Türkiye kömüre doymuyor: Planlanan termik santraller için revizyon yapılmalı

Global Energy Monitor tarafından her yıl kömürlü termik santrallerin bir değerlendirmesini sunan “Yükseliş ve Çöküş: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi” raporunun dokuzuncusu bugün yayımlandı.

Türkiye özelinde bir incelemenin de sunulduğu raporda, finansman bulunamaması ve yasal sıkıntılara rağmen Türkiye’nin tüm dünyada planlanan kömürlü termik santral kapasitesi bakımından, Çin ve Hindistan’ın ardından üçüncü sırada yer aldığı belirtiliyor.

Rapora göre,  Çin hariç hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde işletmede olan ve planlanan kömürlü termik santrallerin sayısı azaldı, ancak işletmedeki kömürlü termik santraller yeterince hızlı bir şekilde kapatılmıyor.

Paris İklim Anlaşması‘nın hedeflerine uymak için yılda ortalama 117 GW’lık kömürlü santralin kapatılması gerekiyor, bu da geçen yıl kapanan (26 GW) kapasitenin dört buçuk katına denk geliyor. Ayrıca yeni kömürlü termik santrallerin yapımı da durdurulmalı.

Türkiye, planlanan santrallerde dünyada üçüncü sırada

Rapora göre, Türkiye, planlanan kömürlü termik santral kapasitesi bakımından Çin ve Hindistan’ın ardından dünyada üçüncü sırada yer alıyor.

2022 itibarıyla, Türkiye’nin proje stokunda yaklaşık 11 GW’lık kömürlü termik santral projesinin yer aldığı belirtilen raporda, bu projelerin tamamının finansman bulmakta zorlandığına ya da bir dizi yasal aksaklıkla karşılaştığına dikkat çekiliyor.  Bu durumu kanıtlayan gelişmelerden biri de proje stokundaki 11 GW kömürlü termik santral kapasitesine karşılık Enerji Bakanlığı’nın Ulusal Enerji Planı’nda 2035 yılına kadar 3,2 GW’lık yeni kömürlü termik santral kapasitesi öngörmesi.

Paris Anlaşması’nı onaylayan Türkiye’de 2022 yılında açılışı yapılan tek santral, 1,3 GW’lık kapasiteye sahip Adana’nın Yumurtalık ilçesi Sugözü sahilinde faaliyete geçen Çin finansmanlı Emba Hunutlu kömür santrali oldu.

660 MW’lik iki üniteden oluşan 1320 MW kapasiteli santrali Sugözü Sahili’nde bulunan ve faaliyetine devam eden Sugözü İthal Kömürlü Termik Santrali‘nin sadece 1.8 km. doğusunda inşa edildi. Adana’nın kuzeyinde yer alan Tufanbeyli Kömürlü Termik Santrali’yle  ve diğer kirleticilerle birlikte, Adana’nın hava kalitesi ciddi şekilde etkilenecek.

Santral;

• Her yıl 2,8 milyon ton kömür ithal edilecek.
• Projeye sırasıyla 1,5 km, 2,6 km ve 2,8 km uzaklıkta bulunan Sugözü Köyü, Herekli Mahallesi ve Demirtaş Köyü doğrudan etkilenecek.
• WWF Türkiye ile SEFİA’nin ‘‘Adana’ya Ölü Yatırım’’ raporuna göre, Hunutlu kömürlü termik santralinin yatırım maliyeti 1,7 milyar $ olarak baz alındığında, işletmeye girdikten ancak 26 yıl sonra proje kendini geri ödeyebiliyor. İnşaat süresiyle birlikte bu süre 30 yıla çıkıyor. Yatırım maliyeti 2,1 milyar $ olarak kabul edildiğinde ise, santral 30 yıllık ekonomik ömrü boyunca yatırımı geri ödeyemiyor.

Yenilerinin açılması zor

Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz, mevcut proje stokunun büyümesine rağmen Türkiye’de bundan sonra yeni bir kömürlü termik santral açılmasının olası görünmediğini söyledi:

“Ne bunun için gerekli dış finansman var ne de yöre insanları yaşadıkları yerde termik santral istiyor. Ulusal Enerji Planı bile 2035 yılına kadar sınırlı kapasitede yeni kömürlü termik santral öngörüyor. Şimdi, Ulusal Enerji Planı’nın daha iddialı bir enerji dönüşümü için net bir politik ortam yaratacak şekilde revizyonuna ihtiyacımız var. Özellikle depremin ardından, Türkiye’nin önündeki yeniden inşa sürecinde, enerji verimliliği ve depolamaya odaklanarak rüzgar ve güneş enerjisine dayalı, herkes için güvenilir, sürdürülebilir ve uygun fiyatlı bir enerji sistemini inşa etmek yetkililerin öncelikli görevi olmalı.”

