By Gıda Toplululukları sitesinde Mayıs ayında yayınlanmaya başlanan ve her hafta farklı bir yazarın konuya dair makalesinin yer aldığı [Gıda Güvenliği ve Bağımsızlığı] yazı dizisine Yeşil Gazete Haftasonu ve Kitap eki‘nde ilk yazıdan başlayarak yer veriyoruz.
Yazılara bugday.org/ adresi üzerinden de ulaşabilirsiniz.
***
Bu yazı gidatopluluklari.org/ dan alınmmıştır
8 – Yeterli gıda tüketebilmek için zehirlenmek gerekmez
Toprağı, suyu, diğer canlıları ve tohumları koruyan ekolojik yöntemler olmadan gıda güvenliğinden söz edilemez. Güvenilir gıda, gıdanın sürdürülebilirliği ve gıda güvenliği, sağlıklı toprak, su ve tohumlarla mümkündür, bu da uygulanan tarım yönteminin doğa dostu olmasına bağlıdır.
Konvansiyonel tarımda verimi artırmak için kullanıldığı söylenen pestisitler, herbisitler, suni gübreler ve hormonlar, toprağı, suyu ve biyoçeşitliliği öldürüyor, insanları hasta ediyor, çiftçileri dünya piyasalarındaki dalgalanmalara karşı korumasız bırakıyor. Kısacası, gıda güvenliğimizi tehdit ediyor. Aşağıda yöntemini ve sonuçlarını özetlediğimiz matematiksel çalışmada görüleceği gibi (Aslan ve Demir, 2018), ekolojik tarım yöntemleriyle Türkiye nüfusunun tamamı rahatlıkla beslenebilir.
Konvansiyonel tarım, ekinleri büyütürken kimyasal gübrelerden faydalanır. İstenmeyen böcekleri ve bitkileri öldürmek amacıyla kullanılan bu kimyasallar, topraktaki diğer canlı organizmaları da öldürür ve toprak enkaza dönüşür. Bu yöntem aynı zamanda olumsuz bir kısır döngü yaratır: Azotlu gübre kullandıkça, aynı toprakta bir kez daha herhangi bir bitki yetiştirmek için daha fazla azotlu gübre kullanmak gerekir. Konvansiyonel tarım, aşırı sulama sonucu temiz yeraltı sularının azalmasına ve tarım kimyasallarının yağmur sularıyla akarsu ve denizlere taşınıp buralarda oksijensiz ölü alanlar yaratılmasına neden olarak su kaynaklarını da olumsuz etkiler.
Doğa dostu tarım yöntemlerinde ise çiftçiler, organik gübre veya kendi yaptıkları kompostu kullanır, biyolojik mücadele, kardeş bitkiler, doğru sulama ve mesafeli ekim gibi yöntemlerden faydalanır. Bu yöntemle işlenen topraklarda azot mineralizasyon potansiyeli daha yüksektir ve bitki hastalıkları daha az görülür. Ekolojik yöntemlerin uygulandığı tarlalarda daha fazla ve çeşitli mikroorganizma faaliyeti vardır. Bu durum pozitif bir döngü yaratarak toprağın daha fazla karbon ve azot içermesine sebep olur. Toprak, aşırı yağış dönemlerinde daha fazla su tutabilir, erozyona karşı daha dirençli hale gelir, daha az sulama gerektirir ve kuraklık dönemlerinde konvansiyonel yöntemlerle işlenmiş toprağa göre daha verimlidir.
İklim değişikliğinin etkisini artırdığı aşırı iklim koşullarında, dünyanın beslenmesini sağlıklı ve çevreye en az maliyetle sağlamak için çözüm teşkil edecek doğa dostu alternatiflerde; organik tarım, onarıcı tarım, doğal tarım (Fukuoka, 1978), permakültür, biyodinamik tarım gibi çok sayıda yöntemden söz edilebilir.
Sağlık açısından riskler!
Konvansyionel ve doğa dostu… Bu iki tarım modeli, halk sağlığı açısından da büyük farklılıklar gösteriyor. Organik ürünlerde daha yüksek antioksidan, daha az kadmiyum ve daha seyrek olarak böcek ilacı kalıntısına rastlanıyor. Endüstriyel tarımın yarattığı sağlık sorunları arasında kalp hastalıklarında artış, üretimde aşırı antibiyotik kullanımı sonucu bu ilaçların tıpta etkili kullanımının tehlikeye atılması, aşırı pestisit kullanımı sonucu tarım işçileri ve tüketicilerde artan kanser vakaları ve tarım kimyasallarının yarattığı hormonal ve üremeyle ilgili problemler sayılıyor.
