Genetiği değiştirilmiş somon satışa çıkmış, Kanadalılar farkında olmadan yemiş

Geçen hafta Kanadalılar dünyanın ilk gıda amaçlı genetiği değiştirilmiş (GD) hayvanı olan GD somonun Mayıs 2017’den beri ülkelerinde satışta olduğunu öğrendi. Kanadalı tüketiciler durumdan GD somonu üreten ABD’li şirket Aquabounty’nin üç aylık finansal raporunda Nisan ve Haziran 2017 tarihleri arasında Kanada’da 4.5 ton GD somon satışı yaptığını açıklamasıyla haberdar oldu.

Geçen yıl Kanada’da satış izni alan GD somon, Kanada yasalarına göre GDO’ların etikette belirtilmesi zorunluluğu olmadığı için genetiği değiştirilmiş olduğu belirtilmeden satılıyor. Aquabounty şirketi GD somonun Kanada’nın hangi bölgelerinde satıldığını da açıklamıyor. Yani, Kanadalıların yedikleri somonun genetiiyle oynanmamış çiftlik somonu, mu genetiği değiştirilmiş somon mu bilme olanakları yok.

Frankeisten ve İngilizce balık kelimesinden türetilmiş “Frankenfish” olarak anılan Aquabounty’nin GD somonu, Atlantik somonuna Chinook Pasifik somonundan bir büyüme hormonu geni ve Zoarces Americanus adlı bir tür Kuzey Atlantik yılanbalığından bir tür “antifriz geni” aktarılarak üretiliyor. Amaç daha hızlı büyüyen bir balık geliştirmek. GD somon bu iki genle gerçek somondan farklı olarak sadece yazın değil, yıl boyunca büyüme hormonu salgılıyor ve 3 yıl yerine 18 ayda istenilen büyüklüğe erişiyor.

ABD’li Aquabounty şirketinin 25 yıl önce geliştirmeye başladığı GD somon şimdilik sadece Kanada ve Panama’da üretiliyor. Şirket somon yumurtalarını Kanada’da Prince Edward Island’da üretiyor, yumurtalar daha sonra Panama’ya naklediliyor ve GD somon satışa çıkabilecek büyüklüğe gelinceye kadar orada büyütülüyor.

Aquabounty GD somon için ABD Gıda ve İlaç Dairesi’ne (FDA) ilk başvuruyu 1995’te yaptı. FDA  2010’da gıda güvenliği değerlendirmesini  ve çevre etki değerlendirmesini  2012’de açıkladı, FDA Kasım 2015’te ABD’de satışını onayladı ancak iki ay sonra “net etiketleme kuralları belirlenene” kadar ithal edilmesini ve satılmasını yasakladı. Ayrıca, Alaska eyaleti 2006’da sadece GD somonu kapsayan bir GDO etiketleme yasası çıkardı. ABD’de, eyalet bazında da olsa, ilk etiketleme yasası olan bu yasa Aquabounty’nin GD somonu ABD’de satışa sunulmadığı için henüz uygulanmadı. Öte yandan, Aquabounty FDA onayi engelini aşmanın yollarını arıyor. Şirketin argümanı GD somon esasında FDA onayı gerektirmediği çünkü GD somon üretiminde FDA’yin onayını gerektiren rekombinant DNA teknolojisinin kullanılmadığı, sadece hayvanların embriyolarına protein ve RNA enjekte edildiği. Aquabounty bunun bir tür “tedavi” olduğunu söyleyecek kadar da ileri gidiyor.

GD somonun üretildiği havuzdan doğaya kaçması durumunda olacaklar ise belirsiz. Aquabounty sadece kısır dişi somon ürettiğini açıklasa bile bilim insanlarına göre bu kısırlaştırma tekniği yüzde yüz etkili değil ve dolayısıyla GD somonun doğaya kaçması durumunda vahşi somonla çiftleşebilme ve onu yok ihtimali var. Darmouth College Çevre Çalışmaları Bölümü’nden somon balığı ve su ürünleri yetiştiriciliği sistemlerinin çevre etki değerlendirmeleri uzmanı Profesör Anne Kapuscinski gibi birçok bilim insanına göre, GD somonun insan sağlığı ve doğa üzerindeki etkilerini değerlendirmek için yapılmış çalışmalar yetersiz ve sorunlu.

GD somonun Kanada’da satışa çıkmış olmasının ABD’de de satış onayı almasının önünü açması muhtemel. Ayrıca bu gelişme, şu anda deney aşamasındaki insan gıdası amaçlı üretilen diğer genetiği değiştirilmiş hayvan ve yan ürünlerinin piyasaya sürülmesi için de emsal oluşturabilir. “Balık kadar” Omega-3 üretmesi için genetiği değiştirilen domuz, insan geni aktarılarak insan sütü üretmesi sağlanan inek, DNA’sıyla oynanarak üretilen boynuzsuz süt ineği, sütü çocukluk ishali tedavisinde kullanılmak istenen genetiği değiştirilen keçi akla gelen ilk örneklerden.

İnsan tarafından üretilen transjenik (kendi türünden farklı bir türün geni aktarılan) hayvanların insan sağlığı ve doğaya etkilerinin yanı sıra etik açıdan ne kadar yanlış bir şey olduğu ise burada değinmediğim ama ayrıca yazılması gereken bir konu.

Kaynaklar:

https://aysebereket.wordpress.com/2013/03/24/genetigi-degistirilmis-somon-geliyor/

https://aysebereket.wordpress.com/2013/04/26/genetigi-degistirilmis-somon-onayi-isleme-alindi/

https://www.theguardian.com/environment/2015/nov/19/fda-approves-genetically-modified-salmon

https://www.accessdata.fda.gov/cms_ia/importalert_1152.html

https://www.theguardian.com/world/2017/aug/09/genetically-modified-salmon-sales-canada-aqua-bounty

https://www.fda.gov/animalveterinary/developmentapprovalprocess/geneticengineering/geneticallyengineeredanimals/ucm113672.htm

https://www.nature.com/news/politics-holds-back-animal-engineers-1.11596

https://www.outsideonline.com/1900276/genetically-engineered-salmon-could-soon-run-wild

http://www.dfo-mpo.gc.ca/aquaculture/sector-secteur/species-especes/salmon-saumon-eng.htm

 

Bu yazı aysebereket.wordpress.com/ dan alınmıştır

 

Ayşe Bereket

aysebereket.wordpress.com/

Twitter: @aysebereket