇rmeleri̇ni̇ ve HAVAYI KİRLETME TASARISINI KABUL ETMEMELERİNİ talep ediyoruz. Plan ve bütçe komisyonunda 1 Kasım 2019 tarihinde kabul edilen düzenleme, meclis genel kurulunda yasalaşırsa, bu santraller Haziran 2022’ye kadar havayı kirletmeye, çevreye zarar vermeye ve halk sağlığını tehdit etmeye devam edecekler.”

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan partikül madde (PM₁₀) ölçüm verileri kullanarak Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından yapılan Kara Rapor isimli çalışma, en eski santrallerden Kahramanmaraş’taki Afşin Elbistan kömürlü termik santrallerinin yer aldığı Kahramanmaraş’ın %25,1 oranı ile hava kirliliğine bağlı ölümlerin il bazında yüzde olarak en fazla olduğu ikinci il  olduğunu saptamıştı. Toplam yedi santralin bulunduğu Zonguldak’ta ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın mobil istasyonuyla 2018’de yapılan ölçümler PM₁₀ değerlerinin DSÖ’nün sınır değerlerinin üç katı olduğunu ortaya koydu.

Ne olmuştu? 

Türkiye’nin en kirli 15 termik santralinin havayı kirletmemesi için yapmaları gereken yatırımlar için şirketlere daha önce defalarca süre tanındı. 6 yıllık süre içinde;

• 2014 yılında, Anayasa Mahkemesi Anayasa’nın 56. Maddesi uyarınca, bu santrallerin kirlilik saçmasını anayasaya aykırı buldu ve 2021 yılına kadar verilen izni iptal etti.
• 2015 yılında yapılan yeni yasal düzenleme bu santrallere son olarak 31 Aralık 2019 sonuna kadar süre tanınmıştı. Anayasa Mahkemesi 2017 tarihli kararında, bu santrallerin 2019 sonuna kadar gerekli yatırımları yapmalarını zorunlu tuttu.
• 2019 Şubat ayında, Maden Kanunu ve Diğer Kanunlarda Değişiklik Hakkında Kanun Teklifi’ne, Madde 45 adı ile bilinen düzenleme gelmiş ve 14 Şubat 2019 tarihli meclis genel kurulunda, AK Parti, Milliyetçi Hareket Partisi, İYİ Parti, Cumhuriyet Halk Partisi ve Halkların Demokratik Partisi’nin ortak kararı ile düzenleme geri çekilmiş, tüm siyasi partilerin temsilcileri, “bu santrallerin 2019 sonuna kadar gerekli yatırımları yapmalarını savunmuştu.

• 1 Kasım 2019’da yapılan plan bütçe komisyonunda alınan karar, kirli santrallere verilen ayrıcalıkları 2022 yılı sonuna kadar uzatıyor. Teklif yasalaşırsa, kirli santraller 2022 yılı sonuna kadar, havayı kirletmeye devam edecek.

Anayasa Mahkemesi: Çevre yatırımlarının yapılmaması Anayasa’ya aykırı

Anayasa Mahkemesi, 2014 ve 2017’de iki kez, Türkiye’nin en kirli, zehir saçan termik santrallerinin çevre yatırımlarını yapmalarına, 2019 yılı sonuna kadar bu yatırımların tamamlanmasının mecburi olmasına karar verdi. TBMM’nin hem 14 Şubat 2019 tarihli kendi kararına hem de Anayasa Mahkemesi’nin 2014 ve 2017 tarihli kararlarına uygun hareket etmesi gerekiyor.