By 
2020 Yaz Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları’na İstanbul’un ev sahibi şehir adaylığıyla olimpiyatlar gündemimize oturdu. 2012 Londra Yaz Olimpiyatlarına 114 sporcu (toplam sporcuların %1’i) ile katılım sağlayan Türkiye’nin 114 sporcusuna olimpiyat ruhuna ve hatta yasalara aykırı davranışlar içerisinde bulunan ırkçı ve dopingli sporcular da dahil. Şimdilik Türkiye için meşhur olimpiyat onuru sadece şirketlerin birbirleriyle yarışırcasına verdiği reklamlarda ve kamu spotlarında kalmaya mahkum. Büyük kesiminin olimpiyatları takip dahi etmediği halkın tüm kesiminin 2020 için bu kadar heyecanlanmasını sağlayan en önemli şey olimpiyatların cebimizde bırakacağı para.
Şatafatlı açılış ve kapanış gösterileri olimpiyatları altın dolu kese gibi gösterebilir ama işin doğrusu olimpiyatların gerektirdiği altyapı ve inşaat yatırımı için önce kesenin ağzını açmak gerekir.
Olimpiyatların etkisi finansal ve ekonomik etki olarak iki ayrı düzlemde belirlenir. Finansal etkisi çok basit bir bütçe hesabıdır: Oyunlardan elde edilen direkt gelir oyunlara ev sahipliği yapmanın masraflarının karşılayabildi mi? Ekonomik etki ise daha uzun süreli bir etki olarak oyunların turizme ve altyapıya olan katkısını gösterir.
Olimpiyatların ekonomik etkisi oyun öncesi, esnası ve sonrası olmak üzere 3 fazda ayrıştırılabilir:
- 1. Oyun öncesi
Şayet 07.09.2013 tarihi ile 2020 Yaz Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları’na İstanbul aday şehir olarak seçilirse bu tarihten 2020’ye kadar geçecek yedi sene boyunca bu fazı yaşayacağız. Kentin duyurulmasıyla başlayan süreçte ulaştırma altyapısı ve olimpiyat köyü, ek konaklama ve spor alanlarının inşaatı ile mevcut spor alanlarının iyileştirme çalışmaları başlayacak. Hazırlanan rapora göre İstanbul’a sadece Olimpiyatlar için 9,8 milyar dolarlık bir ulaşım altyapısı yatırımı yapılacak. Özellikle raylı sistem çalışmalarının 2018’e kadar sonlandırılacağı ve mevcut 106,8 km’den 264 km’ye çıkarılacağı öngörülüyor. Ek spor tesisi içinse 400 milyon dolarlık bütçeyle kalıcı olarak Yeni Ankara, Bursa, Antalya Stadları, Boğaziçi Stadyumu, Olimpik Hokey ve Tenis merkezleri ile 4 adet Olimpik antrenman salonu inşaat edilecek. Gayrısafi milli hasılaya %15 katkısı olan inşaat sektörü hali hazırda ülke ekonomisinin lokomotif sektörü. Olimpiyat için yapılacak yatırımlarla da oyunlardan önceki senelerde inşaat sektörüne bağlı olarak milli hasılada artış ile birlikte sektörde kaynak talebiyle işsizlik oranlarda düşüş gözlemleyebiliriz. Bununla birlikte 7 yıllık hazırlık süreci içerisinde 2015 ve 2019 yıllarında Türkiye Genel Seçimlere gideceği için hükümetin değişmesi halinde yatırımların yavaşlaması, projelerin tamamlanamaması ve olası hükümet değişikliğine bağlı ekonomik küçülme bütçe açıklarına neden olacaktır.
- 2. Oyun esnası
Oyunlar sırasında en büyük gelir kaynağı şüphesiz ki turizm, diğer gelir kaynakları arasında olimpiyat sırasında yaratılacak iş alanları, bilet ve basın –yayın gelirleri var. Bilet ve basın-yayın gelirleri sponsorlar ile Uluslararası Olimpiyat Komitesi arasında paylaştırılıyor ve ev sahibi ülkeye bir şey kalmıyor. Kaldı ki oyunlar esnasında spor alanlarının yönetim giderleri de ev sahibi ülke tarafından karşılanıyor.
7’den 70’e tüm ülkenin beklediği turizmin geliri hesaplanırken net ekonomik etkinin belirlenmesi gerekiyor: Olimpiyatların amacı Türkiye’yi ve İstanbul’u hiç duymamış ve hiç ziyaret etmeyecek kişileri İstanbul’a çekmek. Turistlerin bir kısmı oyunlar olmasa da İstanbul’u ziyaret edecekken bir kısmı da oyunlar olduğu için ziyaret etmekten vazgeçebilir. Londra olimpiyatlarında da olduğu gibi, trafikten ve kalabalıktan kaçacak yerel halkı da eklersek insan yoğunluğu beklenenin altında kalabilir. Gelecek turist sayısını belirleyen etkenlerden en önemlisi de ülkenin güvenliği. Bazı Bakanların iddia ettiği gibi Gezi olayları turist sayısını etkileyecek çapta olaylar değil, kalabalık organizasyonlar sivil protestoları çeker ve oyunları izlemeye gelecek kişiler için bu risk, ev sahibi ülkeden bağımsız olarak vardır. 45 bin polis ve özel güvenlik elemanını oyunlara yönlendirmeyi öngören devletin bu tarz sivil eylemlere geçmişte hangi şekilde müdahale ettiği ve olimpiyatlar sırasında edeceği ise turistlerin güvenlik kaygılarını oluşturabilir. Türkiye’nin 2020 yılında da şu anda olduğu gibi komşularıyla problemli halde olması da İstanbul’da terör endişesini arttıracağı için diğer ülkelerin vatandaşlarına güvenlik uyarısı yollamasına ve bu şekilde turist sayısında düşüşe neden olabilir.
