[2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü] Bu yılın teması ‘Sulak Alanlar ve İnsan Refahı’

2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü’nün bu yılki teması “Sulak Alanlar ve İnsan Refahı” olarak belirlendi. 2024 teması, insan refahının tüm yönlerinin dünyadaki sulak alanların sağlığına bağlı olduğunu vurguluyor.

1971 yılında İran’ın Ramsar şehrinde bir araya gelen dünya ülkeleri, ‘Ramsar Sözleşmesi’ adı verilen bir anlaşmayı imzalayarak, bu ekosistemleri koruma altına aldı. Türkiye de 1994 yılında Ramsar Sözleşmesi’ni imzaladı. Sözleşmenin imzalandığı 2 Şubat günü ise Dünya Sulak Alanlar Günü olarak ilan edildi.

Sulak alanlar, ekosistemlerin önemli bir parçası olarak sucul yaşamın sürdürülebilirliğini sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda iklim kriziyle mücadeleyi, su temini ve biyoçeşitliliği destekleme gibi birçok önemli fonksiyona sahip ve doğal dengeyi destekliyor.

Ancak, insan faaliyetleri, iklim krizi ve kentleşme gibi etmenler, sulak alanları ciddi bir şekilde tehdit ediyor. Bu durum, küresel ölçekte biyoçeşitlilik kaybına, su kaynaklarındaki azalmaya ve ekosistemde düzensizliklere yol açıyor.

Küresel Sulak Alanlar Raporu‘na göre, son 50 yılda dünya genelindeki sulak alanların yüzde 36’sı iklim değişikliği ve insan faaliyetleri nedeniyle yok oldu.

UNEP: İnsan sağlığı, sulak alan sağlığına bağlı

Bu günün, insan sağlığının sulak alanların sağlığına bağlı olduğunu hatırlattığını dile getiren Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) İcra Direktörü Inger Andersen, sulak alanların restore edilmesinin hayati önem taşıdığını söyledi.

Andersen yaptığı açıklamada, son dönemde yaşanan ve artık kent merkezlerine kadar inen orman yangınlarının, sulak alanların iyileştirilmesinin anahtar rolünü kanıtlayan olgulardan biri olduğunu kaydetti.

BM 2023 Su Konferansı’nda 44 ülke, 2030 yılına kadar üç yüz bin kilometrelik bozulmuş nehri ve üç yüz elli milyon hektar bozulmuş sulak alanı koruma ve restore etme taahhüdünde bulunmuştu. Andersen bunun önemli bir adım olduğunu söyleyerek, bu farkındalığın daha sıkı eylemlerle gerçekleştirilmesi gerektiğini aktardı.

Sulak alanların iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında UNEP’in bu alanları uydu görüntüleri ve yapay zekayla haritalandırmak için teknoloji şirketleriyle işbirliği yaptığını belirten Andersen daha fazla ülkeyi bu mücadeleye katılmaya ve özel sektör dahil tüm kuruluşları sulak alanlar için doğaya dayalı çözümleri desteklemeye davet etti.

Türkiye’de sulak alanlar

Türkiye’de 1930’larda başlayan sıtmayla mücadelede sulak alan kurutma çalışmalarının ardından, hızlı sanayileşme ve iklim krizinin yarattığı etkiler nedeniyle 70 yılda Türkiye’nin sulak alanlarının yüzden 60’ından fazlası yok oldu.

‣[2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü] Türkiye’de sulak alanlar hızla yok oluyor

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne göre günümüzde Türkiye’de 120 adet sulak alan bulunuyor. Bunlardan 14’ü Ramsar Alanı, 59’u ulusal öneme sahip ve 47’si yerel öneme sahip sulak alanları oluşturuyor.

Ramsar Sözleşmesi kapsamında Türkiye’de koruma altında olan sulak alanlar şöyle:

Aykatan Gölü, Burdur Gölü, Gediz Deltası, Göksu Deltası, Kızılırmak Deltası, Kızören obruğu, Kuyucuk Gölü, Manyas Kuş Gölü, Meke Maarı, Nemrut Gölü, Seyfe Gölü, Sultansazlığı, Uluabat Gölü ve Yumurtalık Lagünü.

Sulak Alanlar neden bozulur?

