Kasım 2024’te gerçekleştirilecek olan 29. BM İklim Değişikliği Konferansı (COP29), Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki Olimpiyat Stadyumu‘nda düzenlenecek. Azerbaycan’ın ekoloji bakanı Mukhtar Babayev, iki hafta sürecek olan COP iklim zirvesine başkanlık edecek ve ülkesini dünyanın kesişme noktasında konumlandırdığını açıklıyor.
Babayev, Azerbaycan’ın zengin küresel kuzey ile fakir küresel güney arasında, eski bir Sovyet bloğu ülkesi olarak doğu ile batı arasında ve petrol ve gaz üreticileri ile bu kaynakları tüketen ülkeler arasında bir köprü sağlayabileceğini söylüyor.
Guardian’ın aktardığına göre Azerbaycan, 1840’larda dünyanın ilk petrol kuyularının kazıldığı yer ve ABD‘nin Pennsylvania‘daki ilk kuyusundan daha eski bir tarihe sahip. Petrol ve gaz, Azerbaycan’ın ihracatının yüzde 90’ını ve hükümet bütçesinin yüzde 60’ını oluşturuyor ve ülkenin en büyük gelir kaynaklarından. Uluslararası Enerji Ajansı‘na göre, “Petrol ve son dönemde gaz, 1990’ların sonlarından bu yana Azerbaycan’da yaşam standartlarının dikkate değer şekilde yükselmesinden büyük ölçüde sorumlu.”
Ancak ülke, rüzgar ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapmayı planlıyor. Karadeniz‘in altından Bulgaristan, Macaristan ve Romanya‘ya düşük karbonlu enerji taşıyacak bir bağlantı hattı planlanıyor. Babayev, “Azerbaycan, deneyimlerini paylaşmak istiyor. Özellikle fosil yakıt üreten ülkeleri bu sürece dahil olmaya davet etmek istiyoruz. Sorumluluğumuzu anlıyoruz. Daha fazlasını yapabileceğimizi ve birlikte daha güçlü olabileceğimizi düşünüyoruz” dedi.
Aralık ayında Dubai‘de gerçekleştirilen COP28 zirvesinde, ülkeler fosil yakıtlardan “uzaklaşmayı” kabul etti. Birçok ülke için bu, tam anlamıyla fosil yakıtları terk etme çağrısının çok gerisinde kaldı. Ancak, iklim krizi sebepleri olan fosil yakıtların ilk kez açıkça hedef alındığı bir dönüm noktası oldu. BM Genel Sekreteri António Guterres‘in sözleriyle, fosil yakıt üreticileri “insanlığı boğazından yakalıyor.”
Bakü’deki konferansta odak noktası, fosil yakıtların fazlalığından ziyade, harekete geçme savunucularının ciddi şekilde eksik olduğu finansmana kayacak. Sera gazı emisyonlarını azaltmak, mevcut altyapıyı aşırı hava koşullarına daha dayanıklı hale getirmek ve küresel sıcaklıkları sanayi öncesi seviyelerin 1,5°C içinde tutmak için gerekli “yeşil dönüşümü” sağlamak büyük yatırım gerektiriyor.
Ekonomist Lord Stern ve Vera Songwe tarafından hazırlanan bir rapora göre, 2030 yılına kadar her yıl sadece Çin hariç gelişmekte olan ülkeler için gerekli değişiklikleri gerçekleştirmek için yaklaşık 2,4 trilyon dolar gerekiyor. Babayev, “Finansmanın erişilebilirliğini, erişim kolaylığını ve uygun maliyetini sağlamamız gerekiyor. Gelişmiş dünya bağışçıları, gelişmekte olan ülkelerin pozisyonunu çok dikkatli bir şekilde dinlemeli” dedi.
