By Bu yazı aysebereket.wordpress.com/ dan alınmıştır
Bugün, 30 Mart 2017, Brüksel’de Avrupa Komisyonu binası önünde Friends of the Earth aktivistleri Monsanto ve Bayer şirket evliliğini, ya da sosyal medyadaki adıyla Baysanto’yu, protesto etmek için bir eylem gerçekleştirdi. Hafta başında ise, aralarında Friends of the Earth, Avaaz, Slowfood ve Via Campesina gibi örgütlerin de bulunduğu 200’den fazla örgüt Avrupa Komisyonu’na hitaben bir açık mektup yayınladı ve Dow-Dupont, Bayer-Monsanto ve Syngenta-Chemchina şirket birleşmelerinin endüstriyel tarımın neden olduğu sorunları derinleştireceğini ve halk, çiftçi, tüketici, doğa ve gıda güvenliğine olumsuz etkileri olacağını belirtip, bu şirket evliliklerine onay vermemesini talep etti. Friends of the Earth birleşmelerle ilgili yayınladığı raporda, tehlikeyi dört ana başlık altında topluyor: artan piyasa hakimiyeti, artan lobi gücü, çiftçi ve çevreye olumsuz etkiler, yaban hayata tehdit.
Avrupa Komisyonu önünde Bayer-Monsanto birleşmesine karşı Friends of the Earth eylemi
Bu birleşmeler sonucunda piyasaya hakim olacak şirketler sadece tohum, pestisit ve diğer girdi fiyatlarını etkilemekle kalmayacak, neyin ve nasıl üretileceğine dair de daha fazla söz sahibi olacaklar. Girdi yoğun monokültürden (tek tip tarım) kâr eden ve bunu pompalayan bu şirketlerin güç kazanmasıyla birlikte biyoçeşitlilik kaybının önüne geçmek ve gıda sistemlerimizi iklim değişikliğine karşı daha dayanıklı kılmak daha da güç olacak.
Öte yandan, şirketler birleşerek zaten çok büyük paralar harcadıkları lobicilik faaliyetlerinde iyice güçlenecekler. AB Şeffaflık Sicili’ndeki kayıtlara göre, Monsanto ve Bayer’in lobicilik masrafları 2014 yılında neredeyse 3 milyon Euro’ya yaklaşmıştı (Monsanto’nun kaydı, Bayer’in kaydı), Dow ise, 2015’te AB’de lobi yapmak için 3.75 milyon Euro’dan fazla harcamış ve Avrupa Komisyonu ile 26 toplantı yapmıştı. Syngenta ise, 2015’te 1.5 milyon Euro lobicilik harcaması olduğunu açıklamıştı.
Çiftçi ve doğa üzerindeki olumsuz etkilerine gelince, çiftçiler tohum ve diğer girdiler için sadece bu üç şirkete bel bağlamak zorunda kalabilir ve fiyatların artışı ve seçeneklerin azalması karşısında güçsüz kalabilir. Küçük çiftçi ve ekolojik ve organik üreticiler kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı büyük ölçekli monokültür üretimin desteklendiği bir sistemde daha da güçsüzleşir, ve azalabilir. Yaban hayatı ve çevre açısından bakarsak, halihazırda endüstriyel tarım, yoğun kimyasal kullanımı ve su kirliliği kuş türlerini ve tozlaşmayı sağlayan arı ve kelebekleri tehdit ederken bu birleşmeler endişeleri arttırıyor.
Gıdamız açısında ise, tohum tekellerinin oluşması sonucu sadece Avrupa’da değil, tüm dünyada fiyatlar artabilir, çeşitlilik azalabilir. Bu tekellerle mücadele etmeye çalışan çiftçiden soframıza iyi, temiz ve adil gıda gelmesi tehlike altına girecek ve iklim değişikliği karşısında gıda güvenliğimiz sağlamamız çok zorlaşacak.
Tohum ve Pestisit şirket birleşmelerinde son gelişmeler
Hatırlayacağınız üzere son on yıldır, altı çok uluslu şirket dünyadaki tarım ilacı (pestisit) piyasasının %75’ine, ticari tohum piyasasının %63’üne ve tohum ve pestisit araştırmalarının %75’ine hükmediyor (2013 verileri). Bunlar, tarım kimyasalları, tohum ve biyoteknolojiden elde ettikleri toplam 65 milyar ABD doları gelirle Big 6 (Büyük 6) olarak anılan Bayer, Monsanto, Syngenta, Dow, Dupont ve BASF. Son bir yıldır ise, bu altı şirket arasında satın alım ve birleşme anlaşmaları yapılıyor ve altılık tekelin üç şirketlik bir tekele dönüşmesi olasılığı çok yüksek görünüyor.
Eylül 2016’daki “Tohum ve Pestisit Tekelleri Mercek Altında” yazımda da anlattığım gibi, bu tür dev anlaşmalarda tarafların anlaşması yeterli değil, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği başta olmak üzere birçok ülkede rekabet ve regülasyon kurumları tarafından inceleniyor ve onay alması gerekiyor. Aralık 2015’te Dow ve Dupont, Şubat 2016’da Syngenta ve Chemchina ve Eylül 2016’da Monsanto ve Bayer’in birleşme açıklamalarıyla başlayan süreçte, en azından Avrupa Birliği’nde, artık sona yaklaştık.
