By 
Türkiye’de mutlu olan insanların en belirgin özelliği ‘geleceklerinden umutlu olmaları’. Kişi kadın ise, mutlu olabilmek için orta yaşlı ve orta-yüksek refah seviyesinde olması gerekiyor.
İnsanların mutluluğuna etki eden faktörleri farklı yöntemlerle araştırmak mümkün; regresyon ya da karar ağaçları gibi. Regresyon yöntemi, mutluluğun bağımlı değişken, diğer faktörlerin ise açıklayıcı değişken olduğu bir denklem elde etmeye çalışır. Bulunan katsayılar, diğer herşey sabitken, o değişkendeki (mesela sağlık memnuniyeti) birim değişimin (yani sağlığından memnun değilken memnun hale gelmenin) mutluluğa olan etkisini gösterir.
Burada anahtar öneme sahip husus, diğer herşey sabit oluşudur. Oysa, hayatımızı etkileyen faktörler aynı anda değişebilir. Daha da önemlisi, mutluluk birikimli bir süreçtir. Birtakım faktörlerin aynı anda belli eşik değerleri aşması gerekir. Bu faktör setleri farklı farklı olabilir.
Regresyon: Sabret biraz
Mutluluğun belirleyenleri ya da -yemek analojisi üzerinden gidersek- malzeme listesi farklı, yemek tarifi farklıdır. Nasıl ki, aynı malzemeleri az ya da çok kullanıp farklı lezzetlerde yemek pişirmek mümkünse, benzer şartlara sahipken mutluluk düzeyinde farklı sonuçlara ulaşmak mümkün olabilir.
Akademik çalışmaların çoğu mutluluğun belirleyenlerine odaklanmış durumda. Mesela, bu listelerden biri “umutlu olup, gelirinden, sağlığından, evliliğinden, sosyal yaşamından, oturduğu evden memnun olan” kişilerin mutlu olacaklarını müjdeler. Etrafımıza dikkatlice baksak bu altı faktörlü listenin hepsini sağlamayıp da mutlu olan, hepsini sağladığı halde mutsuz olan birilerini bulmak mümkündür. Ama yukarda da bahsettiğim gibi, regresyon yönteminde bu “aykırı” kişilerin sesi ortalama içinde duyulmaz olur. Canım ne önemi var? diyebilirsiniz. Ben de size çok önemi var derim.
Yukardaki listenin çoğunu sağlayan genç ama mutsuz bir insanın yardım almak için bir psikoloğa gittiğini düşünelim. Psikologlar tavsiyelerini regresyon yöntemiyle belirliyor olsalardı, danışanına vereceği tavsiye “biraz sabret, gelecek yıllarda evlenirsen ve çalışmaya başlarsan mutluluğu bulursun” olurdu herhalde. Bu tavsiyenin danışanı ne kadar tatmin edeceği sorusunu size bırakıyorum.
Kabaca ifade edersek, psikologlar her danışanı kendi özgüllüğünde değerlendirecektir diyebiliriz. Psikologtan beklediğimiz, o danışanla aynı şartlara sahip ama mutlu gençler varsa, onların hayatlarından örnekler verip yardımcı olmasıdır.
Karar ağacı: Patikalar mühim
Akademik çalışmaları listeden reçeteye sevketmek için yöntemi değiştirmek gerekir. İşte, karar ağaçları yöntemi bu farklı reçeteleri (patikaları) belirlemek için idealdir.
Karar ağaçları, birtakım sorulara verilen cevaplara göre bir şeyi tahmin etmeye çalıştığımız oyunlara benzer biçimde çizilir. Örneğin, içinde basketçi ve haltercilerin olduğunu bildiğiniz 100 kişilik bir sporcu grubunu hangi soruları sorarak olabildiğince saf biçimde “basketçi” ve “halterci” gruplarına ayırabilirsiniz? İlk soru “boyunuz kaç olabilir?”. Boyu 180 cm nin üzerinde olanları sağda (basketçiler), altında olanları solda (halterciler) gruplandırırsak, gruplar içinde bayağı bir homojenlik artışı sağlamış oluruz.
YMA verisetinde “mutlu”, “nötr” ve “mutsuz” kişiler var. Verisetindeki farklı yaşam alanlarından duyulan memnuniyet düzeylerine bakarak mutluları ağacın bir bölgesinde, mutsuzları başka bir bölgede toplulaştırmak mümkündür. Yaprakların bir kısmında mutlulular, diğerlerinde ise nötr ve mutsuzlar yoğunlaşacaktır. Mutlu yapraklara giden her bir patika faklı bir mutluluk reçetesi, başka bir ifadeyle, mutluluğun şartları olarak okunabilir.
