By 
Yazan: Prof. Esther Jones (Clark Üniversitesi)
Yeşil Gazete için çeviren: İdil Budak
*
- Bilim kurgu / fantezi edebiyatı türünde kitaplar okumak, Covid-19 salgını sırasında çocukların stres ve anksiyete ile başa çıkmasına yardımcı olabilir.
- Bilim kurgu / fantezi türünde kitapların “edebi olamayacağı” yönündeki yaygın inanca rağmen, yapılan araştırmalar bu türdeki eserlerin eleştirel düşünme becerilerini ve duygusal zekayı geliştirdiğini gösteriyor.
- Bilim kurgu / fantezi okumak gençlere, toplumsal karmaşıklık içinde bir yer açıp hayal güçlerini kullanarak sosyal zorlukları nasıl farklı yöntemler ile aşabileceklerini gösteriyor.
Günümüzde “takıntılı” bir şekilde bilim kurgu türündeki kitap ve filmlere ilgi gösteren gençler, bir şeyin farkına varmış olabilirler. Bilim kurgu kitapları okumanın hiçbir işe yaramadığı yönündeki genel algıya karşın, bu türdeki kitapları okumak, özellikle Covid-19 salgını sırasında gençlerin stres ve anksiyete ile başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Bilim kurgu kitaplarındaki sosyal, etik ve politik mesajlar üzerine çalışan bir akademisyenim. Akademik çalışmam “Medicine and Ethics in Black Women’s Speculative Fiction” (Siyah Kadınların Olağanüstü Öğeler Taşıyan Eserlerinde Tıp ve Etik), kitabımda, bilim kurgu türünün insan farklılıklarını ve etik düşünceyi anlamayı nasıl teşvik ettiğini araştırıyorum.
Birçok insan bilim kurgu, fantezi ya da olağanüstü kurguyu “edebi” görmezken, araştırmalar tüm kurguların genç okuyucuları eleştirel düşünme ve duygusal zekâ alanlarında geliştirebileceğini gösteriyor, yani bilim kurgu kendi başına bir güce sahip olabilir.
Ahlaki bir ayna olarak edebiyat
Bilim kurgu, okuyuculara sosyal ikilemleri yeniden düşünmenin bir yolunu sunar. /MATJAZ SLANIC
Tarih boyunca ebeveynler, eğer gençlere kendi değerlerini yansıtacak şekilde ahlaki bir rehberlik sağlıyorsa, edebiyatın gençler için “iyi” olduğunu düşündüler. Bu inanç edebiyatı uzun süre etkileyerek, kitaplar basılmaya başlandığından beri bazı kitapların sansürlenmesi gibi olaylara katalizör oldu.
“Huckleberry Finn’in Maceraları” 1885 yılında yayımlandıktan sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde yasaklanan ilk kitap oldu. Bunun nedeni, özellikle erkek çocuklarına küfür etme, sigara içme ve evden kaçma gibi ögeleri öğreterek onları olumsuz etkileyebileceği görüşüydü.
20.yüzyılın ikinci yarısında ise kitap tekrar ateş altında kaldı, bunun sebebi ise Mark Twain’ in “N” harfiyle başlayan (ABD’de siyahlara yönelik bir hakaret olarak kullanılan nigger kelimesi kast ediliyor-ç.n.) kelimenin kitapta çok fazla geçmesiydi. Birçok kişi kitabın orijinal versiyonunun kabul edilemez bir ırkçılığı normalleştirdiğinden endişe duyuyordu. Bugün hala bu kelimeyi kimin söyleyebileceği sürmekte olan sosyal ve politik bir tartışmadır ve Amerikan toplumunda henüz iyileşmemiş yaralarını yansıtır.
Ancak konumuz; tür fark etmeksizin edebiyatın, yani popüler görüşün “ciddi edebiyat” ya da “gerçeklerden kaçan bir saçmalık” olarak nitelendirdiği her eserin, eğitim işlevini nasıl yerine getirebileceği. Bu konu özellikle çocukların okuması gereken kitaplar konusunda ebeveynler ve eğitimciler arasında da geçen bir tartışma. Ve bu tartışmanın tam merkezinde de “gerçeklerden kaçan bir saçmalık” olarak nitelendirilebilen bilim kurgu bulunuyor.
Bilim kurgunun neden kötü bir itibarı var?
Tarihsel olarak, bilim kurgu okuyanlar genelde “gerçeklikle baş edemeyen çalışkan inekler” olarak damgalandı. Bu algı, özellikle son birkaç yılda bilim kurgu türündeki değişimlerden haberi olmayan kişilerde hala sürüyor. Ancak bilimsel bir dergi olan “Social and Personality Psychology Compass”de yer alan 2016 tarihli bir makale, “hikayelerdeki kurgusal dünyalara adapte olmanın, ‘ikili empati’ sürecini tetikleyerek zorlu meselelere karşı kişisel algı ve empati yeteneğini artırdığını; ayrıca kişinin kendisini karakterin yerine koyarak onun “duygularını hissederek” kitabı okuduğunu ve bunun da tekrar kişilere fayda sağladığını savunuyor.”
