By 27 Kasım Pazartesi günü (dün) Brüksel’de toplanan Avrupa Komisyonu, biyoteknoloji ve kimya devi Monsanto’nun 1974’te piyasaya sürdüğü ve dünyada en çok kullanılan tarım zehri olan glifosatın AB’deki kullanım iznini 5 yıllığına yeniledi. Glifosatın Avrupa Birliği’nde kullanım izni 15 Aralık 2017’de sona eriyordu.
Glifosatın 2016 yılının ilk aylarından beri görüşülen, oylanan ama karar bağlanamayan AB’deki kullanım izni yenilenme süreci bir kördüğüme dönüşmüştü. İzin süresinin ilk başta 10 yıllığına yenilenmesi teklif edilmiş, ancak 25 Ekim 2017’de bu süre 5 yıla indirilmişti. Defalarca toplanan Avrupa Komisyonu’ndan ne 10 yıllık, ne de 5 yıllık izin için yapılan oylamalarda bir türlü nitelikli çoğunluk (üye ülkelerin %55’i ve nüfusun %65’i gerekiyor) elde edilemediği için bir karar çıkamamıştı. Ancak bugün daha önceki oylamalarda çekimser oy kullanan Almanya’nın bu sefer lehte oy vermesiyle birlikte, nitelikli çoğunluk elde edildi ve glifosata AB’de 5 yıllık kısıtlamasız kullanım izni verildi. Oylamada 28 AB ülkesinden, 18’i lehte oy kullandı (Almanya, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Hollanda İrlanda, İspanya, İsveç, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya). 9 ülke ret oyu (Avusturya, Belçika, Fransa, Hırvatistan, İtalya, Kıbrıs, Lüksemburg, Malta ve Yunanistan) ve bir ülke (Portekiz) de çekimser oy kullandı.
24 Ekim 2017’de Avrupa Parlamentosu’nda ise glifosatın Aralık 2022’ye kadar kademeli olarak (kamuya açık alanlarda, özel mülkiyet bahçelerde ve hasat öncesi kullanım gibi bazı tarımsal kullanımlar gibi), o tarihten sonra da tamamıyla yasaklanmasına dair tasarı kabul edilmişti (355 evet, 204 hayır ve 111 çekimser oy). Ancak, Avrupa Parlamentosu kararları sadece görüş niteliği taşıyor, bir bağlayıcılığı bulunmuyor. Glifosatın AB’de yasaklanması için açılan bir kampanya bir milyonun üzerinde Avrupalı tarafından imzalanmıştı.
Glifosatın patenti piyasaya sürüldüğü 1974’den 2000 yılına kadar Monsanto’ya aitti. Glifosat Monsanto’nun Roundup herbisitinin aktif maddesi. 2000 yılında Monsanto’nun patent süresi sona erdiğinde ise markalaşma hevesinde olmayan küçük şirketlerden Dow, Dupont, Syngenta, Aventis ve BASF gibi kimyasal devlerine kadar çok sayıda şirket glifosat içeren ürün satmaya başladı. Bugün, ABD’de 750’den fazla glifosat içeren ürün satılıyor. Avrupa’da ise 40 farklı şirket tarafından 300’ü aşkın glifosat içeren herbisit satılıyor.
Dünyanın en çok kullanılan tarım zehri glifosatın dünya genelinde (tarımsal + tarım dışı) kullanımı 1994 ile 2014 arası 15 misli arttı (56 bin 296 tondan 825 bin 804 tona çıtkı). 1994-2014 arası dünya genelinde kullanılan toplam glifosat miktarının %72’si son on yılda kullanıldı. Bugün dünya genelinde, genetiği değiştirilmiş organizmaların (GDO) toplam glifosat kullanımındaki payı %56.
Türkiye’de ise glifosat kullanımı, Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre 2001’de 305 tondan 2013’te 4500 tona çıkarak, 15 misli arttı.
Glifosatın AB sürecinden bazı önemli tarihler:
- 2002 yılında Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) ve Avrupa Kimyasallar Ajansı’nın (ECHA) incelemeleri sonucunda glifosat AB’de kullanım izni aldı. Bu tarihten önce glifosat kullanım izni her üye ülkenin kendi ulusal yasasıyla belirleniyordu.
- Mart 2015’te Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kanser ajansı IARC glifosatı “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırdı.
- Ekim 2015 de ise EFSA glifosat izninin yenilenmesi sürecinin 2009 AB pestisit yasasına uygunluğunu değerlendirmek için yaptığı çalışma raporunda “glifosatın insan üzerinde kanserojen bir tehlike oluşturması muhtemel değil” ifadesini kullandı.
- 2016 yılının başlarında, AB Komisyonu glifosat kullanım izninin yenilenmesini önerdi ancak başta İtalya, Fransa, Hollanda ve İsveç’in baskısı ve yetersiz oy nedeniyle karar iki kere ertelendi. IARC ve EFSA’nın birbiriyle çelişen açıklamaları yüzünden ruhsat yenileme kararı aşamasından önce Avrupa Kimyasallar Ajansı’nın (ECHA) glifosatı değerlendirilmesi istendi. Nisan’da Avrupa Parlamentosu EFSA’nın glifosatın zararsız olduğuna dair iddiasını geri almasını ve glifosatın tüm tarım dışı kullanımlarının yasaklanması çağrısında bulundu.
- 29 Haziran 2016’da AB Komisyonu ruhsat yenilenmesi için oylama çağrısında bulundu ancak yeterli oy çıkmadı.
- Mart 2017’de ECHA beklenen glifosat değerlendirmesini açıkladı. ECHA glifosatı kanserojen, mütajen ya da üreme bakımında toksik olarak sınıflandırmaya yetecek bilimsel veri bulunmadığı ve halihazırdaki sınıflandırmada (gözlere ciddi hasar veren ve sucul hayat için uzun süreli toksik etkisi bulunuyor sınıflandırması) bırakılması sonucuna vardı. Glifosatın ruhat süresinin bitimi 15 Aralık 2017 olarak açıklandı.
- Eylül başında EFSA AB Komisyonun isteği üzerine hazırladığı ve glifosatın endokrin sistemi üzerindeki etkilerini değerlendiren çalışmasının sonuç raporunu yayımladı. EFSA, raporda “toksikoloji alanındaki kapsamlı veritabanı temel alındığında, mevcut kanıtların glifosatın endokrin bozucu özelliklere sahip olmadığına işaret ettiğini açıkladı.”
- Eylül sonunda ise, Avrupa Parlamentosu Monsanto’nun glifosat konu alan bir oturuma girmeyi red etmesi üzerine parlamentoya girişini yasakladı. Monsanto Avrupa Parlamentosu tarafından girişi yasaklan ilk ve tek şirket.
- 5-6 Ekim 2017’de Avrupa Komisyonu’nda yeni bir tur glifosat ruhsat yenileme görüşmeleri için tekrara masaya oturdu. Bu sefer sunulan öneride EFSA’nın 7 Eylül 2017’de yayınladığı rapor sonuçlarının göz önünde bulunduruldu ancak bir kez daha bir karara varılamadı.
- 24 Ekim 2017’de Avrupa Parlamentosu glifosatın kademeli olarak yasaklanması tasarısını kabul etti.
Kaynaklar:
Bu yazı aysebereket.wordpress.com/ dan alınmıştır
Ayşe Bereket
Twitter: @aysebereket
Comments