Asbest nedir, nasıl zehirler, hangi yöntemle ayrıştırılmalı?

Animasyon: Defne SARIÖZ

*

6 şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş depremlerinin ardından yıkılan binalarda bulunan asbest parçalanarak havaya dağıldı.

Doğal bir mineral olan asbest, düşük maliyeti, kolay tutuşmaması ve yüksek yalıtım özelliği nedeniyle 1980’lere kadar başta çimento ve inşaat malzemeleri endüstrisinde olmak üzere 3000 farklı iş kolunda kullanıldı.

Ancak bugün kanserojen niteliği ve sağlığa zararları biliniyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre, dünyada 125 milyon kişi çalışma ortamlarında asbeste maruz kalıyor ve her yıl 100 bin kişi bu maruziyetlerden kaynaklanan hastalıklar nedeniyle ölüyor.

Bugün 55 ülkede kullanımı yasak olan asbestin üretimi ve kullanımı, 31 Aralık 2010 tarihinde yürürlüğe giren yönetmeliğin ardından Türkiye’de de yasaklandı. Asbest yataklarının yakınında olan yerleşim alanlarının da çoğu boşaltıldı.

‣Hatay moloz altında: Yüzde 90 oranda asbeste rastlandı

Aslında her insan günlük yaşamında asbestle su ve hava yoluyla temas ediyor. Ancak bu temasın süresinin ve yoğunluğunun artması, akciğerdeki asbest yükünü dolayısıyla da bundan kaynaklı hastalık riskini de artırıyor. Bu nedenle yüksek risk içeren durumlarda temasın süre ve yoğunluğunun sınırlandırılması şart. 25 Ocak 2013 tarihli ve 28539 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’, bunun nasıl yapılacağına dair düzenlemeler içeriyor:

• Binaların bakım onarım ya da yıkımından önce, içeriğinde asbest olup olmadığının önceden tespit edilmesi.
• Asbestli binalarda çalışacak olanların, koruyucu kıyafetler giymesi ve çalışma sürelerinin buna göre ayarlanması.
• Asbest söküm uzmanları gözetiminde yıkılması.

Ne var ki deprem dolayısıyla bu yönetmelik uygulanamıyor ve enkazın kaldırılması sırasında ayrıştırılması gereken asbest, molozlara karışıyor.

Çadır kentlerin yanındaki alanlara boşaltılan molozlar, bölgedeki insanların sağlığı için risk teşkil ediyor. Asbest, akciğer kanseri riskini beş kat arttırıyor. Yol açtığı sağlık sorunları bununla sınırlı değil.

İSİG Meclisi, bölgedeki enkazın kaldırılması sırasında dikkat edilmesi gerekenleri sıralayarak uyarıyor:

• Enkazın planlı biçimde kaldırılması, rastgele hafriyat dökülmesi engellenmesi.
• Uygunsuz ve aşırı toz çıkmasına yol açacak biçimde yapılan enkaz kaldırma çalışmalarının engellenmesi.
• Enkaz çalışmalarıyla eş zamanlı sulama yapılması.
• Çalışmalara katılanların kullanması için “FFP2” veya “FFP3” tipi yüksek koruyucu maskelerin bölgeye ulaştırılması.