By Ekolojik ev mimarisinin ne olduğunu öğrenmek istiyorsanız şöyle bir arkanıza yaslanın, derim. Şu an hangi kentte olduğunuzu bilmiyorum ama siz Erzurum’da olduğunuzu düşleyin. Dışarısı kış kıyamet durmayın daha bir uzatın ayaklarınızı boşuna evde ayarlarıyla oynayacağınız ya da içine bir odun daha atacağınız bir soba aramayın. 
Unuttunuz mu? Ekolojik ev mimarisini anlatan bir yazının yarattığı düş evrenin içindesiniz ve bu evde sobaya gerek yok. En azından eksi otuz dereceye kadar herhangi bir ısıtıcıya ihtiyacınız yok. İlla Erzurum’da olmanıza da gerek de yok varsayalım mevsimlerden yazdayız. Amed’in İluh’un Hewler’in Kobanê’nin asfaltında yumurta pişirebildiğiniz cehennemi aylarındayız. Terinizi silmek için mendil aramaya çalışıp da rahatınızı bozmayın, klimanız mı yok. olmasın efendim, klimaya ne hacet! Eviniz ekolojik ilkelere göre inşa edilmişse dışarıda hava sıcaklığı varsın kırk beş dereceyle kavursun siz uzatın ayaklarınızı ne de olsa ekolojik evimiz pek de serin. Oradan abartıyormuşum gibi mi görünüyor. Ben pek abarttığımı düşünmüyorum ama isterseniz daha da ileri gidelim Erzurum’a geri dönelim varsın dışarıda zemheri bir ayaz buz kessin, siz Ahmet Arifin şiir kitabının hemen yanındaki ki tabağa uzanın tabakta ne mi var az evvel evin serasından kopardığınız dilimlenmiş domatesler ile salatalıklar. Tabi ki yerli tohumdan türemiş lezzetli mi lezzetliler ve yenilmeyi beklemekteler. Olmaz, demeyin olur bal gibi olur. Durmayın daha fazlasını düşleyin: Mesela trafoya giren kedilerin güneş ve rüzgar enerjisinden beslenen faturasız ve de karbonsuz elektriğinizi hiçbir şekilde kesemeyeceğini. Evin su depoları bahar boyunca filtrelenmiş yağmur suyuyla tıka basa doluyken memleketinin şehirlerinde sular kesilmiş kim neylersin, dediğinizi… Bir adım daha ileri gidelim isterseniz. Gazetelerde Türkiye’nin en kirli havasına sahip iki kenti diye geçiyor ya az çok akıl yürüterek havası bakımından Kürdistan’ın da en kirli havasına sahip iki kenti diyebileceğimiz: Iğdır veya Batmanda yaşadığınızı varsayacağım. Dışarıda Hava kalitesi bünyenize en iyi ihtimalle uzun vadede Koha kısa vade de farenjit musibetlerini bela edecek seviyede eviniz mi? Artık anlamış olmalısınız eviniz kent merkezinde olsa da dış dünyadan azade tertemiz bir iklimi var. Nasıl mı? Şayet özerk ekolojik bir eviniz varsa antre niyetine yapılmış seralar sayesinde kent hayatının kirletemediği bir atmosferi solumaktasınız. Tüm bu anlattıklarım zihninizdeki köy zamanlarında kalma ekolojik ev modellerine benziyor mu?
Benzemiyor ise ve de ekolojik ev denilince aklınıza; yapı malzemesi bulunduğu bölgeye göre değişkenlik gösteren topraktan, taştan, ahşaptan yapılma geleneksel evler geliyorsa. Şu kadarını söyleyeyim. Büyük bir yanılgı içersindesiniz. Ekolojik evler ile geleneksel evler arasındaki fark beton evle ile köy evleri arasındaki farklar kadar derindir. Ekolojik evler iç tasarımı, kendine yetebilirliği sağlayan kompleks yapısı, çevreye zarar vermeyen iklimlendirme teknolojisi gibi bir çok yaşamsal yönüyle geleneksel evlerden ayrışır. Ekolojik ev tasarımında evin temel atımından itibaren konforlu sağlıklı ve kendine yetebilen bir ev için doğa ince bir mühendislikle ilmik ilmik örülerek inşa edilir . Tek bir ekolojik yapı geleneksel mimariyle beş – altı farklı bölgedeki evlerin yapım malzemesini içerebileceği gibi daha önce hiçbir evin yapımında kullanılmamış kent atıklarını yapım malzemesi olarak kullanılabilir. Ekolojik yapılarda ne durumda olduğumuza gelirse elli yıl öncesine kadar emekleme aşamasında olan ekolojik evler bugün onlarca özgürlükçü mimarlar tarafından tasarlanmış yüzlerce ekolojik ev modelinin inşa edilmiş binlerce örneğiyle doğayla uyumlu yeni bir yaşam için umut veriyor, diye bilir ve bu umudu başka bir umuda Kadın devrimi ve doğrudan halk demokrasisi ile apartman yıkıntıları içerisinde ışıldayan Kobanê ruhuyla birbirine örebiliriz. Barbarların işgali sonrası Kobanê yeniden inşa edilirken “Bir Düşün Örülmesi,” şiarıyla yola çıkan Kobanê’yi Yeniden İnşaa Platformlarının Kobani inşasında bu iki umut ışığının bir arada yeni bir dünya için evrene çok güçlü bir enerji yayacağı inancına sımsıkı sarılmış durumdalar.
