Kafkasya’nın kadim halklarından Çerkeslerin, savaşlar ve sürgünler nedeniyle bazı kayıplara uğramış olmasına karşın, binyılların ötesinden bugünlere koruyarak getirdikleri Nart mitolojileri,Çerkes Mitolojisi: Nartlar başlığıyla, Türkçe’de. Akademisyen, bilim insanı ve şair Asker Hedeğel’e’nin derlediği yedi ciltlik “Nartlar” kitabından seçilmiş 73 metin Türkçe’ye çevrilerek, Papirüs Yayınları’ndan raflara çıktı.
Hedeğel’e, Kafkasya’nın kadim halklarından Çerkes-Adıgelerin doğal coğrafyası dışında ABD, Suriye, İsrail, Türkiye, Fransa, Almanya, Bulgaristan ve Lübnan’ı dolaşarak derlediği öykü, şarkı besteleri 1968-71 yılları arasında yayımladı. Orijinal metinde yer alan 700’ün üzerinde metin arasından 73’nünün yer aldığı kitabın amacı, gelecek yüzyıllarda da öykülerin anlatılabilmesi, şarkıların söylenebilmesi…
Nart halkının kitapta yer alan mitolojik özelliklerinden kimileri şöyle:
Nartların çıkış noktası, kadim zamanlarda Kafkasya’da, Karadeniz ve Azak Denizi kıyısında yaşayan halklardır. Nart Mitolojisi’nin gelişimi oldukça uzun bir zaman dilimine yayılmıştır. Eski metinlerinin büyük bölümü, Çerkes halkının henüz boylara bölünmediği, tek ve büyük bir aile halinde yaşadığı dönemde üretilmeye başlamıştır.
Nartlar iyilikten yana, kötülüğe karşıdırlar. Kötü ile savaşır, zorda olana yardım ederler. Merhametli, cömert, cesur, özgüvenli ve fedakârdırlar. İdealleri ve vatanları için canlarını verirler. Düşmana karşı ise korkutucu ve acımasızdırlar.
Nartlar toprağı ekip biçer, avlanır, hayvan yetiştirirler. Sonrasında yün eğirip demiri işlemeye, topraktan araç gereç yapmaya, denizde ve nehirde dolaşmaya başlamışlardır. Farklı ürünler imal edip ticarete geçince sanat ve bilim ile tanışırlar; besteler yapıp şarkı söylemeye başlarlar.
Arkeolojik kazılardan çıkarılan silah ve araç-gereçler MÖ 8. ve 7. yy’da Batı Kafkasya’da demir madeninin bilindiğini ve demircilik yapıldığını göstermektedir. Nart Mitolojisi’ndeki Demirciler Tanrısı Lhepş ile ilgili söylenceler de MÖ 8. ve 7. yy’da başlar.
Çerkesler Kafkasya’nın yerli halkıdır. Nartlar dışardan gelmemiştir, Kafkasya’da doğmuş ve yaşamıştır. Çerkeslerin yaşam alanı, Nartların yaşam alanıdır.
Nart Mitolojisi’nde anaerkil ve ataerkil dönemin etkileri görülür. Kadınlar, anaerkil dönemde güç ve iktidar sahibi olarak, belli bir eşi olmadan, saygı görerek, gönlünce ve özgürce yaşar. Setenay, Nartlara akıl verir, yol gösterir. Bazı Nart kahramanları; Setenayoğlu Savsırıko, Pakooğlu Teterşav, Zalimkadınoğlu Şevay gibi annelerinin ismiyle anılırlar. Ataerkil döneme geçişle birlikte kadın kahramanlar güçlerini kaybederler, cadılıkla ve büyücülükle suçlananlar olur.
Nartlar tanrılardan korkmazlar, onlarla iyi geçinirler ve birlikte yaşarlar. Zaman zaman karşı çıktıkları da olur.
Nart Mitolojisi’yle dünya mitolojisindeki bazı karakterler arasında benzerlikler vardır. Ateşi getirme en yaygın olan ve bilinendir. Nartların “Savsırıko”su ile Yunanların “Promete”si ateşi getirirler.
Akkor halinde doğan Savsırıko’nun vücudu soğutulup çelikleştirilirken maşayla tutulan dizleri çelikleşmez ve vücudunun en zayıf noktası olarak kalır. Akilles’in annesi Fetide de oğlunu dereye batırıp çelikleştirirken topuğundan tutar. Eliyle tuttuğu topukları en zayıf noktası olur (Aşil topuğu).
Yunan Mitolojisi’nde Tanrı Zeus’a karşı gelen Promete, Nart Mitolojisi’nde de Tanrı Pako’ya karşı gelen Nesren Jake, Kafkas Dağları’na zincirlenir.