Birçok bilimsel yayında, organik tarımın, verim açısından konvansiyonelle yarıştığı, özellikle kuraklık dönemlerinde daha iyi bir performans sergilediği belirtiliyor. Gelişmiş ülkelerde önemli bir verim farkı bulunamazken, gelişmekte olan ülkelerde organik tarım veriminin konvansiyonelden daha yüksek olduğu gözlemlenmiş. Organik tarım yapan çiftliklerin, iki yıllık geçiş sürecini atlattıktan sonra, girdi maliyetlerinin daha düşük olması ve ürünlerini daha yüksek fiyata satabilmelerinden dolayı daha kârlı olduğu belirlenmiş. Fiyatların yüksek olması çiftçilerin emeğinin karşılığını almalarını sağlarken, aynı zamanda tüketicilerin erişimini zorlaştırdığı için eleştiriliyor. Ankara’da Doğal ve Bilinçli Beslenme Grubu’nun kurucularından Ceyhan Temürcü, zehirli kimyasallar kullanılmadan üretilen “gerçek” gıdaların düşük nitelikli endüstriyel gıdalar kadar ucuz olmalarının beklenemeyeceğini çünkü endüstriyel üretimde maliyetlerin dışsallaştırılmış olduğunu söylüyor. Maliyetlerin başkalarının üzerine yıkılması; doğanın sömürülmesi, gıda ve tarım sektöründeki çalışanların sömürülmesi ve maruz kaldıkları sağlık sorunları, dolayısıyla sağlık harcamaları yoluyla tüketicilerin sömürülmesi şeklinde oluyor.
Dünyada çiftçilerin yaşadığı ekonomik sorunların kökünde büyük ölçekli ve monokültür sistemler yatıyor. Küreselleşme sonucu özellikle fakir ülkelerdeki devlet denetiminin kaldırılmasıyla küçük çiftçiler, dünya girdi ve çıktı piyasalarındaki dalgalanma karşısında korumasız kaldı. Bu güvencesizlik sonucunda toprak ve işgücü metalaştı; küçük çiftçiler tarım dışı alanlarda iş aramaya itildiler. Bu durumu konvansiyonel tarımda sıklıkla görüyoruz.
Öte yandan, doğaya ve toplumsal bütünlüğe saygılı üretim, organik sertifikalı tarımın felsefesinde yer alıyor ancak büyük ölçekte ve monokültür şeklinde yapıldığında organik sertifikalı üretimin de çevreye olumsuz etkileri olabiliyor.
Güvenilir gıdaya ulaşmak ve gıda güvenliğini sağlamak için tüketicilerin, gıda üretim süreçleriyle bağlarını güçlendirmeleri, tüketici örgütlenmesine ağırlık vermeleri, duyarlı üreticilerle dayanışmaya gitmeleri, güven duyulan üreticilerin ürünlerine aracısız ulaşmaya çalışmaları ve hatta üretimin bir parçası olmaları gerekiyor.
Ekolojik tarım Türkiye’yi besler
Çoğunlukla büyük ilaç ve tohum şirketlerinin sesini duyuran ve araştırmaları bu şirketler tarafından fonlanan konvansiyonel tarım taraftarlarının temel argümanı, “Başka türlü dünyayı besleyemeyiz, bu kimyasalları ve genetiği değiştirilmiş organizmaları kullanmak zorundayız” şeklinde. Ekolojik yöntemlerin benimsendiği tarımın veriminin düşük olduğu, dünyayı beslemek için çok fazla alana ihtiyaç duyulacağı ve ormanların kesileceği; dolayısıyla, konvansiyonel tarımın daha çevreci olduğu dahi iddia edilebiliyor. Günümüzde açlık sorununun asıl sebebinin yetersiz üretim değil, gıdaya erişim ve adaletsiz gelir dağılımı olduğu açık; gıda israfı ve hatalı beslenme alışkanlıkları da sorunu artırıyor. Konvansiyonel tarımın ve bunun dağılım biçiminin dünyayı besleyemediğinin çok açık olduğunu söyleyen, -yakın zamanda aramızdan ayrılan- Permakültür uygulamacılarından Whitefield, özünde yenilenebilir olmayan kaynakların kullanımı ve verimli toprak kaybı olan bu sistemin krizlerine işaret ediyordu. Whitefield, organik tarımdan da ileri giderek, permakültürün dünyayı beslemek ve sürdürmek konusunda anlamlı bir seçenek olduğunu söylerken, hem toplumsal hem de tarımsal gelişimin yönünün değişmesinin şart olduğunu da eklemişti.
