Nobel Barış Ödülü, Rusya, Ukrayna ve Belarus’taki insan hakları mücadelesine gitti

2022 Nobel Barış Ödülü, şu an hapiste olan Belaruslu insan hakları aktivisti Ales Bialiatski, Rus insan hakları örgütü Memorial ve Ukraynalı insan hakları örgütü Sivil Özgürlükler Merkezi (Center for Civil Liberties)‘e verildi.

Norveç Nobel Komitesi açıklamada şöyle dedi:

“Ödülün sahipleri, kendi ülkelerindeki sivil toplumu temsil ediyor. Uzun yıllardır egemen gücü eleştirme ve vatandaşların temel haklarını koruma hakkı için mücadele veriyorlar. Savaş suçlarını, insan hakları ihlallerini ve yetkinin kötüye kullanılmasını belgelemek için olağanüstü bir çaba sarf ettiler. Birlikte, barış ve demokrasinin sağlanması için sivil toplumun önemini temsil ediyorlar.”

Komite başkanı Berit Reiss-Andersen, “Norveç Nobel Komitesi, komşu ülkeler Belarus, Rusya ve Ukrayna‘da insan hakları, demokrasi ve barış içinde bir arada yaşamanın önde gelen üç şampiyonunu onurlandırmak istiyor” dedi:

“Bu, tek bir kişi, tek bir organizasyon ya da tek bir hızlı eylem değil: Otoriter devletlere ve/veya insan hakları ihlallerine karşı durabilecek olan, sivil toplum dediğimiz şeyin birleşik çabalarıdır.”

Belarus’ta şaibeli Başkanlık seçimlerinin ardından muhalif kitlesel protestolar yaşanmış, Byalyatski gibi Başkan Alexander Lukashenko karşıtı avukatlar ve insan hakları aktivistleri, ofislerine ve evlerine yapılan baskınlarla  gözaltına alınmıştı.

Sürgündeki muhalif politikacı Sviatlana Tsikhanouskaya Reuters’e verdiği demeçte, Byalyatski’ye verilen ödülün Belarus’taki yaklaşık 1350 siyasi tutukluya dikkat çekmeye yardımcı olabileceğini söyledi.

1989’da Sovyetler Birliği döneminde siyasi baskı mağdurlarına ve akrabalarına yardım etmek için kurulan Memorial, Rusya ve eski Sovyet cumhuriyetlerinde demokrasi ve sivil haklar için kampanyalar yürütüyor. Kurucu ortağı ve ilk başkanı, 1975 Nobel Barış Ödülü sahibi Sakharov‘du.

Rusya’nın en tanınmış insan hakları grubu olan Memorial, geçen Aralık ayında, bazı sivil toplum gruplarının yabancı ajan olarak kaydolmasını gerektiren bir yasayı çiğnediği ve Kremlin’e eleştiriler yönelttiği için baskı yoluyla feshedilmişti.

Memorial yönetim kurulu üyesi Anke Giesen, ödüle dair yaptığı açıklamada, ödülün onlara verilmesinin Memorial’ın insan hakları çalışmalarının ve Rusya’da “kelimelerle tarif edilemeyecek derecede korkunç saldırılara” maruz kalmaya devam eden meslektaşlarının itibarının tanınması anlamına geldiğini söyledi.

Memorial’a verilen ödül, geçen yıl gazeteci Dmitry Muratov’un Filipinler’den Maria Ressa ile paylaştığı ödülün ardından Rusya’ya verilen ikinci Nobel ödülü oldu.

Ödülün bir diğer sahibi Sivil Özgürlükler Merkezi, Ukrayna’da insan hakları ve demokrasiyi geliştirmek amacıyla 2007 yılında Kiev’de kuruldu. Merkez, Ukrayna’yı hukukun üstünlüğü ile yönetilen bir devlet haline getirmek için  Ukrayna’nın Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne üye olmasını aktif olarak savunmuştu.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra ise Sivil Özgürlükler Merkezi, Ukraynalı sivil nüfusa karşı Rus savaş suçlarını tespit etme ve belgeleme çabalarına girişti.

Ukrayna Sivil Özgürlükler Merkezi’nin yönetici direktörü Oleksandra Romantsova, ödülü kazanmanın “inanılmaz” olduğunu söyledi.

Komite başkanı Reuters‘a verdiği demeçte Belarus’u, Ales Byalyatski’yi serbest bırakmaya çağırdı ve ödülün Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yönelik olmadığını söyledi.

Ancak şimdiden ödül birçok kişi tarafından Putin ve Belarus Devlet Başkanı  Lukashenko’nun kınanması olarak yorumlandı ve bu da 2022 Barış Ödülü’nü on yıllardır siyasi olarak en çekişmeli olanlardan biri haline getirdi.

Rusya’nın Birleşmiş Milletler büyükelçisi Gennady Gatilov, Moskova’nın ödül konusunda endişelenmediğini söyledi ve “Bu bizi ilgilendirmiyor” dedi. Belarus’ta ise Ales Bialiatski’nin ödülü kazandığı  haberi devlet medyası tarafından yayımlanmadı.