2013 YMA verisetiyle böyle bir ağaç çizdiğimde, Türkiye toplumu için 13 farklı mutluluk, 45 farklı mutsuzluk patikası belirledim.
Mutsuzluk patikalarını bir kenara koyarsak, Türkiye’de mutlu olan insanların en belirgin özelliği “geleceklerinden umutlu olmaları”. Geleceğinden umutlu olmadığı halde mutlu olanlar da var, ama ancak çalışıyorlarsa ve gelirlerinden memnunsalar bu geçerli.
Türkiye’deki en kalabalık mutlu kesim, umutlu ve evliliğinden (evli değilseler sağlıklarından) çok memnun olanlar. Evliliğinden çok değil de sadece memnun olanlar da mutlu olabilirler. Ama onlar için ek şartların sağlanması gerekiyor. Örneğin, geleceğinden çok umutlu olmak ya da sosyal yaşamından, sağlığından memnun olmak ve evde yalnızken kendini güvende hissetmek gibi…
Evde kendini güvende hissetmeyenler için durum buradan sonra karışıyor. Kişi kadın ise, mutlu olabilmek için orta yaşlı ve orta-yüksek refah seviyesinde olması gerekiyor. Genç ve yoksul kadınlar ise yukardaki olumlu koşullara sahip olsalar da “çok mutsuz” bir gruba ayrılmış.
Bir yanıt her şeyi değiştirebilir
Çizdiğim Türkiye Mutluluk Ağacı’nın detaylarını içeren çalışmanın linkini buraya bırakıyorum.
Bu çalışmayı tamamladıktan sonra ağacın üzerindeki soruları karşılaştığım insanlara sorup onların da mutluluk düzeylerini belli bir kesinlik ölçüsünde tahmin edebileceğimi farkettim. Daha da önemlisi, anketi yapan kişilerin mutluluğunu etkileyen “darboğazları” tespit edebildiğimi ve bunlar üzerinden birtakım tavsiyeler verebileceğimi gördüm.
İşin bundan sonrası biraz eğlenceli. Googleforms platformu üzerinde koşullu bir anket hazırladım. Bu ankete katılırsanız verdiğiniz cevaplara göre mutluluğunuzu belirleyen, kısıtlayan etkenler üzerine bilgi sahibi olabilirsiniz.
Bu bence önemli, çünkü hayatımızı etkileyen her şartı aynı anda düzeltemeyebiliyor, bazen hangi sorunun öncelikle çözülmesi gerektiğini belirleyemiyor olabiliriz. Mutluluk ağacı, mutluluk düzeyinde Türkiye toplumunu 72 farklı gruba ayırdı. Siz de bu gruplardan birindesiniz. Dediğim gibi 13 grup mutlu, 45 grup mutsuz, diğerleri ise nötr. İlginç olan, mutluluğu (ya da mutsuzluğu) çok sağlam temellere bağlı gruplar olduğu gibi, bir soruya farklı cevap vermekle mutlu gruptan mutsuz gruba, ya da tam tersi mutsuz bir gruptan mutlu bir gruba geçmenin mümkün olması. O soru (konu), ağacın üzerinde bölgeden bölgeye değişebiliyor. Yani, mutsuz olabilirsiniz ancak eğer ağacın bu tür bir bölgesindeyseniz neyi öncelikli olarak değiştirdiğinizde mutlu olabileceğinizi görmeniz mümkün. Varsa eğer o faktörün ne olduğunu ancak aşağıdaki anketi tamamladığınızda öğrenebilirsiniz.
Ankete başlamadan evvel, “Yaşamınızı bir bütün olarak düşündüğünüzde ne kadar mutlusunuz?” sorusuna cevabınızı seçip aklınızda tutmanızı rica ediyorum.
Seçenekler: “1. Çok Mutlu”; “2. Mutlu”; “3. Orta”; “4. Mutsuz”; “5. Çok Mutsuz”.
Anketin sonuna geldiğinizde ağacın tahmini ve mutluluğunuza etki eden faktörler ekranınızda belirecek. Ve size son soru olarak tahminin ne kadar doğru olduğu sorulacak. Onu da yanıtlayıp göndere tıkladığınızda anket tamamlanacak. Böylelikle ben de ağacın ne ölçüde başarılı sınıflandırma yapabildiğini test edebilmiş olacağım.
Anketin linkini buraya bırakıyorum. Mutlu bir yaşam dileklerimle.
(Yeşil Gazete) 
Comments