”Ekolojik tarım Türkiye’yi besler” konulu çalışmamızı, “dünya nüfusunu besleyebilme” tartışmasına matematiksel bir katkı sunmak amacıyla yaptık. En gelişmiş optimizasyon yöntemlerinden doğrusal programlamayı kullanarak Türkiye için organik tarım planlaması yaptığımız modelde temel değişkenler, her ilde, orada yaşayan insan ve hayvan nüfusunun gıda ihtiyacını karşılayacak şekilde hangi üründen ne kadar üretilmesi ve hangi hayvan türünden (yerel ırk süt ineği, melez besi sığırı, yumurta tavuğu, vs.) kaç tane yetiştirilmesi gerektiğini temsil ediyor.
Bir il, kendi ihtiyacından fazla üretim de yapabiliyor, fazla üretim kendine yetmeyen başka bir ilin ihtiyacını karşılamak üzere gönderiliyor; bu durumun hesabı nakliye miktarını temsil eden değişkenler tarafından tutuluyor. Modeldeki kısıtlar her ilde var olan ekilebilir alanı kullanarak üretim yapılmasını sağlıyor. Eğer üretim ve nakliye yeterli değilse uygun değişkenler yoluyla eksik gıda miktarı kaydediliyor. Modelin amacı gıdanın kat ettiği toplam yolu ve herhangi bir ilde eksik kalan gıda miktarını en aza indirmek. Veri toplama aşamasında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) sayfalarından yapılan sorgulamalarla her bölgenin nüfus ve ekilebilir alan bilgilerine, bitkisel üretim istatistiklerini kullanarak konvansiyonel verim bilgisine ulaştık. Bu verim değerlerini Seufert vd. (2012) çalışmasında önerilen oranlarda düşürerek organik tarım verim değerlerini belirledik. Hayvancılık ile ilgili verileri Et ve Süt Kurumu belgeleri ve organik çiftliklerden edindik. Toplamda 81 il, 106 farklı bitkisel ürün, 12 farklı taze ot (yonca, fiğ, yulaf, vb.) ve 4 hayvansal ürünü (sığır eti, inek sütü, yumurta ve tavuk eti) hesaba kattığımız modelin yaklaşık 950 bin değişkeni ve 40 bin kadar kısıtı olup günümüz bilgisayarlarında yarım dakikada çözülebiliyor.
Mesafeler hesaba katılınca model, kendine yetmeyen illere, üretim fazlası olan en yakın illerden ürün transfer ediyor. Haberler iyi: Türkiye organik tarım şartlarında kendisini besleyebiliyor.
Çalışmada, günlük 2300-2400 kcal enerji içeren dengeli mönülerle Türkiye nüfusunu besleyebilmek için ekilebilir alanların yüzde 54’ünün (kişi başı 1,78 dönüm)[1] organik tarım şartları altında yeterli olduğunu gösterdik. Hayvansal gıdaları eklediğimizde ise ekilebilir alanların yüzde 63’ü (kişi başı 2,06 dönüm) yeterli oldu. Örneğin kişi başı sadece 0,051 dönüm ekilebilir alan düşen İstanbul’un gıda ihtiyacının büyük kısmı vejetaryen mönüde Marmara bölgesindeki illerden gönderilmek suretiyle karşılanıyor; ancak hayvansal ürünler planlamaya katılınca, Doğu Anadolu gibi uzak bölgelerden ürün getirtmek gerekiyor. Hayvansal ürünleri modele kattığımızda, bireylerin aldığı kaloride yüzde 3’lük bir artışın, ekilebilir arazi kullanımında yüzde 17’lik bir artışa sebep olduğuna şahit olduk.
Bu sonuçlar, vejetaryen beslenmenin hayvansal gıdalar içeren bir diyete kıyasla daha az kaynak tükettiğini doğruluyor. Optimizasyon algoritması, hayvancılıkta yerel ırkların meralarda otladığı, hava ve ot şartları elvermediği dönemlerde de yaz sonu kesilmiş kurutulmuş otlarla beslendiği ekstansif üretimi mümkün olduğunca tercih etti, ancak meraların yetmediği noktada, melez ırkların tahılla beslendiği entansif hayvancılığa yöneldi. Bu da entansif hayvancılık yönteminin aslında daha fazla girdi kullanarak daha az çıktı üreten bir sistem olduğunu gösterdi.
