Siyah karbonun gezegene maliyeti sera gazları kadar fazla

Siyah karbon, ya da bilinen adıyla ‘kurum’, atmosferdeki varlığıyla küresel ısınmaya katkıda bulunan ve iklim krizini derinleştiren önemli bir faktör olarak öne çıkıyor. İnce partikül PM 2,5‘in bir bileşeni olarak tanınan siyah karbon, genellikle hava kirliliği ve küresel ısınmanın kritik bir kaynağı olarak kabul ediliyor.

AA’nın aktardığına göre İstanbul Üniversitesi‘nden Prof. Dr. Burcu Onat, siyah karbonun karbondioksit veya metan gibi bilinen sera gazlarından farklı olarak, yeryüzünde metrekare başına ortalama 0,6 vat ilave ısınmaya neden olan bir bileşen olduğunu ifade ediyor.

İklim ve Temiz Hava Koalisyonu‘nun (CCAC) 2019 verilerine göre, dünya genelinde atmosfere yaklaşık 5,8 milyon ton siyah karbon salındı. Bu partiküllerin atmosferdeki ömrü, 4 ile 12 gün arasında değişiklik gösterirken, birim kütle başına karbondioksitten 1500 kat daha güçlü bir ısınma etkisine sahip. Küresel olarak misyonlarının yüzde 43’ü, hane halkı tarafından kullanılan enerji nedeniyle oluşuyor.

Özellikle dizel yakıt kullanımı, kentlerde siyah karbonun en önemli kaynaklarından biri. Prof. Dr. Onat, bir dizel aracın egzozundan çıkan partiküllerin yaklaşık yüzde 75’inin siyah karbon olduğunu belirterek, kurumun kentsel hava kirliliğine önemli bir katkıda bulunduğunu vurguluyor.

‣ Bilim uyarıyor: Yalnızca karbondioksiti değil, metan emisyonunu da kesmeliyiz
‣ Kömürden kademeli çıkış ve karbon fiyatlamasıyla hedef, 2050’de net sıfır emisyon
‣ Küresel ısınma Dünya’yı gerçek anlamda sarsıyor: Sismik veriler güç kazanıyor

Siyah karbon iklim değişikliğinin etkilerini körüklüyor

Siyah karbon, küresel ısınmaya karbondioksit ve metanın ardından üçüncü sırada yer alarak etki ediyor.

Bu partikül madde, ışığı emme özelliği sayesinde atmosferin ısınmasına neden olurken, kar ve buz gibi yüzeylerin üzerine çökerek bu yüzeylerin güneş ışığını daha fazla emmesine ve dolayısıyla daha fazla ısınmasına yol açıyor. Özellikle kutuplarda, siyah karbonun kar yüzeylerine çökmesi, bu yüzeylerin yansıtma oranını azaltarak buzulların ve kar örtülerinin erimesini hızlandırıyor.

Prof. Dr. Onat, siyah karbonun iklimi üç farklı mekanizma ile etkilediğine dikkat çekiyor. İlk olarak, atmosferde bulunan partiküller doğrudan güneş ışığını emer ve atmosferin ısınmasına yol açar. İkinci olarak, kar ve buz gibi yüzeylere çöken siyah karbon, bu yüzeylerin güneş ışığını daha çok emmesine ve dolayısıyla daha çok ısınmasına sebep olur. Üçüncü mekanizma ise, atmosferdeki siyah karbonun bulutlarla etkileşime girerek, bulutun içindeki kurumun güneş ışığını daha fazla içine çekmesi ve atmosferin daha fazla ısınmasına neden olması.

“Çocuklarda astım riskini artırabilir, solunum yolu hastalıklarının daha ağır geçmesine neden olabilir ve kentsel ortamlarda ozonla bir arada bulunduğunda akciğer hasarını artırabilir” diyen Prof. Dr. Onat, siyah karbonun etkilerinden korunmak için hava kalitesinin kötü olduğu günlerde dışarıda geçirilen vaktin asgariye indirilmesi ve maske kullanılması önerisinde bulunuyor.

Emisyonların azaltılması için bireysel ve toplumsal önlemler alınması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Onat, özellikle mobil kaynaklarda siyah karbon tutucu filtrelerin kullanılmasının önemine değiniyor. Kent içi toplu ulaşımda raylı sistemlerin ve elektrikli araçların kullanımının yaygınlaştırılması, siyah karbon yükünün azalmasına önemli katkı sağlayabilir.

Siyah karbon nedir?

Siyah karbon, atmosferdeki en etkili ısınma faktörlerinden biri olan ve genellikle “kurum” olarak da bilinen ince partikül maddesidir. Bu madde, fosil yakıtların (kömür, dizel yakıt ve benzin gibi) ve biyokütle (odun ve diğer biyoyakıtlar gibi) kaynaklarının eksik yanması sonucu oluşur.

“Eksik yanma” süreci, yakıtın oksijenle tam anlamıyla reaksiyona girememesi ve yanma işleminin tamamlanamamasıdır ve yanma sırasında yakıtın enerjisinden maksimum düzeyde yararlanılamamasına ve yanma ürünleri arasında siyah karbon gibi zararlı partiküllerin oluşmasına neden olur.

İnce parçacık PM 2,5’in bir bileşeni olan siyah karbon, hava kirliliğinin yanı sıra küresel ısınma üzerinde de derin bir etkiye sahip.

Siyah karbonun etkileri sadece çevresel değil, aynı zamanda insan sağlığı üzerinde de önemli. Hava yoluyla taşınan bu partiküller, insanların solunum sistemine girebiliyor ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Özellikle kentsel alanlarda, trafiğin yoğun olduğu bölgelerde ve endüstriyel faaliyetlerin olduğu yerlerde kurum kirliliği yüksek görülerek, astım ve diğer solunum yolu hastalıklarının yanı sıra kardiyovasküler problemlerin artışına neden olabiliyor.