DEMOKRATİK ÖZERKLİK İÇİN EKOLOJİK ÖZERK EVLER
Kendi gözleriyle Suriye ve Türkiye arasında bir ada gibi duran Kobanê’nin barbarlıkla savaşında kentin %80 harabeye çeviren o büyük yarayı gören. Kobanê’ye Cizira kantonundan bir koridor açılmadığı ve bilindik inşa yöntemleriyle inşaaa edildiği takdirde temel ihtiyaç olan enerji, su ve yiyecekte dahi Suriye ve Türkiye’ye bağımlı bir kentte dönüşeceğinin farkında olanların ekolojik Kobanê dışında sarılabilecekleri tek şey ekoloji. Kobanê de gerçek anlamda öz yeterliliği olan kantonun işlerlik kazanması için bir yönetim için doğa ile işbirliği yapmak ve kentin bütüncül bir planla ekolojik temeller üzerinden kurgulanıp kurulması gerekiyor. Bunun için bir çok şeyin yanı sıra ekolojik ve özerk ev modellerinin de hayata geçmesi gerekmekte.
ÖZERK MİMARİ:
Özerklikle bağımlı arasındaki temel fark öz yeterlilikle ilişkilidir. Temel ihtiyaç mamullerini üretemeyen bir ülke, kent, ilçe ya da köy özerk olamayacağı gibi bu tür yerleşkeler hangi siyasi sistemle yönetilirlerse yönetilsinler öz yeterliliği olmadığından bir şekilde kapitalist moderniteye bağımlı olmuş yerleşkelerdir. Ekolojiye dayalı özerk bir mimari ile inşa edilmiş yerleşim alanları karbon salınımını minimum düzeye indirgeyip doğa üzerindeki insan tahakkümünü azaltmanın yanı sıra bu tip yapıların gıda, ulaşım ve barınma acısından öz yeterliliği sağladığından iktidardaki güçlerinin ambargolarına karşın varlığını sürdürebilecek alanlardır.
Özerk Ekolojik Evler Ve Kobanê örneği
Kobanê daha öncede belirttiğim gibi dört çevresi her an Kobanêye düşmanlık besleyip sınırlarını kapatacak olan devletler ve çeşitli çete gruplarıyla çevrili halde. Bu durumda elektrik üretme potansiyeli düşük olan Kanton’un Türkiye’den elektrik satın almak dışında seçeneği güneş enerjisinden elektrik üretmek. Güneş enerjisinden üretilen elektrik evlerin ısınma ve soğuması için kullanabilecek elektrikli soba ve klimanın enerjisini karşılayamacağını biliyoruz. Bu sorun bizi ısınma ve soğuma için ekstra enerji ihtiyaç duymayan ekolojik evler inşasına götürür. Olaya su ihtiyacı acısından yaklaştığımızda da benzer sonuçlara ulaşırız. Kobanê’ni kent merkezinde ve çevre köylerde çok fazla sondaj açıldığından kenti taban suyu azalmış birçok kuyu kuruma noktasına gelmiş durumda. Bu durum bizi soruna yeni kuyular açmak gibi taban suyunu daha da düşürmek yerine kalıcı bir çözüm arayışı yine aynı noktaya varmamıza neden olur: Yağmur hasadı yapıp arıtarak kendi suyunu depolayan demokratik ve ekolojik evlere…
Aslında sadece Kobanê değil yeryüzünün pek çok noktasında ekolojik özerk evler sayesinde sisteme olan bağımlılıklarımızdan kurtulabiliriz.
Özerk Ekolojik Evler:
Özerk ve ekolojik ev diye sınıflandırdığım öz yeterliliği olan evlerin genel olarak yedi önemli özelliği bulunmakta.