Kartal Nebulası ve Yaratılış Sütunları. Görsel NASA, ESA ve Hubble Miras Ekibi (STScl / AURA)
Bilim kurgu giderek daha yaygın hale gelirken bir çalışmada bu janrın okuyucuları aptallaştırdığı iddia edilse de daha sonra aynı yazarlar tarafından yapılan bir sonraki çalışma, yazma kalitesi dikkate alındığında kendi iddialarını çürüttü.
Türe karşı devam eden bu ikirciklik, bu tür eserlerin çok az değerli olduğu stereotipine katkıda bulunuyor, çünkü büyük ihtimalle gerçek insan ikilemleri ile uğraşmadıkları düşünülüyor. Aslında, iş böyle değil. Bu tür stereotipler, gençlerin okudukları veya izledikleri de dahil olmak üzere gerçekliğin yansımalarına odaklanarak insan ikilemleriyle başa çıkmayı öğrenebileceklerini varsayıyor.
Okumanın zihinsel sağlığı
Bilim kurgu ve fantezi okumak, okuyucuların dünyayı anlamasına yardımcı olabilir. Okuyucunun gerçeklikle başa çıkma kapasitelerini sınırlamak yerine, geniş bir perspektifte yaratıcı hikayelere maruz kalmak, bilime dayalı gerçeklikle meşgul olma yeteneklerini artırabilir.
Fantastik edebiyat yaratıcı dünyalara kapı açar. Görsel Getty Images/Six_Characters
Bilim kurgu ve fantezi okurlarının cevaplarını içeren 2015 yılındaki bir araştırma, bu kişilerin aynı zamanda çok çeşitli kitap ve medya türlerine de ilgi gösterdiklerini ortaya çıkardı. Araştırma sonucunda, katılımcılar ne kadar çeşitli edebi türlere ilgi gösteriyorsa bilimi anlama yeteneklerinin de o kadar gelişebileceği belirlendi.
Son yirmi yılda gençler arasında artan anksiyete, depresyon ve zihinsel sağlık sorunları ile genel Amerikan toplumundan çok da farklı olmayarak, asıl sorunun “aşırı yüklenme” den kaynaklandığı söylenebilir. Günümüzde gençler, bilgiye ulaşma konusunda daha önce görülmemiş imkanları olmasına rağmen bu bilgileri etkileme veya değiştirme sürecinde aynı güce sahip değiller.
Bilim kurgunun güçlü dünyası
Bilim kurgu ve fantezinin, sosyal ve politik konular ile ilgili gerçekleri ayna gibi yansıtması gerekmez. Bununla birlikte, kitabın içeriği ve karakterlerin olağanüstülüğü, bu kitapların neden güçlü oldukları ve değer görüldüklerini açıklayabilir.
Katkıda bulunduğum başka akademik çalışma olan “Raced Bodies, Erased Lives: Race in Young Adult Speculative Fiction” (Irksal Bedenler, Silinmiş Yaşamlar: Genç-Yetişkin Kurgusal Edebiyatı’nda Irk) makalesinde, bu türdeki edebi eserlerde siyah kızlar için ırk, cinsiyet ve zihinsel sağlığın hayal gücünde nasıl canlandırıldığını anlatıyorum. Ayrıca, çağdaş yazarların nasıl tanıdık olarak nitelediklerimizi “garip” veya “değişik” olarak tekrar yaratıp okuyucuya taze bir bakış açısı ile sunarak, zihinsel sağlık sorunlarını anlamaları için gerekli duygusal mesafeyi nasıl kazandırdığını ele alıyorum.
Harry Potter ve Açlık Oyunları serilerinden Octavia Butler‘ın “Parable of the Sower” ve “Parable of Talents”ını ve Nancy Kress‘in “Beggars ın Spain”ini izleyen veya okuyan gençler, hikayenin geçtiği tema ve zaman sayesinde kritik bir mesafe sunan ancak günümüzle alakalı ciddi sosyal, ekonomik ve politik sorunlarla mücadele eden diğer gençleri görüyorlar.
Bilim kurgu eserleri gençlere karmaşıklıkla baş etmek için ve sosyal zorluklar karşısında hayal güçlerini kullanarak nasıl farklı yollar bulabileceklerini gösterebilir. İçinde bulunduğumuz ve nasıl ilerleyeceği belirsiz bu süreçte (Covid-19 salgını)onları kendi kaderlerinin belirleyicileri, hayatta kalanları ve şekillendiricileri olarak tasvir eden bu eserler, belirsizlikle başa çıkmanın en iyi yolu olarak görünüyor.
Bilim kurgu okumalarına izin verin! Bilim kurgu ve hayali öğeler taşıyan eserlerle, gençler kendilerinin farkına varabilir ve başa çıkma, hayatta kalma gibi konularda kendilerine ders çıkarabilirler, bu da kendi esneklik stratejilerini oluşturmalarında onlara destek olur.
İçinde bulunduğumuz Covid-19 salgını ve sosyal mesafe zamanlarında çocuklarımızın, onları gerçeklikten uzaklaştırdığını düşündüğümüz şeylerle zaman geçirmesini istemeyebiliriz. Ancak, bu tür edebiyat eserlerinin yol açtığı eleştirel düşünme ve zihin alışkanlıkları, günlük yaşam ve gerçekliğin veremediği esneklik ve yaratıcılığı onlara sunabilir.
Makalenin İngilizce orijinali
Comments