Sulak alan bozulması, doğal olarak yaşanan ekosistemlerin insan etkisiyle zarar görmesi ve bu alanların işlevsizleşmesi durumunu ifade ediyor. Bu bozulma genellikle insan aktiviteleri, kirlilik, kentleşme, tarım, su kullanımındaki değişiklikler ve iklim krizi gibi çeşitli etmenlerle ilişkili. Sulak alan bozulması, ekosistemin kaybına, biyoçeşitlilik azalmasına ve su kaynaklarının sürdürülebilirliği üzerinde olumsuz etkilere neden oluyor.

Sulak alan bozulmasının başlıca nedenleri şu şekilde:

• Drenaj ve dolgu: Sulak alanların büyük bir kısmı insanlar tarafından  yapılaşma için kullanılmak üzere drenaj ediliyor veya dolgu malzemesi ile dolduruluyor. Bu, sulak alanın fiziksel yapısını değiştiriyıor ve ekosistemlerin işlevsizleşmesine yol açıyor.
• Kirlilik: Su kaynaklarındaki kirlilik, sulak alanları olumsuz etkileyen bir diğer faktör. Endüstriyel atıklar, tarım ilaçları, fosil yakıt sızıntıları ve diğer kirleticiler sulak alanlara zarar veriyor, su kalitesini düşürüyor ve canlı organizmalar için tehdit oluşturuyor.
• Su düzeyindeki değişiklikler: İnsanlar tarafından yapılan barajlar, sulama projeleri ve su yönetimi uygulamaları, su düzeyindeki değişikliklere neden oluyor. Bu da sulak alan ekosistemlerinin dengesini bozuyor, bitki örtüsünü etkiliyor ve habitatları değiştiriyor.
• Küresel iklim krizi: Küresel iklim krizi, sulak alanlarda sıcaklık, yağış ve su seviyelerinde değişikliklere yol açıyor. Bu değişiklikler, sulak alan ekosistemlerini etkileyerek türlerin göçünü ve habitat kaybını tetikliyor.
• Avlanma ve kaçakçılık: Sulak alanlarda yaşayan türler, avlanma ve kaçak avlanma nedeniyle tehdit altında. Bu durum, biyoçeşitlilik kaybına ve ekosistem dengesinin bozulmasına yol açıyor.

Buradan çıkış mümkün mü? Sulak alanları nasıl onarırız?

Sulak alanlar onarılabiliyor ve restore edilebiliyor. Sulak alan restorasyonu, insan etkisiyle zarar görmüş sulak alanların eski doğal durumlarına veya benzer ekosistem hizmetlerine geri döndürülmesi veya iyileştirilmesi anlamına geliyor. Bu restorasyon çabaları, ekosistem sağlığını yeniden kazanma, biyoçeşitliliği artırma, su kalitesini iyileştirme ve sürdürülebilir su yönetimini teşvik etme amacı taşıyor.

Sulak alanların onarılması için uygulanabilecek başlıca yöntemler de şu şekildi:

• Bitki dikimi ve habitat yeniden oluşturma: Zarar görmüş sulak alanlarda yerel bitki türlerinin dikimi ve habitatın doğal bir şekilde yeniden oluşturulması, biyoçeşitliliği destekliyor ve ekosistem dengesini yeniden sağlıyor.
• Kirlilik temizleme: Su kaynaklarındaki kirliliği azaltmak veya ortadan kaldırmak sulak alanların su kalitesini iyileştirerek bitki ve hayvanların yaşamını destekler.
• Revegetasyon ve ekosistem yeniden inşası: Zarar görmüş alanlarda bitki örtüsünü yeniden oluşturmak, toprak erozyonunu önlemek ve ekosistem sağlığını yeniden inşa etmek için etkili bir yöntem olarak sayılıyor.
• Eğitim ve toplum katılımı: Sulak alanların onarılması sürecinde toplulukların eğitilmesi ve katılımı önemlidir. Topluluklar, bu alanların değerini anlamak, korumak ve sürdürülebilir kullanımını teşvik etmek açısından kilit rol oynuyor.

Uzmanlar, bilinçli çabalar ve sürdürülebilir yönetim uygulamalarıyla sulak alanların ekosistem sağlığını geri kazanmanın ve korumanın mümkün olduğunu söylüyor. Bu, biyoçeşitliliği desteklemenin yanı sıra su temini, sel kontrolü, iklim düzenlemesi gibi ekosistem hizmetlerini geri kazanmayı hedefliyor. Sulak alan restorasyonu, çevresel sürdürülebilirlik ve ekosistem koruma çabalarının önemli bir parçasını oluşturuyor.