- Dow-Dupont
İlk olarak iki ABD şirketi, Dow ve Dupont’a bakalım. 27 Mart 2017’de Avrupa Komisyonu Rekabetten Sorumlu Komiseri Margrethe Vestager, Dow ve Dupont’un 77 milyar ABD dolarlık birleşmesine koşullu onay verildiğini açıkladı. Bu koşul Dupont’nun küresel pestisit (tarım ilacı) ve Ar-Ge bölümlerini elden çıkartmasıydı ve Dupont “önemli bir bölümünü” elden çıkartmayı kabul ettiğini açıkladı. AB, bu koşulu koymasının nedenini Dow ve Dupont’ın kafa kafaya rekabet ettiği pestisit sektöründe yeni ürün geliştirmeye yatırdıkları parayı kısabileceklerine dair ellerinde “kesin kanıt” olması olarak açıkladı.
ETC Group Aralık 2015 raporunda, Dupont’un küresel pestisit pazarındaki payı %6, Dow’nın ise %10 olarak veriliyor. Birleştiklerinde ise %16 pay ile Bayer-Monsanto (%27) ve Syngenta-Chemchina’ın (%24.1) arkasından, küresel pestisit piyasasında 3 numaraya yerleşecek gibi görünüyordu. AB’nin getirdiği koşula göre ise, Dow-Dupont muhtemelen BASF’ın (%13) arkasından 4 numaraya yerleşecek. Tabii, burada Dupont’un “önemli bir kısım”dan ne kadarı kast ettiği de önemli. Dolayısıyla, pestisitte piyasa payı şu anda belirsiz. Bu arada, BASF 2017’nin ilk aylarında AB rekabet kuruluyla Dupont ve Dow’un elden çıkaracağı bölümleri satın alma konusunu kapalı oturumda görüştü.
AB rekabet kurulu tarafından onaylanan Dow-Dupont birleşmesindeki esas can alıcı nokta küresel tohum piyasasındaki durum. Dow ve Dupont toplam %25’lik paylarıyla Bayer-Monsato’dan (%29) sonra 2 numaraya yerleşiyor. Ama bu nedense AB’i rahatsız etmişe benzemiyor. Dow ve Dupont’un önünde hâlâ ABD Adalet Bakanlığı’na bağlı rekabet kuruludan onay alma aşaması var ancak AB onayı ABD rekabet kurulunun kararını etkileyecek gibi görünüyor.
- Syngenta-Chemchina
İsviçreli Syngenta’nın 43 milyar ABD dolarına Çinli ChemChina’na satılmasına bakarsak, AB Rekabet Kurulu’nun en geç 12 Nisan 2017’de kararını açıklaması gerekiyor. Syngenta CEO’su Erik Fyrwald’in hafta başında Brüksel’de yaptığı açıklamada, AB ve ABD rekabet kurullarıyla ne yapılmasına dair prensipte anlaştıklarını ve onayların çok kısa süre içinde verilmesini beklediğini ifade etti.
Birleşme sonrası Syngenta-Chemchina’nın küresel pestisit ve tohum piyasalarındaki paylarına kısaca değinmek gerekirse, Syngenta’nın %20’lik payı ve Chemchina’ya %60’na sahip olduğu Adama şirketinin %4.1 payıyla Syngenta-Chemchina %24.1’lik pay ile Monsanto-Bayer’in (%27) arkasından pestisitte 2 numaraya yerleşiyor. Ancak, Monsanto-Bayer anlaşması gerçekleşmezse, Syngenta-Chemchina hem küresel pestisitte hem de patenstsiz pestisitte bir numaraya yerleşecek.
Küresel tohum piyasasında ise Syngenta %8 pay ile 3 numarada, Chemchina tohum üretmiyor. (Syngenta ve Chemchina’nın şirket profillerini, Türkiye’deki faaliyetlerini ve birleştikleri takdirde önümüze çıkacak tablonun detaylarını “Tohum ve Pestisit Tekelleri Aktörleri: Syngenta ve Chemchina” yazımdan okuyabilirsiniz.
- Bayer-Monsanto
Ve son olarak, gelelim belki tüm diğerlerinde de fazla tüylerimizi ürperten Bayer-Monsanto şirket birleşmesine. Alman Bayer ABD’li Monsanto’nun 66 milyar ABD dolarlık satın alımı için AB rekabet kuruluna 2017 yılının ikinci çeyreğinde başvurmayı planlıyor. Monsanto %26 piyasa payı ile dünyanın en büyük tohum üreticisi ve genetiği değiştirilmiş tohumlar üzerine yoğunlaşıyor, Bayer ise %3’lük pay ile yedinci.
Pestisitte ise, Bayer %18 piyasa payı ile Syngenta’nın arkasından ikinci, Monsanto ise %8 ile 5 numarada ve dünyanın en çok satılan herbisiti (ot ilacı) Roundup’ın (glifosat) üreticisi. Birleştikleri takdirde, Bayer-Monsanto küresel tohum piyasasının %29’una, küresel pestisit piyasasının %26’sına, yani tohum ve tarım ilaçları piyasının dörtte birinden fazlasına hükmederek, dünyanın en büyük kimyasal tarım şirketi olacak. Gelişmeleri takip ediyor olacağız.
Not: Tüm piyasa verileri ETC 2015 raporundan alınan 2014 verileridir.
Kaynaklar:
http://www.foeeurope.org/sites/default/files/agriculture/2017/report_agri_mergers_-_final_final.pdf
https://aysebereket.wordpress.com/2016/09/22/tohum-ve-pestisit-tekelleri-mercek-altinda/
https://aysebereket.wordpress.com/2016/09/23/983/
http://www.etcgroup.org/sites/www.etcgroup.org/files/files/etc_breakbad_23dec15.pdf
https://www.ft.com/content/cbf685c2-13b7-11e7-80f4-13e067d5072c
Bu yazı aysebereket.wordpress.com/ dan alınmıştır
Ayşe Bereket
Twitter: @aysebereket
Comments