İklimlendirme:
Yapının bir parçası olan yalıtımlı duvarlar, ısı pompaları venturi bacaları, rüzgar kepçesi, tromp duvarlar, sera gibi teknik bölümleri sayesinde evin soğutma ve ısıtmak için evin yapımı için tercih edilen yapı malzemesine göre evi soğutmak veya ısıtmak için herhangi bir ısıya ihtiyaç duymayacağı gibi maksimumu 7-8 derece ısı için enerjiye ihtiyaç duyabilir.
Enerji:
Güneş enerji panelleri, enerji değirmeni(evin yakınından geçen akarsu varsa) ve dikey rüzgar gülleri sayesinde ev kendi enerjisini sağlar. Güneş ışığından maximum düzeyde faydalanır. Kimi Özerk ekolojik evlerde toprağın ısısı yardımıyla besin koruma üniteleride bulunduğundan elektrik ihtiyacı minimum seviyeye çekilir. Güneş enerji panelleri ve rüzgar tribünleri ile elde edilen elektrik çoğunlukla evin ihtiyaç duyduğundan fazlasını sağlar.
Besin üretimi VE SU HASADI:
Öz yeterlilik esas alındığından evin girişinde bulunan sera evin kış için yiyecek ihtiyacını karşılamanın yanı sıra evin iklimlendirmesine de yardımcı olur. Ayrıca evin önünde veya balkonunda (Kürdistan koşullarına göre) en az yedi kişinin temel yiyeceğini sağlayan bir sebzesi için gerekli toprağı olmalıdır. Toprak kısıtlılığı varsa dikey bahçeler, balkon ve teras bahçecisi hane üyelerini yiyecek acısından destekleyebilir. Özerk ve ekolojik evler her koşulda öz yeterliliğini sağlaması gerektiğinden evin arka tarafına bırakılan bir su deposu veya alt tarafında oluşturulmuş bir sarnıç vasıtasıyla yağmur ve kar suyunu arındırarak su hasadı ile hane halkının ihtiyaç duyduğu suyu depolanmış olur.
GERİ DÖNÜŞÜM:
Ekolojik ve özer ev modelleri olabildiğince kapalı bir sistem olarak tasarlanır. Kapalı sistemlerde bir ürünün çıktısı başka bir ürünün girdisidir. Örneğin lavaboda elimizi yüzümüzü yıkarız bu su lavabodan klozetin deposuna* dolar. Kanalizasyona giden su burada basit bir arıtma sistemiyle bostanın sulanmasını destekler. Evin çöpleri ayrıştırılır organik çöpler gübre olmak için kompost kutusuna konulur. Böylece bitki üretimi için gerekli gübreyi kendi atıklarımızdan sağlamış oluruz. Daha gelişmiş özerk ve ekolojik evlerde evin artıklarıyla beslenen tavukların gübreleriyle seranın bir köşesinde oluşturduğumuz balık havuzundaki balıkların beslenmesini de sağlamak gibi ihtiyacımız olan her türlü besini sağlayacak şekilde inşa edilir.
ÖZ SAVUNMA:
Kobanê halkıyla yaptığımız “Bir Düşün Örülmesi” Kobanê’yi Yeniden İnşaa Platformunun yaptığı anketlerde Kobanêliler ekolojik evler istediler ama evlerinde sığınak olmasını da istemişlerdi. Ekolojik özerk evlerin olmazsa olmazlarından birisi de barış zamanlarında toprağın serinletici etkisiyle kiler görevi gören aynı zamanda acil çıkış kapısı ihtiyacını da sağlayan bir sığınağın ekolojik özerk evlerin bir parcasıdır.
EKONOMİKLİK:
Özerk ve ekolojik evler ekonomik olmak zorundadır. Enerji sarfiyatını azatlığından uzun vadede bu evlere ödenen masrafları geri ödemesi dahil hiçbir şey özerk ve ekolojik evlerin ekonomik olma gerekliliğini değiştirmez.
YERYÜZÜNÜ KORUMA:
Ekolojik özerk ev modelleri yeryüzüne en az zarar verecek şekilde inşa edilir. Bu evlerde yaşayan insanlar karbon üretimini sıfıra indirmeyi hedefler yeryüzüne olabildiğince aza zarar vererek yaşamaya çalışırlar.
