Yeni araştırma: Türkiye’de tam karantina geciktikçe ekonomik maliyeti artıyor

Koç Üniversitesi ve Maryland Üniversitesi‘nden bir grup akademisyen yeni tip koronavirüs salgınının Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerini ve çözüm önerilerini içeren bir araştırma hazırladı.

Çalışmaya göre tam karantina uygulamasına geçilmemesinin ekonomik maliyeti karantinanın uygulandığı senaryodan daha fazla.

Prof. Dr. Selva Demiralp, Koç Üniversitesi’nden Cem Çakmaklı, Sevcan Yeşiltaş, Muhammed Ali Yıldırım ve Maryland Üniversitesi’nden Şebnem Kalemli-Özcan ile yürüttüğü araştırmanın sonuçlarını Yetkin Report’ta yayınladı.

En az hasar bir aylık tam karantinada

Ekonomi üzerindeki en az hasarın, ülke çapında uygulanacak bir aylık tam karantina uygulaması ile mümkün olduğu belirtilen araştırmada uygulamanın ertelenmesiyle gerekli karantina günü sayısının dolayısıyla da maliyetinin arttığı belirtildi.

Alternatif karantina senaryolarının da incelendiği çalışmada bu senaryoların Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) üzerindeki etkisi şu şekilde özetlendi:

• İngiltere’nin krizin başında denediğine benzer şekilde, hiçbir şey yapılmadan virüsün doğal süreci ile yayılıp ömrünü tamamlaması durumunda GSYH yüzde 11 azalıyor. Ancak korona Covid-19 salgını nedeniyle ölüm sayısının en yüksek olduğu bu alternatif insani açıdan kabul edilebilir değil.
• Şu andaki uygulamaya benzer kısmi bir karantina uygulaması ile GSYH yüzde 17 azalıyor.
• Çin’deki uygulamaya benzer şekilde, tam karantina uygulaması bugün uygulamaya konduğu takdirde salgın 42 günde kontrol altına alınıyor ve GSYH yüzde 7,8 azalıyor.
• Tam karantina uygulamasında bir günlük gecikme olduğunda salgın 44 günde kontrol altına alınabiliyor ve GSYH’deki daralma yüzde 8,2 oluyor.

Sektör bazında virüs yayılma hızı tespit edildi

Çalışma sırasında önce virüsün ne hızda yayıldığına dair veriler topladıklarını belirten Prof. Dr. Demiralp, bunun için epidemiyoloji çalışmalarında da kullanılan SIR (Şüpheli-Enfekte-İyileşmiş) modelini esas aldıklarını belirtti.

İkinci aşamada virüsün yayılma hızını sektörel bazda incelediklerini belirten araştırmacı, “Bu noktada, her bir sektör için hesaplanan vaka sayısına göre arzda yaşanacak düşüşü hesapladık. Arzdaki azalmayı hesaplarken modele sadece hastalığa yakalanan kişileri değil bu kişilere bakan yakınlarını da dahil ettik” dedi.

Salgının talep üzerindeki etkilerini hesaplarken kredi kartı harcamalarındaki değişimin sektörel dağılımından yararlandıklarını söyleyen Demiralp “ Son aşamada, talepteki düşüşü arzdaki düşüşe eklerken arz ve talepteki değişimleri karşılaştırıp en çok hangi taraf değişmişse üretimin o kadar değişeceğini varsaydık. Mesela bir sektörde arz 100 birim, talep 50 birim düştüyse toplam üretimin 100 birim azalacağını varsaydık” açıklamasını yaptı.

Neden tam karantina?

Araştırmada tam karantina uygulamasının gecikmesinin etkisini anlamak için üç farklı senaryoda ekonomi durumu incelendi. Vaka sayısının 70 bin olduğu gün, bir sonraki gün ve iki sonraki gün başlayacak karantina uygulamasının sonuçları ise şu şekilde:

• Vaka sayısı 70,000 iken tam karantina uygulandığında 42 günlük bir sürede salgın kontrol altına alınabildiğinden GSYH’daki düşüş yüzde 7.8 ile sınırlı kalıyor.
• Sadece bir günlük gecikme olduğunda vaka sayısı 10,000‘den fazla artıyor. Bu durumda 42 günlük tam karantina salgını kontol altına almaya yetmiyor. Virüs 100 gün sonra tekrar artmaya başlıyor. Prematüre şekilde karantinayı vaktinden erken sonlandırmak hiçbir işe yaramadığı gibi o süre içindeki üretim kaybı da boşa gidiyor. Bu nedenle bir günlük gecikmenin bedeli olarak ekonomiyi fazladan 2 gün kapatmanız gerekiyor ki bu da ekonomik maliyeti bir anda GSYH’nın yüzde 8,2’ine çıkarıyor.
• Eğer iki günlük gecikme olursa bu sefer karantina süresi 46 güne çıkarken GSYH’daki düşüş yüzde 8,6’ya çıkıyor. Yani gecikme olan her gün GSYH üzerinde yaklaşık yüzde 0.4 ilave kayıp doğuruyor.

Rakamların yaklaşık değerler üzerinden verildiğinin vurgulandığı yazıda “Rakamlar yaklaşık değerler olsa da bir şey çok net: Beklemek ekonomik maliyetleri katlanarak artırıyor ve finansman bulma imkanları da o ölçüde zorlaşıyor” ifadeleri kullanıldı. Çalışmaya ait detaylar daha sonra raporlaştırarak yayınlanacak.