Danıştay karar verdi, Erdoğan jet hızıyla onayladı: Ayasofya ibadete açılıyor

Danıştay 10’uncu Dairesi, Ayasofya‘nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını oybirliğiyle iptal etti.  İptalin üzerinden bir saat geçmeden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kararı onayladı ve hemen Resmi Gazete‘de yayımladı. Böylece 84 yılın ardından Ayasofya’nın tekrar ibadete açılmasının önü açıldı. Ayasofya’nın yönetimi de Kültür ve Turizm Bakanlığı‘ndan alınarak Diyanet İşleri Başkanlığı‘na devredildi. 

Danıştay, kararına gerekçesi olarak Ayasofya’nın mülkiyetinin Fatih Sultan Mehmet Han Vakfı‘na ait olduğunu ve vakıf tapusunda anıt yapının cami olarak tescil edilmiş olmasını gösterdi. 

Kararın ardından TBMM Başkanı Mustafa Şentop, karardan duyduğu memnuniyeti, “Uzun zamandır milletimizin içinde, kalbinde, gönlündeki hasret sona ermiştir” sözleriyle gösterirken, AKP Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş da sosyal medya hesabında “Zincirler kırıldı, Ayasofya açıldı” ifadelerini kullandı. 

#ZincirlerKırıldıAyasofyaAçıldı pic.twitter.com/fIRlwng5Oq

— Numan KURTULMUŞ (@NumanKurtulmus) July 10, 2020

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ise “Oranın tekrar cami olması Türkiye’nin ve Türklerin 1453’den beri hakkıdır” dedi. 

Danıştay’ın kararının ardından çok sayıda kişi Ayasofya önünde toplanmaya başladı. Ellerinde Türk bayrakları bulunan çok sayıda kişi, dua edip tekbir getiriyor.

Rus Ortodoks Kilisesi: Endişelere kulak verilmedi

Karara ilk tepki Rus Ortodoks Kilisesi’nden geldi. Kilisenin basınla ilişkilerden sorumlu yetkilisi Vladimir Legoyda, Danıştay’ın kararına ilişkin olarak, “Rus Ortodoks Kilisesi ile diğer Ortodoks kiliselerinin endişelerine kulak verilmemiş olması çok üzücü” dedi.

Legoyda, “Söz konusu karar, çok yazık ki, mevcut anlaşmazlıkları gidermeye yönelik değil. Tam tersine, (Rus Ortodoks Kilisesi lideri) Patrik Kirill’in 6 Temmuz’daki açıklamasında belirttiği gibi daha büyük parçalanmalar ile anlaşmazlıklara yol açabilir” ifadesini kullandı.

Danıştay: Karar Cumhurbaşkanı’na bağlı

Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararının iptali istemiyle Danıştay’da dava açmıştı.

Davayı duruşmalı inceleyen Daire, 2 Temmuz‘daki duruşmada tarafları dinledi. AA’da yer alan habere göre 10 Temmuz tarihinde ise kısa kararını açıklayarak Bakanlar Kurulu kararını iptal ettiğini duyurdu.

Gerekçeli kararı daha sonra açıklayacak olan mahkeme, nihai kararın Cumhurbaşkanlığı’nın takdirinde olduğunu belirtti.

Yargısal süreç nasıl ilerledi?

Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, Ayasofya için ilk olarak 2005’te Danıştay’a dava açmıştı. Dernek, 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali ve yürütmenin durdurulmasını istemişti.

Danıştay 10. Dairesi, 24 Haziran 2005’te söz konusu Bakanlar Kurulu kararının yürütmesini durdurma istemini reddetmişti. Daire 2008’de ise Ayasofya Camisi’nin müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık bulunmadığına işaret ederek, davayı reddetmişti.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, Dairenin bu kararını onamıştı. Dernek, 2016’da tekrar Danıştaya dava açmıştı.

Derneğin, Anayasa Mahkemesine yaptığı bireysel başvuru hakkında ise 2018’de karar verilmişti. Yüksek Mahkeme, Ayasofya’nın namaz kılınması için ibadete açılması yönündeki talebin reddedilmesi nedeniyle din ve vicdan hürriyetinin ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvuruyu, “incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez bulmuştu.

Ayasofya tartışmaları nasıl başladı?

Bir kilise olarak inşa edilen Ayasofya İstanbul’un fetih tarihi olan 1453 yılında dönemin padişahı Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye dönüştürülmüştü.

1934 yılına kadar cami olarak hizmet veren Ayasofya, Bakanlar Kurulu kararıyla müzeye dönüştürüldü. Ayasofya Müzesi olan mimari yapıdaki sıva altında kalan eserler de gün yüzüne çıkarıldı.

Fetih suresi ile alevlenen tartışmalar

O tarihten bu yana müze olarak geçen Ayasofya’ya yönelik tartışmalar yıllar boyunca devam etti. Söz konusu Danıştay kararına bağlanan güncel tartışmalar ise İstanbul’un fethinin yıl dönümü olan bu 29 Mayıs’tan sonra alevlendi. Bu tarihte Ayasofya’da “Fetih Suresi” okundu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu duruma tepki gösteren Yunanistan hükümetine cevaben “Fetih açmaktır, fetih gönülleri özellikle kazanmaktır” dedi. Ardından iktidar kanadından müzenin yeniden ibadete açılması yönünde açıklamalar yapıldı.

Muhalefet partilerinden tepkiler

Muhalefet partileri tarafından karşı açıklamalar da gecikmedi. Kılıçdaroğlu, Muharrem İnce ve Meral Akşener “tüm dünyadaki Hristiyanların dini duygularına bir tepki oluşturmak için yapılan kabul edilemez bir girişim” diyerek tartışmalara tepki gösterdi.

İYİ Parti, Ayasofya’nın ibadete açılması ile ilgili bir araştırma önergesiyle karşılık verdi. Önerge, AKP oylarıyla reddedildi. Bunun üzerine Erdoğan “Sakın ha! Ayasofya ile ilgili ‘Orayı camiye çevirmeyin’ diyorlar. Türkiye’yi siz mi idare ediyorsunuz, biz mi? Danıştay’ın vereceği kararı bekliyoruz” diyerek Danıştay’ın vereceği karara işaret etti.

HDP: Kiliseye dönüştürülsün

HDP İstanbul Milletvekili Hüda Kaya ise Danıştay kararının öncesinde bir açıklama yaparak Ayasofya’nın cami değil müzeden kiliseye dönüştürülmesi gerektiğini söyledi. Bu açıklaması sosyal medyada büyük bir tepkiyle karşılandı.

Dünyadan tepkiler: Ayasofya bir dünya mirası

Tartışmaların yoğun olarak yaşandığı bu tarihler arasında  Fener Rum Patriği Barthalemous da bir açıklama yaparak Ayasofya’nın evrensel niteliğinin korunmasını istedi. ABD ve Yunanistan‘dan da müzeyi camiye çevirme girişimlerine tepki gösterdi.

Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Verşinin  Rus Ortodoks Kilisesi ve Moskova Patrikanesi de yaptıkları ayrı açıklamalarda Türkiye hükümetinin Ayasofya’nın önemini ve dünya mirası statüsünü göz önünde bulunduracağını umduklarını söyledi.

Son olarak Danıştay’ın kararının bir gün öncesinde açıklama yapan UNESCO, Dünya Mirası listesindeki tarihi eserde yapılacak olası bir statü değişikliğinin örgüte bildirilmesi gerektiğini açıkladı.