EKOLOJİK ÖZERK EV MODELLERİ:
Ekolojik evler 2010 yılı sonrası oldukça popüler bir konu haline geldi. Her gün dünya üzerinde yüzlerce ekolojik özerk ev tanımlamamıza uyan yüzlerce ev inşa edilirken sürekli yeni tekniklerde yapılan kompleks yapılar ortaya çıkmakta. Burada genel olarak yapımında kullanılan üç temel malzemeyi inceledim ayrıca bu malzemelerle yapılmış Kobanê’de uygulanabilecek üç ekolojik malzemeye vurgu yapabiliriz.
KERPİÇ: Yüzyıllardan beri Mezopotamya’da ev yapımında kerpiç kullanıldığından tarihsel bir arka planı güçlüdür. Ekolojik olmasının yanı sıra ekonomiktir. Malzeme temini kolaydır. Yapımı için çevre kirliliğine neden olan fabrikalardan malzeme alınmadığı gibi herhangi bir alım satım işlemine tabi olmadığından kapitalizmle ilişkisi yoktur. Isı yalıtımı duvar kalınlığına göre değişse de betonarme evlere kat be kat daha iyidir. Onarımı kolaydır. Alker yöntemiyle yapıldığı takdirde hızlı ve kolay bir şekilde inşa edilebilir. Sağlıklıdır; insan sağlığı için en uygun evler bu malzemeden yapılabilir. Toprak evlerde manyetik negatif enerji alanları oluşmaz. Kerpiç evlerde oturanlarda modern dünyanın hastalıkları sayılan astım, bronşit, romatizma ve eklem rahatsızlıklarına da pek rastlanmamaktadır.
GERİ DÖNÜŞÜM MALZEMELERİ:
Lastik, pet şişe, kola kutusu gibi kent atıklarından ekolojik özerk mimari yöntemleriyle ekolojik evler yapılabilmektedir.
Saman :
Saman özellikle güçlü bir yalıtım malzemesidir. Kürdistan buğdayın anavatanı olduğundan yerel malzemeden yapılır. Bitlis’in kimi köylerindeki eskiden kalma saman yapılar Kürdistan’da geleneksel mimarinin bir parçası olduğunu göstergesidir. Öz savunma eksenli bir mimari için tümüyle samandan yapılmış bir ev uygun görünmede yalıtım malzemesi acısından dahi değerli bir malzemedir. Diğer taraftan ekonomik bir yapı malzemesi olmasının yanı sıra yapımı kolaydır; ağır iş gücü gerektirmez. Nefes alabilir yapılardan olduğundan tıpkı kerpiç yapı gibi sağlıklıdır. Astım, bronşit, romatizma ve eklem rahatsızlıklarına da pek rastlanmamaktadır. Çok iyi genişlik ve yükseklik oranına sahip olduğu için esnekliği ve dayanma gücü hareketli sismik yapılarda dahi depreme karşı koruma sağlar. Kerpiçle sıvandığından yanma ihtimalli ahşap evlerden daha düşüktür. iç mekan kış yazları serin olur tıpkı kerpiç yapı gibi Venturi bacaları, tromp duvarlar ve yer altı ısı pompalarıyla desteklendiği takdirde ek ısınma yada serinleme için soba ve klima ihtiyacı kalmaz.
Ayrıca tüm bu malzemelerin dışında buraya sığmadığı için ayrıca konu başlığı açmadığım ahşap, kum torbası, taş, kireç gibi bir çok yöntem vasıtasıyla ekolojik evler yapılabilmekte. Diğer taraftan özerk ve ekolojik ev modelleri için malzemeden çok bu malzemelerin kompleks halleri yani birbirleriyle örülme ve ihtiyaca cevap verme durumları daha büyük bir önem arz ediyor. Bu kompleks yaşı modellerinde dünya üzerinde çok fazla örnek tasarlanıp yapılmışsa da ben burada üç temel modeli örnek aldım bunlar:
SÜMERPARK GÜNEŞ EVİ:
Mimar Çelik Erengezgin tarafından 1998 Yılında Sümerparkta yapıldı. Halen bölgede tüm enerjisini güneşten alması ve komleks bir yapı olmasından öncü bir ev modelidir. Taşıyıcıları ahşaptan olduğundan dışarıdan ahşap bir ev gibi görünse de yapımında toprak, kil, demir, kamış ve kum gibi birçok malzeme kullanılmıştır. Güney Kuzey cepheli olan yapı mevsimine göre dışarıdaki hava ısıtıp yada soğutarak içeri çeken tromp duvarlar, toprağın altında dolaşarak 15 derece sabitlenen yer altı ısısını içeri çeken su boruları ve hava borularından oluşan ısı pompaları. Evin doğal serinletme sistemi sayabileceğimiz edilen vanturi bacaları ve rüzgar kepçesi ile girişte konumlanmış (yiyecek üretimi için çok küçük olsa da) serasıyla evin ısısını yaz kış 14-18 derece arasına sabitlenmiş durumda. Geriye kalan ısınma ihtiyacını dökm gövdeli akıllı şömune ile sağlamakta. Elektrik ihtiyacını tamamen güneşten karşılayan yapının su hasadı yapan ünitelerinin yanı sıra ayrıca kendi kanalizasyon sistemi bulunduğunda özerk ve ekolojik ev tanımlamasının tüm ekonomiklik ve öz savunma dışındaki tüm özelliklerini kapsayan bir yapı. Evin bana göre en olumsuz kısmı orta sınıf için yüksek bir maliyetle inşa edilmiş olması.
