Yanomami topluluğunda nisan ayında koronavirüs yüzünden ilk ölüm bildirilmişti. O tarihten bu yana,özellikle “garimpeiros” olarak adlandırdıkları yasadışı madencilerin bölgeye taşıdığı Covid-19 yerli nüfus üzerinde büyük tahribat yarattı.
The Guardian‘dan Dom Philips‘in aktardığına göre, yaklaşık 20.00 madenci, onlarca yıldır yasadışı olarak çalıştıkları, ormanları yok ettikleri ve nehirleri altını ayırmada kullanılan cıva ile kirlettikleri Yanomami rezervine alkol ve fahişelik getirmekle suçlanıyor. Aşırı sağcı başkan Jair Bolsonaro’nun göreve gelmesinden bu yana bu grupların çalışmalarının yol açtığı yıkım giderek artarkan, pandemi sırasında da kaçak madencilik faaliyetlerinin arttığına dikkat çekiliyor.
Yanomami derneği Hutukara‘nın başkan yardımcısı ve yöneticisi Davi Kopenawa’nın oğlu Dário Kopenawa, “Garimpeiros ana etken. Hafif Covid semptomlarıyla giriyorlar ve hastalığı rezerve yayıyorlar” diyor.
Yanomami rezervinden yasadışı altın madencilerinin tahliye edilmesi çağrısı yapan bir protesto sırasında, ormanın ruhları Yanomami xapiri’nin çizimlerinin yer aldığı Brezilya Ulusal Kongre binası projeksiyonu . Fotoğraf: Adriano Machado / Reuters
Geçen ay, yerli dernekler ve kampanyacılar tarafından hazırlanan bir rapor , ağustostan ekim ayına kadar Yanomami bölgesindeki Covid-19 vakalarında % 250’den fazla artış olduğunu kaydetti. Rezervdeki 27.000 kişi arasında 1.202 vaka ve 23 şüpheli Covid-19 ölümü sayıldı.
Ancak hükümet, garimpeiros’ları engellemek yerine, Uraricoera Nehri üzerindeki bir ordu kampını kapattı ve yakındaki maden ocaklarına hiç dokunmadı. Haziran ayında ise 18 gazetecinin eşlik ettiği pahalı bir bakanlık ziyareti düzenlendi. Bu ziyaret için Yanomami kadınlarına makyaj yapıldı, tırnakları boyandı ve batılı kıyafetler giydirildi. Yerli halkı da Covid-19 için kanıtlanmamış bir tedavi olarak belirtilen bir sıtma ilacı olan klorokin dağıtıldı.
Yerli bir Yanomami kadını, hükümet bakanlarının ziyareti öncesinde makyajını yaptırıyor. Fotoğraf: Nelson Almeida / AFP
Kopenawa, “Bu sadece bir klorokin kampanyasıydı” dedi: “Ana garimpeiro madenleri hala çalışıyor.”
Ülkenin federal savcılarının ziyareti soruşturmaya başlamasından sonra medyanın katılımı olmadan ikinci bir sağlık gezisi düzenlendi. 21 Aralık’ta rezervde 1.142 vakanın bulunduğunu ve 10 kişinin hayatını kaybettiğini belirten Sağlık bakanlığı, “Doktorlar ve diğer sağlık profesyonelleri Yanomami’nin yerli rezervine götürüldü … Ekipman, testler ve ilaçlar dağıtıldı” açıklamasını yaptı.
Bolsonaro hükümeti, tarım ihracatını kötü etkilemesinden çekindiği için Amazonlardan’da yükselen ormansızlaşma ve yangınlarla ilgili uluslararası öfke korosunu susturmak istiyor, ancak Brezilya Amazon’unda ormansızlaşma son 12 yılın en yüksek seviyesinde.
Brezilya lideri, ayrıca en iyi korunan Amazon bölgelerinden bazıları olan yerli rezervlerde garimpeiro çalışmalarını yasallaştırma sözü verdi . Şubat ayında hükümeti kongreye bir yasa tasarısı gönderdi ve garimpeiro liderleri tasarıyı onaylamak için baskıyı artırarak hükümet yetkilileriyle görüştü. Amazon Konseyi’ne başkanlık eden Brezilya Başkan Yardımcısı Gen Hamilton Mourão da, kasım ayında yabancı diplomatlarla Amazon’un en korunan bölgelerine uçtu. Çevre aktivistlerinin “sahte gezi” diye suçladığı etkinlikte Yanomami rezervindeki Maturacá’daki bir askeri üs ziyaret edilmesine rağmen, diplomatlara herhangi bir garimpo bölgesi gösterilmedi.
Yerel Yerli Derneği Başkanı José Mario Goes‘in yaşananlara tepkisi şöyle: Yaşayan orman bizim hayatımızdır. Bize avcılık, balıkçılık ve geleneksel ilaçlar veriyor . Ormanın toprak tuzakları, garimpeirolar , çiftçilerden korunmasını istiyoruz .”
Waikás yerli köyünden Ye’kwanas, çikolata yapmak için kakao çekirdeği yetiştiriyor. Fotoğraf: João Laet / The Guardian.
Yanomami liderleri altının cazibesine karşı alternatifler de yaratmaya çalışıyor. Rezervin doğu tarafında köylüler, kar amacı gütmeyen grup Instituto Socioambiental öncülüğünde organik çukulata üretmek ve nihayetinde sürdürülebilir bir gelir sağlamak için başlatılan bir proje kapsamında bu yıl binlerce kakao fidanı dikti . 1.000 barlık Yanomami çikolatasının ilk satışı tükendi. 20 kg’lık ikinci bir kakao hasadı, onunla 400 bar daha yapmayı planlayan çikolata üreticisi César de Mendes‘e teslim edildi.Ancak garimpeiros’un bölgeden ayrıldığına dair hiçbir iz bulunmuyor. Yerli liderler ise halkları için endişe ediyor. Ye’kwana kabilesinin Wanasseduume derneğinin başkanı Júlio Ye’kwana, “Yetkililer, yerli halkın doğayı yok etmesine değil, onu korumasına yardım etmelidir. Garimpeiros artıyor, Covid artıyor, devlet yardımı nerede? Hiçbiri yok.”