İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, bu yılın Nobel ödülü sahiplerini açıklamaya devam ediyor. Bu hafta başlarında açıklanan tıp ve fizik ödüllerinin ardından kimya Nobel’i de açıklandı.
2022 Nobel Kimya Ödülü‘nü moleküllerin yeni bileşikler oluşturmak için bir araya gelmesine izin veren ve hücre biyolojisi hakkında fikir veren reaksiyon keşifleriyle bilim insanları Carolyn Bertozzi, Morten Meldal ve K. Barry Sharpless aldı.
Dr. Bertozzi, ödüle layık görülen sekizinci kadın oldu.
Dr. Sharpless da bu ödülle iki Nobel ödülü kazanan beşinci bilim insanı olarak tarihe geçti. Sharpless aynı ödüle 2001 yılında da layık görülmüştü.
İki Nobel ödülü sahibi diğer isimler arasında Fizik ödülünü iki kez kazanan John Bardeen, Fizik ve Kimya ödülü kazanan Marie Curie, Kimya ve Barış ödülü kazanan Linus Pauling ve Kimya ödülünü iki kez kazanan Frederick Sanger bulunuyor.
Bertozzi, Stanford Üniversitesi‘nde, Sharpless Kaliforniya Scripps Araştırma Enstitüsünde, Meldal ise Kopenhag Üniversitesi‘nde görev yapıyor.
Sharpless’ın çalışmaları sayesinde kendisi ve ekibi, glikanlar olarak bilinen hücre yüzey yapılarını görselleştirmeyi ve anlamayı başardı ve bu kanser bağışıklık tedavisinde yeni bir fikre yol açtı.
Akademi, ödül sahiplerinin keşiflerinin onkolojinin çok ötesinde kullanıldığını ve antimikrobiyaller, herbisitler, teşhis testleri, korozyon geciktiriciler ve parlatıcı maddeler gibi ürünlerde de kullanıma olanak sağladığını söyledi.
K. Barry Sharpless
‘Klik’ kimyası ve biyoortogonal kimya alanındaki çalışmaları, kanser ilaçları konusunda yapılan deneylerin yanı sıra, tarım alanında ve endüstriyel uygulamalarda da kullanılıyor.
Dr. Sharpless’ın bu kavramı 2000’lerde ortaya atmasından kısa bir süre sonra, hem kendisi hem de Dr. Meldal bağımsız olarak, bugün klik kimyasının baş tacı olarak bilinen bakır katalizli azid-alkin siklo ilavesi adı verilen bir kimyasal reaksiyon keşfetti.
Carolyn R. Bertozzi
Stanford’da kimyager ve profesör olan Dr. Bertozzi de bu reaksiyonu, gözlemlediği hücrelerin kimyasını etkilemeden canlı organizmalarda sıklıkla hücre yüzeylerinde bulunan biyomoleküllere uygulayabildi.
Glikanlar (şeker zincirleri) ile ilgili kapsamlı araştırmalarından önce, bilim insanlarının glikobiyolojinin bu alt alanını anlamaları, canlı hücrelerde hareket halindeki molekülleri görememeleri nedeniyle mümkün olmuyordu.
Ödülün sahiplerinin duyurulduğu açıklamada, “Basit kimyasal yapı taşlarını birleştirmek, neredeyse sonsuz çeşitlilikte molekül oluşturmayı mümkün kılıyor,bazen basit cevaplar, en iyisidir” denildi.
Mortan Meldal
Meldal, ‘klik’ kimyasını, “karmaşık yapılar inşa etmenin ve bunları Lego’nun parçalarıymış gibi birbirine bağlamanın bir yolu” olarak tanımlıyor.
Bu teknoloji, hücreler hakkında daha fazla bilgi edinmek ve biyolojik süreçleri izlemek için küresel olarak kullanılıyor. Ayrıca bu alandaki çalışmalarda istenmeyen yan ürünler yaratan ve deneyleri aksatan eski yöntemlerin aksine, kararlı moleküllerin laboratuvarda birleştirilmesine de olanak tanyor.
Dr. Bertozzi, ödülü kazandıktan sonraki açıklamasında şöyle dedi:
“Klik kimyası alanı hala erken evrelerinde. Biyoteknoloji gibi endüstrilerde ve hastalıkların tedavisinde ve teşhis edilmesi kullanılmak üzere keşfedilecek ve icat edilecek birçok yeni reaksiyon var.“