‘‘Türkiye’nin elektrik üretiminde kömür ısrarını destekleyenlerin, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin bir sonucu olarak Avrupa’da kömürün kışın geri döneceğine dair beklentileri boş çıktığına dikkat çeken Fosil Yakıtların Ötesi (Beyond Fossil Fuels) Kampanyacısı Duygu Kutluay ise şunları söyledi:

 “Avrupa’da tam tersine, kömürle birlikte gazı da devreden çıkararak tamamen temiz elektrik üretimine geçmeye yönelik hedef koyan ülkelerin sayısında arttı. Türkiye de bu tarihi yol ayrımında tercihini yenilenebilir, enerji tasarrufu ve akıllı tüketimden yana kullanarak fosil yakıtlardan kurtulmanın planlarını yapmalı. Yoksa kömür ve gaz gibi fosil yakıtlarda ısrar önümüzdeki dönemlerde de tekrarlaması beklenen fosil yakıt krizlerine karşı enerjide dışa bağımlı olan Türkiye’yi çok daha kırılgan hale getirecek.”

Avrupa kömüre dönmüyor

Raporun diğer öne çıkan verileri şöyle:

• Çin hariç gelişmekte olan ülkelerde planlanan kömürlü termik santral kapasitesi 23 GW düştü. Ancak Çin’in planlanan kapasitesi 126 GW artarak dünyanın geri kalanındaki değişiklikleri büyük ölçüde telafi etti.
• 2021’de Avrupa Birliği’nin 14,6 GW’lık kömürlü termik santrali kapatarak kendi rekorunu kırmasının ardından yaşanan gaz krizi ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali kömür santrallerinin devre dışı kalmasında bir yavaşlamaya yol açtı ve geçtiğimiz yıl sadece 2,2 GW’lık kömürlü termik santral kapandı. Kömürlü termik santrallerin geçici olarak yeniden devreye alınması ve ömürlerinin uzatılmasının önümüzdeki birkaç yıl içinde sönümlenmesi beklenirken, “Avrupa kömüre dönüyor” mitinin gerçek hayattaki karşılığı AB’nin kömüre dayalı elektrik üretiminde 2022 yılında sadece yüzde 1’lik bir artış.
• 2022 yılında dünyada işletmedeki kömür santrali filosu (yüzde 1’den az) 19,5 GW büyüdü. Yeni işletmeye alınan 45,5 GW’lık santralin yarısından fazlası (yüzde 59) Çin’de. Çin dışında, küresel kömür filosu önceki yıllara göre daha yavaş bir oranda olsa da küçülmeye devam etti.
• İnşaat öncesi ve inşaat aşamaları da dahil olmak üzere proje stokundaki olan toplam kömürlü termik santral kapasitesi, 2014’teki yüksek seviyelerden önemli ölçüde düştükten sonra 2019’dan bu yana nispeten aynı seviyede kaldı. Bu rakam 2021’de 479 GW ile rekor düşük seviyeye ulaştı, ancak 2022’de Çin nedeniyle  bir yılda %12’lik bir artışla 537 GW’a yükseldi.
• ABD, 2022 yılında 13,5 GW’lık kömür kapasitesini kapatarak bu alanda başı çekti.

Ülkelerin kömürden çıkış planları ise söyle:

• Kömürsüz Avrupa ülkeleri: Belçika (2016), İsveç (2020), Portekiz (2021)
• 2025 yılına kadar kömürden çıkış yapacak Avrupa ülkeleri: Fransa (2023), Birleşik Krallık (2024), Macaristan (2025), İtalya (2025), İrlanda (2025), Avusturya (2023)
• 2030 yılına kadar aşamalı olarak kömürden çıkacak Avrupa ülkeleri: Kuzey Makedonya (2027) Danimarka (2028), Finlandiya (2029 ortası), Hollanda (2029 sonu), Slovakya (2030), İspanya (2030), Romanya (2030), Yunanistan (2028)
• 2030’dan sonra kömürden çıkacak Avrupa ülkeleri: Karadağ (2035), Hırvatistan (2033), Bulgaristan (2038-2040), Slovenya (2033), Çekya (2033), Almanya (2038)
• Kömürden çıkış kararı almamış ülkeler: Kosova, Bosna Hersek, Polonya, Sırbistan ve Türkiye.

Raporun tamamının İngilizcesine ve Türkiye bölümüne bu linkten ulaşabilirsiniz.
Raporun Türkçesine ise buradan erişebilirsiniz