Power Shift Africa düşünce kuruluşunun direktörü Mohamed Adow, “İklim krizini çözmek için iki şey gerekiyor; siyasi irade ve mali yatırım. Küresel güneyin birçok yerinde siyasi irade var – eksik olan yatırım. Uzun vadeli bir finansman hedefi belirlemek, emisyonları azaltmak için gerekli enerji dönüşümünü başlatmak için hayati önem taşıyor” diyor.
Zambiya gibi ülkeler, 40 yılı aşkın süredir en kurak tarım sezonunu yaşadığı için ciddi açlıkla karşı karşıya. Çevre Bakanı Collins Nzovu, “Afrika, iklim değişikliğine çok az katkıda bulundu. CO2 emisyonlarımız neredeyse yok denecek kadar az. Ancak Afrika’nın yaşadığı sonuçlar çok ciddi” dedi. Ancak bu ülkelerin finansmana erişmesi neredeyse imkansız, çünkü borç verenler ya reddediyor ya da yüksek faiz oranları ve ağır şartlar koyuyor.
Maldivler‘de de yükselen deniz seviyeleri ve fırtına dalgalanmaları ada halkının hayatını tehdit ediyor. Ekonomi Bakanı Mohamed Saeed, “İklim yatırımları için kapılarını çaldığınızda bankalar, özel sermaye şirketleri ve borç verenler, bunun çok büyük, çok küçük, çok riskli olduğunu, daha fazla araştırma, daha fazla sonuç gerektiğini söylüyor” dedi.
Azerbaycan ve BM için sorun, COP29‘un finansman anlaşmasını sağlama sorumluluğuna sahip olmasına rağmen, yetki kollarının başka yerlerde olması. Dünya Bankası, küresel olarak en büyük kalkınma finansmanı kurumu, ancak birçok yoksul ülkenin gözünde son yıllarda iklim finansmanında başarısız olmuştur. Barbados Başbakanı Mia Mottley, Dünya Bankası’nın reform çağrısında bulunarak daha esnek bir bağışçı olmasını ve gelişmekte olan ülkelere özel sektör kredilerine daha düşük faiz oranlarıyla erişim sağlamasını istiyor.
Kenya Devlet Başkanı William Ruto ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile birlikte Mottley, sık uçan yolculardan alınacak bir vergi, uluslararası nakliye için karbon ücreti, fosil yakıt üreticilerine yönelik beklenmedik kazanç vergileri ve hatta küresel bir servet vergisi gibi yeni finansman kaynaklarını araştırma girişimini başlattı.
AB’nin iklim komiseri Wopke Hoekstra, bağışçı ülkeler havuzunun genişletilmesi gerektiği konusunda ısrarcı. Hoekstra, “Artık gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin mantığı arkasına saklanamayız, sorumluluk paradigmasına geçmemiz gerekiyor” diyor ve Körfez ülkeleri, Singapur ve Çin gibi ülkeleri örnek göstererek, “Zenginlikle birlikte sorumluluk da gelir. Ödeme yapma kapasitesine sahip olanların gerçekten ödeme yapmaları gerekiyor” diye ekliyor.
Hoekstra’nın Çin konusundaki sert konuşmaları, AB’nin haziran ayında yapılacak parlamento seçimlerinde sağdan gelen ekonomik kaygılarla ilgili yeşil politikalara karşı bir tepki korkusu bağlamında değerlendiriliyor. ABD’de ise Donald Trump‘ın yeniden yükselişi, iklim eylemine çok daha büyük bir tehdit oluşturabilir. Trump, son görev döneminde Paris anlaşmasından çekilme sürecini başlatmıştı.
Azerbaycan’ın, iklim finansmanının kilit sorularını çözen ve gerekli yeşil dönüşümü sağlamak için gelişmekte olan dünyaya trilyonlarca dolar getiren başarılı bir COP gerçekleştirmesi olağanüstü bir başarı olacak. Ancak, yatırımın nereden gelmesi gerektiği ve nasıl toplanması gerektiği konusunda çok az anlaşma olduğu için, bu pek olası görülmüyor.