Her şey yolunda gitse ve beklenenin çok üstünde turist gelse dahi turizm ülkenin gayrisafi milli hasılasının sadece %1’ini oluşturduğu için hissedilecek kalıcı bir etkiden söz etmek mümkün olmaz.
- 3. Oyun sonrası
Olimpiyat mirası on yıl boyunca ülke ekonomisinde etkisini gösterebilir. Olimpiyatların uzun süreli ekonomik katkısı iki yolla sağlanır: Yapılan altyapı ve ulaşım yatırımını kent sakinlerinin kullanımına açabilmek, olimpiyatların yaptığı ülke tanıtımını düzenli turizm gelirine dönüştürebilmek.
2004 Atina Olimpiyatları ve Yunanistan ekonomik krizi olimpiyatların ekonomiye kötü etkisinin ayaklı kanıtı. Ekonomistler Yunanistan’ın ekonomik krizinin bir nedeninin de 2004 Atina Olimpiyatları’nda halkın cebinden çıkan paralarla yapılan harcamaların karşılığını bulamaması olduğunu öne sürüyor. Atina olimpiyatları için büyük masraflarla yapılan stad ve işletmelerin hiçbiri oyunlar sonrasında kullanıma kazandırılamadı. Örneğin 3 stadı birbirine bağlayan 2km.lik sahil yolu ve 620 hektarlık olimpik köy yenilenip karlı bir şekilde satılamadığı için kelimenin tam anlamıyla çöplüğe dönüşmüş halde.
Zıt bir örnek, 1992 Barselona Olimpiyatları’nın en büyük ekonomik katkı sağlayan olimpiyat olmasının nedeni ise oyunlar sonrasında şehrin oyunların tanıtım ivmesiyle turist çekmeye devam etmesi. 1992 oyunları öncesinde Barselona turistik bir şehir değildi, olimpiyatları izlemeye gelen basın mensuplarının pek azı daha önce Barselona’yı ziyaret etmişti. Barselona’da bulunan cazibe merkezlerine dair bilgi ise neredeyse yoktu. Şehrin mimari dokusu, kültürü, kozmopolitliği ve yerel halk ile iç içe olması ile Barselona keşfedilmemiş bir turizm mücevheriydi, oyunlar şehrin bu özelliklerinin tanıtılmasını sağladı. Oyunlardan hemen sonra Avrupa havayolu taşımacılığının regülasyonuyla başlayan ucuz uçuş furyası ile uluslararası haftasonu kaçamaklarının popüler adresi Barselona oldu. Oyunlardan sonra %80’den %50’ye düşen doluluk oranı ucuz uçuşlarla birlikte tekrar %80’e çıktı.
Artık 90’larda değiliz, şehir tanıtımı olimpiyatlarla değil Lonely Planet ve Trip Advisor gibi web siteleri aracılığıyla yapılıyor. Orta Doğu’nun mücevheri İstanbul, ne Batılı ne Doğulu oluşu, farklı mimarisi, iki kıtayı birbirine bağlayan Boğaz’ı ve kozmopolit yapısı ile uzun süredir turistlerin ilgisini çekiyor. Ancak hala Schengen’e dahil olmadığımız için Avrupa’nın ucuz havayolları RyanAir ve Easy Jet gibi firmalar Türkiye’de uçmuyor ve diğer alternatifler ise haftasonu kaçamaklarını kaldıracak kadar ucuz değil. Kur farkından dolayı İstanbul’un ucuz olması gerekse de eğlence, içki ve tütün ürünlerine konan yüksek vergilerle İstanbul’da gece dışarıya çıkmak Avrupa’nın değme pahalı şehirlerinde dışarıya çıkmaktan daha masraflı.
Öte yandan TOKİ cennetine dönen İstanbul’da ev sahibiyle doldurulamadığı için çürüyen toplu konutlar varken şehir merkezinden uzakta yapılacak olimpik köylerin yerleşim yeri olarak yeniden pazarlanmasının ne derece mümkün olabileceğini zaman gösterecek ama kabul etmek istemesek de bir gerçek 5 adet olimpiyat antrenman salonu, olimpik hokey ve tenis merkezi ile birkaç stadın çürümeye mahkum olacağı.
07 Eylül’deki kararları duymak için 600 kişillik heyetle Arjantin seyahati Olimpiyatlar için vatandaşın cebinden çıkan paralarla yapılan harcama ne ilk ne de son masraf olacak. Sorulması gereken soru ise Olimpiyatlar yapılan masrafı karşılayacak mı?
Kaynaklar:
http://www.businessweek.com/articles/2012-08-02/how-the-2004-olympics-triggered-greeces-decline
http://www.huffingtonpost.com/2010/06/03/greek-financial-crisis-olympics_n_598829.html
http://www.istanbul2020.com.tr
http://www.pages.drexel.edu/~rosenl/sports%20Folder/Economic%20Impact%20of%20Olympics%20PWC.pdf
Özgecan Kara
Comments