Pasif evler:
Pasif evler evinlerin temel amacı evin dış etkenlerle olan ilişkisini çeşitli yalıtım malzemeleri sayesin keserek yüzde doksanlara varan bir enerji israfıyla ısınma ve soğumayı sağlamaktır. Karbon salınımını sıfırlamayı amaçlayan yapının yapım aşamasında ekolojiye uyumlu olmayan bir çok malzeme kullanılmakta. Almanya daki pasif ev patent ensitüsünün oluşturduğu standartlara göre yapılan Pasif ev sistemlerinin apartmalara uygulanabilmesi bakımından ekolojik ve özerk evlere göre artısıdır.
Earthship:
Bu ev yapım yönteminin mucidi Kobanê’nin yeniden inşasına katkı sunacağını söyleyen Amerikalı mimar Michael Reyonld Earthshipleri bir tür kıyamet yaşaması halinde dahi yaşamımızı sürdürebileceğimiz bir tür Nuh’un gemisi olduğu iddiasıyla tasarladı. Earthshiplari inşaasında ilginç sayılabilecek bir malzeme olan atıklar özellikle eski araba lastikleri kullanmakta. Ekolojik ve özerk evlerin tüm özelliklerini içeren earthshiplerin ilk modelleri çöl gibi günlük sıcaklık farkları çok fazla olan alanlarda dahi earthshiplerin kendi kendine yeteceğini kanıtlamak için çöllerde yapıldı ve bu konuda gayet başarılı sonuçlar alındı. Bu gün dünyada binin üzerinde earthship örneği bulunmakta. Özellikle Haiti depremi sonrası Hatilerin barınma problemlerine kapsamlı çözüm üretti. Lastiğin içine toprak sıkıştırarak yaratılan 300 kiloluk termal kütle evin enerjisini sabit tutmakta. Güneş enerjisi ve rüzgar gülüyle kendi elektrik enerjisini üretmekte, evin girişindeki seralardan hane halının yiyeceğini üretip evin havasını temizlemekte, su hasadı yapabilmekte ve tüketilen su üç ayrı kısımda değerlendirilip eve ait bir kanalizasyon sistemine akmakta. Bütünüyle kendine yeten özerk ve ekolojik bir model diyeceğimizi Earthshiplerin her geçen gün dünyayanın farklı bölgelerinde yeni earthship modelleri inşaa edilmektedir.
ALKER
Toprak malzemenin en belirgin sakıncaları yön basınç dayanımının az, rutubete karşı duyarlılığının fazla olmasıdır. Daha iyi, yani, basınca daha dayanıklı, rutubete karşı duyarlılığı daha az olan Alçı katkısı ile nitelikleri iyileştirilmiş kerpiçle yapılan evlere bu evlerin mucidi olan Prof. Ruhi Kafescioğlu alker adını vermiştir. Alkerin en önemli özelliklerinden birisi yüzde onu alçı olan toprağın kalıp içine alıdıktan kısa süre sonra donmasıdır. Bu durum yapının kısa sürede inşa edilmesini sağlamakta. Alker daha önce Viranşehirde yapılan Ax û Av kooparatifinin yapımında başarıyla kullanılan bir yapı olmasıylada öne çıkmakta. Kobanêni yeniden inşasında Alkerin yaratcısı Prof. Dr.Ruhi Kafescioğlu’nun destekci olmasının yanı sıra platformda yer alan Ruhi hocanın öğrencilerinden Özgül Öztürk Kobanê’nin Alker temelli bir yapının özerk ve ekolojik bir yapı haline gelmesi için çalışmalarını yürütmekte.
Bu yazı bukabarane.org/ dan alınmıştır
Miraz Rûsipî
Comments