Şiddetli kuraklık sonucunda İç Anadolu’nun tarım yapılamaz bir duruma düştüğü bir senaryoyu da test ettik. Tarımsal anlamda şanslı bir konumu olan ülkemiz, bu zor şartlar altında dahi kendini organik tarım ürünleriyle besleyebiliyor ancak bu senaryoda ekilebilir alanların yüzde 88’i kullanılıyor (kişi başı 2,90 dönüm) ve geri kalan toprakların çoğu nadas alanı. Bu sonuç “varsın kuraklık olsun” şeklinde anlaşılmamalı, daha ziyade doğa dostu tarımın, aşırı iklim koşullarında, çevreye zarar vermeden ve gelecek kuşakları zor durumda bırakmadan dünyanın beslenmesini sağlayabilecek ve hatta toprak üzerinde onarıcı bir etki yaparak, küresel iklim değişikliğinin hızını yavaşlatabilecek bir alternatif olduğuna işaret ediyor.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütüne göre (FAO), dünyada kişi başı 2,18 dönüm ekilebilir alan bulunuyor. Aldığımız sonuçlardan anlaşılacağı gibi, sadece Türkiye nüfusunu değil dünyayı da tamamen ekolojik yöntemlerle yetiştirilmiş tarım ürünleriyle besleyebilmek için yeterince ekilebilir alan vardır. Tamamen doğa dostu tarıma geçmiş bir Türkiye, hem kendi halkını sağlıklı bir şekilde besleyerek gıda güvenliğini sağlamış bir ülke olabilecek, hem de fosil yakıt tüketimini azaltmış ve sürdürülebilirliğe katkıda bulunmuş olacaktır.
KAYNAKÇA:
Acs, S. vd. (2007) “Conversion to organic arable farming in The Netherlands: A dynamic linear programming analysis”, Agricultural Systems,94:405–415.
Aslan, B. ve Demir, A.Y. (2018) “Organic Farming Suffices to Feed a Country: a Large-Scale Linear Programming Model to Develop an Organic Agriculture Plan for Turkey”, Sustainable Agriculture Research 7(1): 118–136.
Altieri, M.A. ve Rosset, P. (1996) “Agroecology and the conversion of large-scale conventional systems to sustainable management”, International Journal of Environmental Studies 50: 165–185.
Badgley, C. vd. (2007) “Organic agriculture and the global food supply”, Renewable Agriculture and Food Systems, 22(2):86–108.
Barański M. vd. (2014) “Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses”, British Journal of Nutrition, 112(05): 794–811.
Drinkwater, L.E. vd. (1995) “Fundamental differences between conventional and organic tomato agroecosystems in California”, Ecological Applications, 5(4): 1098–1112.
Erzincanlı, H.O. (2013) Organik Ötesi Tarım, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul. (Türkçe)
Keim, B. vd. (2013) “The Age of Plenty.” IEEE Spectrum, 50 (6): 1-3.
Keyder, Ç. ve Yenal, Z. (2011) “Agrarian change under globalization: markets and insecurity in Turkish agriculture”, Journal of Agrarian Change 11(1): 60–86.
Liebig, M.A. ve Doran, J.W. (1999) “Impact of organic production practices on soil quality indicators”, Journal of Environmental Quality, 28: 1601–1609.
Mollison, B. (1991) Introduction to permaculture, Tagari Publications, Tasmania.
Mulvaney, R.L. vd. (2009) “Synthetic nitrogen fertilizers deplete soil nitrogen: a global dilemma for sustainable cereal production”, Journal of Environmental Quality, 38: 2295—2314.
Pimentel, D. vd. (2005) “Environmental, energetic, and economic comparisons of organic and conventional farming systems”, BioScience 55(7): 573—582.
Reganold, J.P. ve Wachter, J.M. (2016) “Organic agriculture in the twenty-first century”, Nature Plants, 2: 1-8.
Whitefield, P. (2016) “Can permaculture feed the world?”, Permaculture, http://www.permaculture.co.uk/articles/can-permaculture-feed-worldErişim 1 Mart 2016.
[1] Türkiye’de 2013 yılı itibariyle kişi başına düşen ekilebilir arazi 3,3 dönümdür. TÜİK, 2013, İstatistiklerle Türkiye.
Fotoğraflar: Jade Çiftliği, Şaban Burhan Çiftliği
Yonca Demir
Bulut Aslan
Comments