Sulak alanlar neden önemli?

• Biyoçeşitlilik: Sulak alanlar, birçok bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapıyor. Yüksek biyoçeşitlilikleri sayesinde, nadir ve endemik türlerin korunmasına katkıda bulunuyor. Sulak alanlar kuş göç yolları üzerinde önemli durak noktalarıdır ve birçok balık, amfibi ve diğer sucul organizmalara yaşam alanı sağlıyorlar.
• Su temini: Sulak alanlar, suyun depolanması, temizlenmesi ve dağıtılmasında önemli bir rol oynuyor. Bu alanlar, su kaynaklarını koruyarak, toprak erozyonunu azaltarak ve suyun daha iyi emilimini sağlayarak su döngüsünü düzenliyor.
• Sellerin azaltılması: Sulak alanlar, aşırı yağışların ve nehir taşkınlarının etkilerini azaltabiliyor. Bu alanlar, suyu emiyor ve depoluyor, bu sayede su seviyelerini kontrol ediyor ve aynı zamanda sellerin olumsuz etkilerini hafifletiyor.
• İklim düzenlemesi: Sulak alanlar, karbon depolama kapasiteleri ile iklim düzenlemesine katkıda bulunuyor. Bitki örtüsü ve toprak, karbonu emiyor ve depoluyor, bu da atmosferdeki karbondioksit seviyelerini dengelemeye yardımcı oluyor.
• Su Kalitesi: Sulak alanlar, suyun doğal filtreleme ve temizleme süreçlerine katkıda bulunarak su kalitesini artırıyor.
• Toprak erozyonu kontrolü: Sulak alanlar, suyun yavaşlatılması ve absorbe edilmesi yoluyla toprak erozyonunu azaltıyor.

Neden Dünya Sulak Alanlar Günü?

UNEP’e göre 1700’lerden bu yana dünyadaki sulak alanların neredeyse %90’ı  bozuldu ve sulak alanları ormanlardan üç kat daha hızlı kaybediyoruz. Ancak sulak alanlar biyolojik çeşitliliğe, iklimin azaltılmasına ve adaptasyonuna, tatlı su mevcudiyetine, dünya ekonomilerine daha fazlasına katkıda bulunan kritik öneme sahip ekosistemler.

2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü, sulak alanların hızlı kaybını tersine çevirmek ve bu alanların korunması ve onarılmasına yönelik eylemleri teşvik etmek için, sulak alanlar hakkında ulusal ve küresel farkındalığı acil olarak artırmayı hedefliyor.

Ramsar Sözleşmesi

2 Şubat 1971 tarihinde İran’ın Ramsar kentinde sulak alanların korunması için imzaya açılan Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme’ye  Türkiye dahil toplam 171 ülke taraf oldu. Sözleşme kapsamında, taraf ülkelerde toplam 2 milyon 538 bin 792 km2 alana sahip 2 bin 391 sulak alanı Ramsar Listesine girdi.  Üye ülkeler, ulusal sınırları içindeki bu sulak alanları korumayı ve akıllı kullanımını sağlamayı uluslararası düzeyde taahhüt ediyor.

Türkiye, 1994 yılında Uluslararası Ramsar Sözleşmesi’ne taraf oldu.  Birleşik Krallık ise 175 adet sulak alanla tüm dünyada Ramsar Sözleşmesi listesinde en fazla sulak alanı olan ülke. Fransa, 37 bin 420 km2 toplam alanıyla, Avrupa’da yüzey alanı olarak en fazla sulak alanı listeye dâhil ettirdi.

Türkiye, yüzey alanı bakımından Avrupa’nın en büyük ülkesi olmasına karşın 2020 yılı itibariyle Ramsar listesinde toplam alanı bin 845 km2 olan 14 sulak alanı ile yer alıyor. Türkiye hem özel coğrafi konumu ve ölçeği hem de sulak alan çeşitliliği ve özellikle göçmen kuş türleri açısından, içinde bulunduğu coğrafyanın en önemli ülkelerinden. Bu nedenle daha fazla Ramsar alanına sahip olmayı hak ediyor.