Hafta SonuHaftasonuKitapManşet

Aras’tan yeni kitap: Bakü Komünü

0

Ronald Grigor Suny’nin “Bakü Komünü” kitabı Kudret Emiroğlu çevirisiyle Aras Yayıncılık tarafından yayımlandı.

100. yılını geride bırakmış olan Ekim Devrimi üzerine yeni çalışmalar, Devrim’in bir merkezden başlayarak çevreye yayıldığı şeklindeki geleneksel algıyı önemli ölçüde kırmış bulunuyor. Ronald Grigor Suny’nin 1972 tarihli Bakü Komünü kitabı bu açıdan öncü bir eser olarak kabul ediliyor. Suny, Bakü Komünü’nde yalnızca çevreden bir bakışla Sovyet Devrimi’nin bütünlüğüne katkıda bulunmakla kalmamış, aynı zamanda devrim tarihi içinde son derece özgün bir deneyim olan Bakü Komünü’nü gölgeden aydınlığa çıkarmıştır. Emek tarihi genellikle büyük merkezlerle ilgilidir. Suny, Bakü’nün bütün çelişkileri ve işçi hareketinin kendine has özellikleriyle birlikte işçi hareketi için nasıl önemli bir merkez haline dönüştüğünü gösteriyor. Rus, Müslüman, Ermeni gibi farklı etnik gruplardan emekçilerin bir arada yaşadığı kozmopolit bir petrol ve işçi kenti olan Bakü’de Bolşevik önder Isdepan Şahumyan’ın önderliğinde, Paris Komünü’nden esinlenerek ilan edilen Komün’ün başardıkları ve karşılaştığı sorunlar, toplumsal hareketler açısından çıkarılabilecek pek çok kıssaya zemin oluşturuyor. Siyasal tarihte nadir rastlanan bu demokratik ve barışçıl geçişi Suny en ince ayrıntılarıyla resmetmekte. Bakü Komünü, aynı zamanda, Kafkasya’nın kavgalı iki halkı –Ermeniler ve Azerbaycanlılar– arasındaki gerilimlerin tarihsel arkaplanına dikkat çekmesi açısından da ilgiyle okunuyor.

Kitaptan bir bölüm:

Krasnovodsk’ta gözaltında bulunan Şahumyan ve arkadaşlarının çoğu kaderleri hakkında iyimserlerdi. İç Savaş’ın Rusya’da yarattığı kötülük dolu havadan habersiz görünüyorlardı. Bakü’de Bolşevikler muhalefet partilerinden dahi hiçbir devrimciyi tutuklamamışlardı. Şimdi onlar Sosyalist Devrimcilerin esiriydiler ve yoldaşlarının Rusya’nın öteki bölgelerindeki eylemlerinin hesabını ödeyeceklerdi. 18 Eylül 1918’de Sosyalist Devrimci Golos Sredney Azii [Orta Asya’nın Sesi] gazetesi uğursuz bir açıklama yayımladı:

Dün aralarında Kafkasların Lenin’i Isdepan Şahumyan’ın da bulunduğu Bakü Bolşevik Komiserleri tutuklandılar (…) En ağır işkencelerden geri durmayacak, onları parçalarına ayıracağız. Böylece Rusya’da Bolşeviklerin işkence odalarında çürüyen yüzlerce ve binlerce yoldaşımızın öcünü alacağız (…)

20 Eylül’de sabahın birinde mahpuslar aniden uyandırıldı. Yirmi altısı ötekilerden ayrıldı ve Astrahan’a gitmek için hazırlanmaları söylendi. Geride kalanlar arasındaki Migoyan, Şahumyan’a eşlik etmek istedi ama isteği reddedildi. “Yirmi yedinci” komiser Şahumyan’la son konuşmasını şöyle naklediyor:

Daha sonra Şahumyan beni bir kenara çekerek şöyle dedi: “Senin isteğini reddetmeleri bir şey ifade etmez. Seni serbest bırakacaklar, sen, Surik ve Lev’le birlikte [Şahumyan’ın oğulları] Astrahan’a ulaşmaya çalışacaksın, oradan Moskova’ya gidip Lenin’le buluşacaksın ve ona burada olanları anlatacaksın. Ona benim adıma bir öneride bulun, eğer halen tutuklanmamışlarsa, tanınmış Sağ SR’lerden ve Menşeviklerden bazıları tutuklansın ve rehin alındıkları ilan edilsin. Transhazar hükumetine bizimle değiştirilmeleri teklifinde bulunulsun.

“Yirmi Altı Komiser” Krasnovodsk’tan trenle 207 verst doğuya götürüldüler. Çölde ıssız bir yerde indirildiler. Kırk dakika içinde yirmi altısı da öldürülmüştü, bazıları kurşunla vuruldu, bazıları kılıçla doğrandı. Gövdeler aceleyle ve kabaca gömüldü. 1920’ye kadar orada kaldılar, sonra Sovyet Bakü’ye getirildiler ve Özgürlük Meydanı’na gömüldüler. Bugün meydan Bakü Komünü önderlerini anma yeridir. Hepsinin ortak mezarı üstünde sönmeyen bir meşale yanmaktadır. Sovyetler Birliği’nde “Yirmi Altı Komiser” iktidara gelişleri ve bir şehirde sosyalizmi kurma çabalarıyla anımsanan efsane kişilerdir.

 Ronald Grigor Suny

Michigan, Chicago ve daha   pek çok saygın üniversitede   tarih dersleri verdi. Ünlü   Ermeni kompozitör ve   etnomüzikolog Krikor Mirzayan (Mirzoev) Süni’nin torunudur. Uzmanlığını Sovyetler Birliği’nde Rus olmayan halklar üzerine yapmış olan Suny, The Baku Commune, 1917−1918: Class and Nationality in the Russian Revolution ve The Making of the Georgian Nation gibi daha pek çok kitap yazdı. Transcaucasia, Nationalism and Social Change ve The Russian Revolution and Bolshevik Victory gibi kitapların editörlüğünü yapan Suny, Stalin’in gençliği ve Sovyetler sonrası Rusya üzerine kitap çalışmalarını sürdürüyor. Suny’nin 1993 yılında basılan ve modern Ermeni kimliği ve milliyetinin inşasını incelediği Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History kitabı, 2015 yılında Aras Yayıncılık tarafından Modern Tarihte Ermenistan: Ararat’a Bakmak adıyla yayımlandı. Ermeni Soykırımı üzerine son yıllarda yayımlanan en önemli çalışmalardan biri olan They Can Live in the Desert but Nowhere Else adlı kitabı (2015) ise yayınevimizce 2016’da, Ancak Çölde Yaşayabilirler başlığıyla çevrildi. Suny, ABD’de, Michigan eyaletinde bulunan Ann Arbor kentinde yaşamaktadır

More in Hafta Sonu

You may also like

Comments

Comments are closed.