[İklim Masası] İklim değişikliği, haziran ayındaki sıcak dalgasını şiddetlendirdi

Yeni yapılan bir çalışma, 11-14 Haziran tarihlerinde Türkiye’yi de etkileyen sıcak dalgalarının iklim değişikliği nedeniyle kuvvetlendiğini gösteriyor. Bilim insanlarına göre dalga,  bölgede daha önce yaşananlara göre 1.5 dereceye kadar daha sıcak gerçekleşti.

İklim Masası’nın Yunanistan’daki partneri Climatebook’un da katkı sunduğu çalışma, aşırı hava olaylarını inceleyen Fransa merkezli ClimaMeter tarafından yapıldı.

Bilim insanları, Haziran 2024’te Doğu Akdeniz’de yaşanan sıcak dalgasının iklim değişikliği ile ilişkisini anlamak için sıcak dalgalarının 1979’dan günümüze nasıl değiştiğini inceledi. 2001-2023 yılları arasında kaydedilen aşırı sıcakların, 1979-2001 yılları arasında gerçekleşmiş olsaydı nasıl görüneceği araştırıldı. Çalışmanın sonucunda, haziran ayında yaşanan sıcak hava dalgasında iklim değişikliğinin önemli rol oynadığı tespit edildi.

‘Az rastlanan bir olay’

Çalışmanın bulguları şöyle:

• Haziran 2024’te Doğu Akdeniz’de yaşanana benzer sıcak dalgaları, bölgede daha önce kaydedilenlere kıyasla 1,5°C’ye kadar daha sıcak.
• Haziran 2024’te Doğu Akdeniz’de yaşanan sıcak dalgası, kısmen az rastlanan bir olay.
• Sıcak dalgasında gözlenen yüksek sıcaklıklar, büyük ölçüde insan kaynaklı iklim değişikliğine bağlanabilir. Doğal iklim değişkenliğinin küçük bir rol oynadığı sonucuna varıldı.

• Yüzey basıncı değişiklikleri, günümüzde bu tip olayların Balkanlar üzerinde daha yüksek, Türkiye’nin doğusunda ise daha düşük yüzey basıncı ile gerçekleştiğini gösteriyor.
• Sıcaklık değişiklikleri ise benzer olayların günümüzde en az 1,5°C daha sıcak olduğunu ortaya koyuyor. En yüksek değerlere, Batı Balkanlar’da ve Kuzey Afrika’da ulaşılıyor.
• Rüzgar hızı değişiklikleri, Karadeniz’de 2km/sa daha az rüzgarlı koşullar gösteriyor. Orta Akdeniz’de ve Levant Denizi’nin bazı bölgelerinde ise daha rüzgarlı koşullar gözleniyor.

Çalışma, benzer geçmiş olayların daha önce çoğunlukla haziran ayında meydana geldiğini, günümüzde ise daha çok mayıs ve temmuz aylarında gerçekleştiğini gösteriyor. Kentsel alanlardaki değişiklere göre İstanbul geçmişe kıyasla 0,3 ila 0,8°C daha sıcak.

Çalışmanın tamamını incelemek için tıklayın

Ne olmuştu?

3 ile 27 Haziran 2024 tarihleri arasında kaydedilen aşırı sıcaklar, Türkiye’nin yanı sıra bazı Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu ülkelerini de etkiledi. Sıcaklıklar, 11-14 Haziran arasında kaydedilen sıcak dalgası ile zirve noktasına ulaştı. Yeni yapılan bir çalışma, yaşanan şiddetli sıcak hava dalgasında iklim değişikliğinin önemli rol oynadığını ortaya koyuyor.

1991-2020 yılları arasındaki iklim verileri ile kıyaslandığında en yüksek sıcaklık anomalilerinin Türkiye’de ve Yunanistan’da yaşandığı görülüyor. Bu durum Türkiye’de orman yangınlarının yayılmasını tetiklerken, Yunanistan’da ise 44,5°C’ye varan sıcaklıklar ölümlere sebep oldu. Yetkililer, sıcak hava uyarısı yapmak veya okullar ile turistik yerleri kapatmak gibi sağlık önlemleri aldı.

Yunanistan’da, 2010-2019 yılları arasındaki medyan (ortanca) değerin 2,9 ila 4,8°C üzerinde, rekor sıcaklıklar kaydedildi. Atina Ulusal Gözlemevi verilerine göre Haziran 2024, en azından 1960 yılından bu yana yaşanan en sıcak haziran ayı oldu.

Kıbrıs’ta da 44-45°C’lik rekor sıcaklıklar kaydedildi. Sıcak dalgası, en az iki kişinin sıcaklık çarpması nedeniyle yaşamını kaybetmesine neden oldu ve sağlık sistemi üzerinde kayda değer baskı yarattı.

Balkanlar’da ise sıcak hava dalgasının önemli etkilerinden biri elektrik kesintileri oldu. Karadağ, Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Hırvatistan’da yaşanan kesintiler hem gündelik yaşamı aksattı hem de aşırı sıcakların yarattığı zorlukları şiddetlendirdi.

Yüzey basıncı anomalileri; Türkiye’nin yanı sıra Balkanlar, Kıbrıs ve Orta Doğu’da pozitif anomali gözlendiğini ortaya koyuyor. Bu anomali, aşırı sıcaklardan önemli ölçüde sorumlu görünüyor. Güney Balkanlar ile Anadolu’daki sıcaklık anomalilerinin yer yer +10°C’ye ulaştığı gözleniyor.

Yağış verileri ise etkilenen bölgenin büyük kısmında yağış kaydedilmediğini ortaya koyuyor. Bunun tek istisnası, Kuzey Yunanistan’da ve Türkiye’nin bazı bölgelerinde kaydedilen hafif yağışlar.

Bu süreçte hafif ila orta seviyede rüzgarlar kaydedilirken, en şiddetli rüzgarlar ise Ege Denizi’nde ve Orta Doğu’da yaşandı.

İklim değişikliği ve sıcak hava dalgaları arasında net bir ilişki var

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 2021 yılında yayımladığı 6. Değerlendirme Raporu’nun ortaya koyduğu üzere, sıcak hava dalgaları ile iklim değişikliği arasında net bir ilişki var. İklim değişikliği, sıcak  dalgalarının artışına çeşitli şekillerde ve önemli ölçüde katkıda bulunuyor. Sıcak dalgalarının sıklığını, şiddetini ve süresini artırıyor.

İklim değişikliğinin kara koşullarını değiştireceği, sıcaklık ve yağışı etkileyeceği, kuzeyde kar örtüsünü azaltıp kış ısınmasını artıracağı, tropik bölgelerde ise yağışın artmasıyla birlikte büyüme sezonunda ısınmayı azaltacağı öngörülüyor.

Küresel ısınma ve kentleşme, özellikle sıcak hava dalgaları sırasında şehirlerde ve çevresinde ısınmayı artırabilir. Bu etki, gece sıcaklıkları üzerinde, gündüz sıcaklıklarına göre daha büyük olabilir.

Nitekim Doğu Akdeniz’de yer yüzeyine yakın hava sıcaklıkları, 20. yüzyıldan bu yana artıyor. Bu durum, bölgede sıcak hava dalgası riskini artırıyor. Zaten sıcak olan şehirlerde; küresel ısınma, nüfus artışı ve özellikle yaz aylarında artan turist sayısı nedeniyle sıcaklığa giderek daha fazla maruz kalınıyor.